Η διαδρομή που ενέπνευσε ο Βασιλιάς Κάρολος και καταστρέφει τα αγαπημένα του Highlands
Το φθινόπωρο του 1773, ο Samuel Johnson ταξίδεψε στις Εβρίδες και τα Highlands της Σκωτίαςμαζί με τον φίλο του James Boswell. Στα ημερολόγιά του περιέγραφε μια περιοχή γεμάτη έντιμους ανθρώπους, αλλά φτωχή σε εμπόριο, με περιορισμένη γεωργία και ελάχιστους επισκέπτες. Ο Boswell κατέγραψε και ένα από τα πιο δηκτικά σχόλια του Johnson: ότι «το ευγενέστερο θέαμα που βλέπει ποτέ ένας Σκωτσέζος είναι ο μεγάλος δρόμος που τον οδηγεί στην Αγγλία».
Δυόμισι αιώνες αργότερα, λίγα έχουν αλλάξει σε ό,τι αφορά την οικονομική βάση των Highlands της Σκωτίας. Η γεωργία παραμένει ασθενής και το τοπικό εμπόριο περιορισμένο. Αυτό που έχει αλλάξει ριζικά είναι ο αριθμός των ταξιδιωτών. Οι επισκέπτες είναι πλέον αμέτρητοι – και αυξάνονται συνεχώς.
Σε αυτή τη μεταμόρφωση έχει συμβάλει καθοριστικά ένα σχέδιο που συνέλαβε ο Βασιλιάς Κάρολος Γ’ την περίοδο που ήταν ακόμη πρίγκιπας. Η ιδέα ήταν απλή αλλά φιλόδοξη: μια σκωτσέζικη εκδοχή του Route 66, μια κυκλική διαδρομή 516 μιλίων που θα ξεκινούσε και θα κατέληγε στο Ίνβερνες, προσελκύοντας ταξιδιώτες και χρήμα στον απομακρυσμένο βορρά.
Η διαδρομή, γνωστή ως North Coast 500 (NC500), λανσαρίστηκε το 2015 υπό τη διαχείριση της North Highland Initiative, της πρωτοβουλίας του Καρόλου. Την ίδια χρονιά, διεθνή ταξιδιωτικά μέσα τη χαρακτήρισαν μία από τις ωραιότερες παράκτιες διαδρομές στον κόσμο. Το NC500 σχεδιάστηκε ως ένα ταξίδι έξι ημερών, περνώντας από εμβληματικά τοπία όπως το ορεινό πέρασμα Bealach na Bà, τις ερημιές του Caithness και τη θεαματική γέφυρα προς το Skye.
Ο στόχος ήταν ξεκάθαρος: να τονωθεί μια περιοχή που, όπως είχε διαπιστώσει ήδη ο Johnson τον 18ο αιώνα, δεν είχε πολλά χρήματα να κυκλοφορούν. Και σε πρώτη ανάγνωση, το σχέδιο απέδωσε. Τον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας του, το NC500 προσέλκυσε δεκάδες χιλιάδες επιπλέον επισκέπτες και έφερε δεκάδες εκατομμύρια λίρες στην τοπική οικονομία. Σύμφωνα με μελέτες πανεπιστημιακών φορέων, εξακολουθεί να συνεισφέρει σημαντικά έσοδα κάθε χρόνο.
Όμως, όσο περνούσε ο καιρός, άρχισε να ακούγεται όλο και πιο δυνατά το ερώτημα: με ποιο τίμημα; Γιατί ο τουρισμός σημαίνει ανθρώπους, και οι άνθρωποι ασκούν πίεση. Στενοί δρόμοι που δεν σχεδιάστηκαν για συνεχή ροή αυτοκινούμενων, πάρκινγκ που γεμίζουν ασφυκτικά, τοπία που από απομονωμένα καταφύγια μετατρέπονται σε σημεία μαζικής διέλευσης.
Τα προβλήματα δεν είναι μόνο κυκλοφοριακά. Αναφορές των τελευταίων ετών καταγράφουν χιλιάδες περιστατικά ανεξέλεγκτης απόρριψης αποβλήτων, ακόμη και περιπτώσεις όπου λύματα από χημικές τουαλέτες camper vans καταλήγουν στη φύση. Οι αρχές έχουν αυξήσει τις περιπολίες, καθώς τα περιστατικά υπερβολικής ταχύτητας έχουν πολλαπλασιαστεί, ενώ σε ορισμένες περιοχές η τοπική αγανάκτηση έχει οδηγήσει ακόμη και σε επιθέσεις κατά αυτοκινούμενων.
Η διεθνής εικόνα της διαδρομής έχει επίσης αλλάξει. Το NC500 έχει χαρακτηριστεί από ταξιδιωτικούς οδηγούς ως παράδειγμα υπερτουρισμού, ενώ μεγάλα μέσα το έχουν βαφτίσει «Instagram highway» – έναν δρόμο που καταναλώνεται κυρίως ως εικόνα, με ταξιδιώτες να περνούν βιαστικά, κυνηγώντας το επόμενο σημείο για φωτογραφία.
Κάτοικοι της περιοχής μιλούν για μια καθημερινότητα που έχει γίνει δύσκολα διαχειρίσιμη. Πολλά χωριά δεν διαθέτουν τις υποδομές για τόσο μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Υπάρχουν φόβοι ότι, σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, ασθενοφόρα και πυροσβεστικά οχήματα μπορεί να καθυστερήσουν επικίνδυνα, κολλημένα πίσω από φάλαγγες οχημάτων.
Παράλληλα, αμφισβητείται και το πόσο πραγματικά «ωφελεί» όλους ο συγκεκριμένος τύπος τουρισμού. Πολλοί ταξιδιώτες με αυτοκινούμενα φτάνουν πλήρως αυτάρκεις, με προμήθειες και εξοπλισμό, ξοδεύοντας ελάχιστα στις τοπικές επιχειρήσεις. Για ορισμένους κατοίκους, αυτό σημαίνει ότι ο τόπος τους σηκώνει το βάρος της φθοράς χωρίς να αποκομίζει αντίστοιχο όφελος.
Στο μεταξύ, το ιδιοκτησιακό και επιχειρηματικό σκηνικό γύρω από το NC500 έχει αλλάξει. Από το 2017, πλειοψηφικός μέτοχος της εταιρείας που προωθεί τη διαδρομή είναι ο Δανός δισεκατομμυριούχος Anders Povlsen, ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας της Σκωτίας. Τα σχέδιά του περιλαμβάνουν νέες, ιδιαίτερα ακριβές τουριστικές μονάδες κατά μήκος της διαδρομής, εντείνοντας τη συζήτηση για το αν η απάντηση στον υπερτουρισμό είναι ένας ακόμη πιο ελιτίστικος τουρισμός.
Πέρα από τα άμεσα προβλήματα, πολλοί παρατηρούν μια βαθύτερη αλλαγή στον χαρακτήρα των Highlands. Η περιοχή ήταν ιστορικά συνδεδεμένη με την απομόνωση και τον αργό ρυθμό. Ταξιδιώτες που έμεναν για εβδομάδες, ψαράδες, φυσιολάτρες, άνθρωποι που άφηναν χρόνο και χρήμα. Σήμερα, ολοένα και περισσότερο, κυριαρχεί το σύντομο πέρασμα: μία νύχτα, μία φωτογραφία, και μετά αναχώρηση.
Κάποιοι προτείνουν ως αντίβαρο τη στροφή στο «slow tourism»: πεζοπορία, μεγαλύτερη παραμονή, λιγότερη εξάρτηση από το αυτοκίνητο. Υπάρχουν ήδη προσπάθειες να κατευθυνθούν οι επισκέπτες σε μονοπάτια και διαδρομές εκτός του κεντρικού άξονα, ώστε να μειωθεί η πίεση στον δρόμο και να ανακαλυφθεί ξανά το τοπίο με πιο ανθρώπινο ρυθμό.
Γιατί, όπως παραδέχονται ακόμη και οι πιο αισιόδοξοι, όταν ένας τόπος μετατραπεί σε τουριστικό σύμβολο, δύσκολα επιστρέφει στην παλιά του ησυχία. Το ερώτημα δεν είναι αν τα Highlands θα συνεχίσουν να προσελκύουν κόσμο, αλλά αν θα μπορέσουν να το κάνουν χωρίς να χάσουν αυτό ακριβώς που τα έκανε ελκυστικά.
Ίσως, όπως το 1773, η λύση να βρίσκεται απλώς στο να επιβραδύνει κανείς. Να ταξιδεύει λιγότερο σαν checklist και περισσότερο σαν εμπειρία.
11°
