Το Βερολίνο είναι σέξι

Οι στίχοι του Λέοναρντ Κοέν είναι το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό κοιτώντας το Βερολίνο από το παράθυρο του αεροπλάνου. «First we take Manhattan, then we take Berlin». Κι όσο πλησιάζει στο έδαφος, σκηνές από την ταινία «Οι Ζωές των Άλλων» του Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ. Εικόνες και ήχοι από τη νύχτα των κρυστάλλων. Πόσο έντονο μπορεί να είναι το άγγιγμα της ιστορίας σε μια πόλη;

Το Βερολίνο ενσωματώνει στα κτίρια, στα μουσεία, στα πάρκα, στους δρόμους του έντονα και αντιφατικά συναισθήματα. Όλα εδώ είναι μνημεία μαχών, συγκρούσεων, ριζικά αντίθετων ιδεολογιών. Η πόλη έχασε και ξαναβρήκε τον βηματισμό της ξανά και ξανά. Καθόρισε και καθορίζει τις ζωές των άλλων όχι μία αλλά αμέτρητες φορές. Αναγεννήθηκε από τις στάχτες της και έριξε στη φωτιά άλλες τόσες. Μεταμόρφωση, αυτή είναι η λέξη που ταιριάζει στην πόλη που έχει ως έμβλημα τη μαύρη αρκούδα.

Στις 9 Νοεμβρίου 2019 το Βερολίνο θα γιορτάσει με μια μεγάλη συναυλία τα τριάντα χρόνια από την πτώση του Τείχους. Η γιορτή όμως έχει ήδη αρχίσει στην αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικήςπύλη του Βραδεμβούργου, που ενσωματώνει πολλές και διαφορετικές στιγμές της ιστορίας της πόλης. Κάθε βράδυ οι κολώνες της φωτίζονται με χρώματα, προβάλλονται πάνω στην πύλη καθοριστικές στιγμές της ιστορίας του Τείχους. Πώς ήταν η ζωή όταν η πόλη ήταν χωρισμένη στα δύο; Μια οπτική της τότε κατάστασης δίνει ο Γιαντεγκάρ Ασίσι στην πανοραμική του έκθεση με τίτλο «Το Τείχος» που φιλοξενείται σε έναν ειδικό χώρο στο θρυλικό πέρασμα, στο Check point Charlie. Φωτογραφίες από την καθημερινότητα, άνθρωποι που περπατούν, παιδιά που παίζουν, πανκς που καπνίζουν δίπλα στο Τείχος. Μια κανονικότητα περίεργη. Κι όπως είπε και ο ίδιος: «Αναρωτιέμαι αν είμαι κακός, επειδή δεν είχα προσέξει το Τείχος».

Αφήνω πίσω μου την πύλη και τους πολλαπλούς συμβολισμούς και καθώς προχωρώ παρατηρώ τον κυματισμό. Κοντά στην πύλη του Βραδεμβούργου και στο Ράιχσταγκ, εκεί που βρισκόταν η καγκελαρία του Τρίτου Ράιχ, βρίσκεται το μνημείο του Ολοκαυτώματος, έργο του Πέτερ Άισενμαν, αφιερωμένο σε όλους τους Εβραίους που έχασαν τη ζωή τους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη είσοδος, ούτε προκαθορισμένη διαδρομή. Ο καθένας επιλέγει κατά βούληση.

Περπατώ ανάμεσα από τις τσιμεντένιες στήλες. Το ύψος αυξομειώνεται. Ασυναίσθητα ο βηματισμός μου επιβραδύνεται. 2.711. Ανόμοιες. Δίχως ονόματα και επιγραφές. Υποκειμενικοί συμβολισμοί προκύπτουν αβίαστα. Περπατώ ανάμεσά τους κι ακουμπώ τις γωνίες τους. Είμαι στο κέντρο της πόλης και όμως οι ήχοι εδώ δεν φτάνουν. Νιώθω ότι είμαι σε έναν λαβύρινθο. Ένας κόμπος στο στομάχι. Δίπλα μου κι άλλοι περιεργάζονται τον χώρο. Βγαίνω εκτός και παρατηρώ από απόσταση. Την ημέρα των εγκαινίων, 10 Μαΐου του 2005, ο τότε πρόεδρος του γερμανικού κοινοβουλίου, Wolfgang Thierse, είχε πει: «Το Μνημείο αποτελεί έναν δομικό συμβολισμό για το αδιανόητο του εγκλήματος (του Ολοκαυτώματος). Καταφέρνει τη δημιουργία μιας αισθησιακής και συναισθηματικής αντίληψης της απομόνωσης, της καταπίεσης, της απειλής».

Το κέντρο πληροφόρησης που έχει δημιουργηθεί απαντά σε ερωτήσεις: πού, πώς, γιατί; Φωτογραφίες, κείμενα, ντοκουμέντα εξηγούν τη ναζιστική πολιτική εξόντωσης των Εβραίων κατά την περίοδο 1933 - 1945. Χώρος των ονομάτων, των τόπων, των οικογενειών.

Θέλω να κρατήσω και να αναμετρηθώ με όλα τα συναισθήματα που έχουν προκύψει και αποφασίζω να πάω στο εβραϊκό μουσείο. Είναι από εκείνες τις φορές που η αρχιτεκτονική επιτελεί τον ρόλο ενός ταλαντούχου αφηγητή. Ελάχιστα ανοίγματα, σε απρόσμενα σχήματα, τοίχοι επενδυμένοι με φύλλα ψευδαργύρου. Ο αρχιτέκτονας Daniel Libeskind στο Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου ενσωμάτωσε στους τοίχους, στους χώρους, τη φόρτιση της εξιστόρησης της πορείας μιας ολόκληρης φυλής. Άδεια δωμάτια. Βεβαίως και μπορείς να τα δεις. Δεν μπορείς να τα περπατήσεις. Δεν μπορείς να τα φτάσεις. Αδιέξοδο. Κυβοειδείς σχηματισμοί. Έντονες γωνίες. Κενό. Νιώθεις τους τοίχους να σε πλακώνουν, αναζητάς μάταια το φως. Το μουσείο δεν προσκαλεί να παρατηρήσεις, να διαβάσεις. Σε προκαλεί να αισθανθείς. Κι όσο το αντέξεις, μιας κι η αίσθηση δυσφορίας σε ταλανίζει. Ο αρχιτέκτονας γίνεται μέσα από τα υλικά που ευρηματικά διάλεξε, τα σίδερα και το μπετό, ένας ταλαντούχος αφηγητής αδιεξόδων. «Ο κήπος της Εξορίας και της Μετανάστευσης» και το «Κενό του ολοκαυτώματος». Περπατώ στους χώρους που διηγούνται την ιστορία των Εβραίων στη Γερμανία από τον 4ο αιώνα μέχρι σήμερα. 

Το Βερολίνο έχει πολλά μουσεία. Το πιο διαδραστικό και αυτό που δημιουργήθηκε από ιδιωτική πρωτοβουλία είναι το DDR (Deutsche Demokratische Republik). Εάν κάποιος θέλει να νιώσει και να καταλάβει πώς ήταν η καθημερινή ζωή στην Ανατολική Γερμανία, βρίσκεται στο σωστό μέρος. Το ενδιαφέρον είναι ότι στόχος του μουσείου είναι να αισθανθείς. Ίσως η κύρια αίσθηση είναι ότι κάποιος σε παρακολουθεί ενώ περπατάς σε ένα σπίτι της εποχής. Μπορείς να ανοίξεις πόρτες, συρτάρια, να πιάσεις τα ρούχα που φορούσαν, όλα σε προκαλούν να εξερευνήσεις και να μάθεις μόνος σου πώς ακριβώς ζούσαν πίσω από το τείχος.

Περπατώντας την πόλη από πολλά σημεία φαινόταν ξεκάθαρα ο Πύργος της Ραδιοτηλεόρασης, το πιο ψηλό κτίριο που βρίσκεται στην Alexander Platz (Alex τη λένε οι ντόπιοι). Παρά το εντυπωσιακό του ύψος προτίμησα να πάω στο Νησί των Μουσείων. Η αλήθεια είναι ότι στην πόλη «χάνεσαι». Πολλά πάρκα, μεγάλοι δρόμοι, ποδήλατα και πατίνια παντού κι αν αποφασίσεις να περπατήσεις πρέπει να είσαι έτοιμος για μεγάλες αποστάσεις. Σύμμαχος στην τολμηρή απόφαση είναι ότι η πόλη είναι επίπεδη.

Το Νησί των Μουσείων είναι ένα από τα μεγαλύτερα μουσειακά συγκροτήματα στον κόσμο. Είναι ένας χώρος παγκόσμιας κληρονομιάς, μια πολιτιστική ακρόπολη. Neues Museum, Alte National Galerie, Bode Museum, Μουσείο της Περγάμου.

Ένα νέο κτίριο με πέτρινη πρόσοψη και λεπτούς κίονες προστέθηκε στο διάσημο σύμπλεγμα και ονομάστηκε James-Simon-Galerie. Θα αποτελέσει τον κεντρικό κόμβο των επισκεπτών του νησιού του ποταμού Spree (Σπρέε). Θα λειτουργεί ως το κτίριο εισόδου στο Μουσείο της Περγάμου ενώ από τον χώρο του υπογείου συνδέονται τα μουσεία Neues, το Μουσείο Altes και το Μουσείο Bode. Η σύλληψη είναι αριστοτεχνική.

Το Μουσείο Neues χτίστηκε το 1850 και έναν αιώνα αργότερα καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους βομβαρδισμούς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Έμεινε για χρόνια ένα ερειπωμένο μνημείο, ώσπου το 1997 ξεκίνησαν οι αναστηλώσεις και η κύρια εργασία ήταν το πώς θα επιδρά το ηλιακό φως στα εκθέματα τις διάφορες εποχές του χρόνου. Στην αιγυπτιακή αυλή έχει χρησιμοποιηθεί στην οροφή αδιαφανές γυαλί, το οποίο καταφέρνει να δημιουργήσει μια σκιώδη ατμόσφαιρα. Εκεί είναι τοποθετημένη και η προτομή της. Η διάσημη Νεφερτίτη βρισκόταν στο Βερολίνο πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτελεί αδιαμφισβήτητα τον μεγαλύτερο θησαυρό του μουσείου και βρίσκεται πίσω από αλεξίσφαιρο γυαλί στο Nordkuppelsaal. Η προτομή είναι σπάνιας ομορφιάς. Προκαλεί θαυμασμό και έντονη συζήτηση, μιας και οι γνώμες διχάζονται για τον αν πρέπει να μείνει στο Βερολίνο ή να επιστρέψει στην πατρίδα της την Αίγυπτο.

Το Μουσείο της Περγάμου διαθέτει μια μεγάλη συλλογή από γλυπτά, μία από τις μεγαλύτερες συλλογές νομισμάτων, μια υπέροχη συλλογή ελληνικών και βαβυλωνιακών αρχαιοτήτων συμπεριλαμβανομένης και της εντυπωσιακής πύλης Ishtar της Βαβυλώνας και τον τεράστιο βωμό της Περγάμου. Το μουσείο θα λειτουργήσει πλήρως το 2023, μιας και γίνονται εργασίες.

Το παλιό και το νέο αγκαλιάζονται με επαναλαμβανόμενους συμβολισμούς. Μου έρχεται στο μυαλό «Η συμφωνία μιας μεγαλούπολης», το ντοκιμαντέρ για την πόλη του Βερολίνου που αφηγήθηκε την καθημερινότητα των ανθρώπων, των κτιρίων, της φτώχειας, της αστυφιλίας, του συνωστισμού στις αρχές του εικοστού αιώνα. Το Βερολίνο δεν είναι μόνο η πύλη του Βραδεμβούργου, το Νησί των Μουσείων, ο καθεδρικός ναός, το επιβλητικό κτίριο της βουλής με τη γυάλινη οροφή. 

Hackesche Hofe. Ένα απίστευτο σύμπλεγμα από οκτώ εσωτερικές αυλές, Art Nouveau προσόψεις, και το κυριότερο, ατμόσφαιρα! Τουρίστες, ταξιδευτές, καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, μουσικοί, μετανάστες, ό,τι και όσο τραβάει η καρδιά. Πολλοί έχουν πει ότι η πόλη αποτελεί ένα σημείο ώσμωσης, το είπε και ο Λέοναρντ Κοέν «First we take Manhattan, then we take Berlin». Διότι το Βερολίνο είναι ένας μαγνήτης για τους δημιουργούς εξαιτίας της ποικιλομορφίας της καλλιτεχνικής έκφρασης. Όλοι θέλουν να γευτούν τους καρπούς της. Η πόλη διηγείται την ιστορία της με ειλικρίνεια, απροκάλυπτα. Αισθήσεις, σκέψεις, απόψεις, τάσεις, πολιτικές, τακτικές, λάθη, όλα στο φως. 

Μια λέξη. Κreuzberg (Κρόιτσμπεργκ). Η μποέμ περιοχή πριν την πτώση του Τείχους ήταν η γειτονιά των μεταναστών, των φοιτητών. Εδώ κυκλοφόρησαν οι πρώτοι πανκ. Ήταν το περιθώριο. Σήμερα διατηρεί ένα άρωμα ανατολής, τούρκικο, και στα μπαρ δεν θα δεις πολυτελή έπιπλα, αλλά μεταχειρισμένα. Όσοι επιλέγουν να μείνουν εδώ δεν είναι απαραίτητα περιθωριακοί, απλά περιφρονούν την πόλη που κατακλύζεται από ορδές τουριστών και πάει να γίνει η νέα Βαρκελώνη. Street art, γκαλερί, μπαρ, καφέ. Και κάθε Ιούνιο σε ετούτη εδώ τη γειτονιά λαμβάνει χώρα το Καρναβάλι των Πολιτισμών (Karneval der Kulturen). Πολυμορφία, πολυχρωμία, τέχνη. Ό,τι και να γράψω είναι λίγο και φτωχό. Ο καθένας θα φτιάξει εκεί το δικό του αφήγημα. Θα το αγαπήσει ή θα το απορρίψει και θα φύγει τρέχοντας.  

Ο Klaus Wowereit, δήμαρχος του Βερολίνου από το 2001 έως το 2014, δήλωσε 15 χρόνια πριν ότι η πόλη του ήταν «φτωχή, αλλά σέξι», καθιστώντας το πιο γνωστό σύνθημα του Βερολίνου από το «Ich bin ein Berliner». Σήμερα η πόλη εξελίσσεται σε κάτι διαφορετικό. Είναι κοσμοπολίτικη, προσελκύει επενδυτές, νεοσύστατες επιχειρήσεις και κατά μήκος του ποταμού Spree, χτίζονται πολυτελείς κατοικίες.

Αναρωτιέμαι, εξακολουθεί να είναι αλήθεια; Is Berlin still poor and sexy? Das ist Berlin, wie's weint und wie es lacht! (Αυτό είναι το Βερολίνο, πώς φωνάζει και πώς γελάει!) τραγουδούσε η Marlene Dietrich.

Ευτυχείτε, αγαπητοί!

Tips: Κάντε τις κρατήσεις on-line για να αποφύγετε ουρές και νεύρα. Μη βγάζετε σέλφι γελώντας στο μνημείο του Ολοκαυτώματος. Εάν το κάνετε, είναι πιθανό να δείτε τον εαυτό σας στο Yolocaust. Είναι ένας συνδυασμός από το δημοφιλές hashtag στα κοινωνικά δίκτυα Yolo (you only live once) και τη λέξη Holocaust. Ο Shahak Shapira, ένας Ισραηλινογερμανός συγγραφέας, έφτιαξε τον ιστότοπο αρκεί μια ματιά και θα καταλάβετε.

Το ταξί είναι ιδιαίτερα ακριβό, όπως επίσης και το εμφιαλωμένο νερό.

Φωτογραφίες: Νεκταρία Ζαγοριανάκου, Γιώργος Αγγέλης