Μετά την Αραβική Άνοιξη: Οδοιπορικό στην Τύνιδα

Στην οθόνη του ταξίμετρου είχε κολλήσει ένα χαρτόνι με τον χάρτη της παλιάς πόλης και έτσι δεν πρόλαβα καθόλου να αγχωθώ για το αν θα πλήρωνα το πραγματικό κόμιστρο της απόστασης από το αεροδρόμιο Τύνιδας-Καρχηδόνας μέχρι το κέντρο. Το φτηνό πληθωρικό δηνάριο δίνει την ευχέρεια στον επισκέπτη από τη Δύση να βρίσκει σχεδόν χαριτωμένη τη διάθεση των οδηγών ταξί να αγνοούν το ακριβές ποσό «που λένε τα κομπιούτερ και οι αριθμοί».

Όταν μάλιστα του είπα ότι θέλω να με πάει στο καφέ των οπαδών της Club Africain στη λεωφόρο Bab Jedid, χαμογέλασε ακόμα πιο πλατιά, μιας και έτυχε να είναι οπαδός της. Στη διαδρομή, μου έδειξε στα αριστερά το στάδιο El Menzah της Espérance Tunis και μου εξήγησε στα γαλλικά τον μεγάλο ανταγωνισμό μεταξύ των δυο σπουδαιότερων ομάδων της χώρας. Χαμογέλασα εξίσου πλατιά όταν διαπίστωσα ότι είχε ακουστά τον Παναθηναϊκό και στο υπόλοιπο της διαδρομής μιλούσε εκστασιασμένος για την εμφάνιση της Τυνησίας στο πρόσφατο Μουντιάλ. Θυμόταν με νοσταλγία τα πολλά υπέροχα λεπτά που η Τυνησία κρατούσε την Αγγλία στο 1-1, μέχρι η κεφαλιά του Χάρι Κέιν στις καθυστερήσεις να σβήσει, κάπως βίαια, το όνειρο της χώρας για ένα ιστορικό αποτέλεσμα.

Ήταν ακόμα πολύ πρωί και το καφέ ήταν άδειο. Με άφησε μπροστά στις άδειες πλαστικές καρέκλες του, με χρέωσε 2-3 φορές παραπάνω από το κανονικό και μου ευχήθηκε καλή διαμονή. Ευτυχώς, το κόλπο είχε πιάσει και δεν είχα χαθεί. Το καφέ ήταν ακριβώς δίπλα σε εκείνη την πύλη της μεντίνα που αναζητούσα. Αν και Bab Jedid σημαίνει «Νέα Πύλη», οι ντόπιοι την γνωρίζουν ως «Πύλη των Σιδηρουργών» κι από εκεί θα ξεκινούσε η σύντομη αστική μου περιπλάνηση στην Τύνιδα.

 

Εδώ που άναψε η σπίθα

Βγήκε έξαλλος από το γραφείο του τοπικού κυβερνήτη, απόλυτα βέβαιος ότι δεν υπάρχει πια λόγος να προσπαθεί κάτι να αλλάξει. Του φέρονταν έτσι γιατί δεν είχε τα χρήματα να τους λαδώσει. Τον περιφρονούσαν γιατί ήταν φτωχός κι αδύναμος. Περπάτησε βιαστικά μέχρι το πλησιέστερο βενζινάδικο και σύντομα επέστρεψε μπροστά στο κτίριο των τοπικών αρχών. Στάθηκε στη μέση της κίνησης, περιέλουσε τον εαυτό του μεβενζίνη, ούρλιαξε κάτι σαν «πώς περιμένετε να τα βγάζω πέρα;» και αυτοπυρπολήθηκε. Δεν τον έλεγαν Γιαν Πάλαχ ούτε Κώστα Γεωργάκη.

Ήταν ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι, ένας μικροπωλητής φρούτων και λαχανικών στην επαρχιακή πόλη Σίντι Μπουζίντ, 270 χιλιόμετρα μακριά από την Τύνιδα. Εκείνη τη μοιραία μέρα είχε προηγηθεί ένας διαπληκτισμός του με μια δημοτική υπάλληλο που κατάσχεσε την πραμάτεια του, ο ξυλοδαρμός του από τις αστυνομικές αρχές που επενέβησαν αλλά και η άρνηση του τοπικού κυβερνήτη να δεχθεί τις εξηγήσεις του. Το ημερολόγιο έγραφε 17 Δεκεμβρίου 2010 και κάτι που αργότερα θα ονομαζόταν «Αραβική Άνοιξη» είχε μόλις γεννηθεί.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 14 Ιανουαρίου του 2011, στο πιλοτήριο ενός αεροσκάφους της κρατικής Tunisair, ένας καλοζωισμένος 75χρονος ήθελε να βεβαιωθεί ότι το αεροπλάνο δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να διασχίσει τον εναέριο χώρο της Λιβύης του Μουαμάρ Καντάφι και της Αιγύπτου του Χόσνι Μουμπάρακ. Ο τελικός προορισμός του ήταν η Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, μιας χώρας συχνά φιλόξενης σε ανθρώπους με τη δική του πορεία. Το πλήρες όνομα του ήταν Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι και ήθελε να βεβαιωθεί ότι η απόδραση του από τη χώρα που κυβέρνησε αυταρχικά για 24 χρόνια θα ήταν ομαλή.

Η πολύχρωμη μεντίνα και το φέσι του Μακρόν

Ήταν Παρασκευή, μέρα προσευχής για το Ισλάμ, και τα στενά δρομάκια γύρω από το μεγάλο τέμενος Ζεϊτούνα ήταν ασφυκτικά γεμάτα από πιστούς και τις οικογένειές τους. Από τις αρχές του 8ου αιώνα μ.Χ. κι έπειτα, γύρω από το εμβληματικό αυτό τέμενος αναπτύχθηκε η παραδοσιακή μεντίνα, μια κλασική μορφή αραβικού πολεοδομικού σχηματισμού που συναντάται σε πλήθος αραβικών πόλεων. Το 1979 κηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO και σήμερα φιλοξενεί περίπου 700 διαφορετικά μνημεία, από παραδοσιακά αραβικά σπίτια μέχρι τάφους Οθωμανών μπέηδων.

Τα πυκνά μαγαζάκια στον περίγυρο του τεμένους συνέθεταν τη στερεοτυπική εικόνα που ο μέσος άνθρωπος έχει σχηματίσει γιατί τις σκεπασμένες ανατολίτικες αγορές. Μπαχαρικά, χειροποίητα σαπούνια κι αρώματα, δημιουργήματα ισλαμικής τέχνης και κάθε λογής σουβενίρ συνέθεταν μια πολύχρωμη εικόνα γεμάτη γεύσεις και εικόνες.

Σε ένα συγκεκριμένο σοκάκι είναι μαζεμένα όλα τα καταστήματα που συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να κατασκευάζουν παραδοσιακά φέσια. Εκεί συνάντησα τον… Εμανουέλ Μακρόν! Ο Πρόεδρος της Γαλλίας επισκέφθηκε την Τύνιδα στις αρχές του έτους, μιλώντας κολακευτικά για την προσπάθεια της χώρας να σταθεί στα πόδια της μετά την πολιτειακή αλλαγή του 2011. Όπως έκανε και κατά την επίσκεψη του στην Αθήνα, ο Μακρόν δεν έμεινε μόνο στις επίσημες επαφές αλλά περπάτησε κιόλας στα στενάκια της μεντίνα, δοκιμάζοντας μάλιστα κι ένα φέσι. Φυσικά, ο τυχερός μαγαζάτορας δεν θα μπορούσε να χάσει την ευκαιρία να αναρτήσει μια φωτογραφία με την πραγματικά εκλεκτή πελατεία του.

Η γαλλική επιρροή στη χώρα παραμένει τεράστια, η γαλλική γλώσσα χρησιμοποιείται σχεδόν όσο και η αραβική, τα γαλλικά πανεπιστήμια εξακολουθούν να αποτελούν τον βασικό προορισμό τωντοπικών ελίτ και οι γαλλικές επενδύσεις στη χώρα αγγίζουν το 44% των συνολικών ξένων επενδύσεων, με τη δεύτερη Γερμανία να ακολουθεί με μόλις 10%.

Ξεχωριστό θέαμα για τους επισκέπτες αποτελούν επίσης και οι πολλές καλαίσθητες ξύλινες πόρτες των παραδοσιακών σπιτιών τηςμεντίνα, οι οποίες γνωρίζουν μεγάλες δόξες στην εποχή του Instagram. Ανάλογα με την εθνική και θρησκευτική καταγωγή των πρώτων ιδιοκτήτων, σε άλλες πόρτες είναι χαραγμένη η ισλαμική ημισέληνος, αλλού ο χριστιανικός σταυρός και αλλού σύμβολα της εβραϊκής θρησκείας.

Το τραύμα και το Νόμπελ

To Μουσείο Μπαρντό αποτελεί το πιο λαμπερό διαμάντι στο στέμμα της Τύνιδας, ίσως το μόνο μέρος της όχι και τόσο ελκυστικής πρωτεύουσας που περιλαμβάνεται στα διάφορα τουριστικά πακέτα επισκέψεων στη χώρα. Στεγασμένο σε ένα εντυπωσιακό παλάτι του 15ου αιώνα, το μουσείο Μπαρντό αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο μουσείο της Αφρικής, πίσω από το αρχαιολογικό μουσείο του Καΐρου, και φιλοξενεί μια από τις μεγαλύτερες και εντυπωσιακότερες συλλογές μωσαϊκών και ψηφιδωτών στον κόσμο.

Τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στη ρωμαϊκή περίοδο και εντυπωσιάζουν με το τεράστιο μέγεθος τους. Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει επίσης ευρήματα από τους ελληνιστικούς και τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους αλλά κι από τους πρώτους αιώνες εξάπλωσης του Ισλάμ στη Βόρεια Αφρική. Με την αρχαία Καρχηδόνα να αποτελεί ουσιαστικά προάστιο της σύγχρονης Τύνιδας, ο αρχαιολογικός πλούτος της περιοχής είναι κάτι παραπάνω από μεγάλος.

Λίγα μέτρα μακριά από το γκισέ των εισιτηρίων, στέκει ένα ιδιαίτερο μνημείο. Δεν είναι αρχαίο αλλά πολύ πρόσφατο. Δεν αφηγείται μια ένδοξη ιστορία αλλά μιας από τις πιο πικρές που έχει να αφηγηθεί αυτός ο τόπος. Στις 18 Μαρτίου του 2015, λίγες εβδομάδες μετά την επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo στο Παρίσι, 24 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους όταν τρεις ένοπλοι τρομοκράτες έσπειραν τον θάνατο, χωρίς ακόμα να έχει διασαφηνιστεί αν το έκαναν στο όνομα του ISIS ή της al-Qaeda.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 26 Ιουνίου του 2015, ένας ακόμα ένοπλος θα αφαιρέσει 38 ζωές σε τουριστικό θέρετρο της παραλιακής πόλης Σους. Οι δυο αυτές τρομοκρατικέςεπιθέσειςέπληξαν σημαντικάτην τουριστική βιομηχανία της χώρας, επιβεβαιώνοντας ότι ο στόχος της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι η διατήρηση αυτών των κρατών σε μια βολική κατάσταση μιζέριας και χρεοκοπίας. Σε μια ισχυρή και αναπτυγμένη δημοκρατική Τυνησία, οι κήρυκες του μίσους δεν θα είχαν το ίδιο μεγάλα περιθώρια δράσης.

Διαβάζοντας τα ονόματα των θυμάτων στο λιτό μνημείο της εισόδου, τα πρώτα βήματα του ξένου επισκέπτη προς τα εκθέματα του μουσείου είναι γεμάτα θλίψη. Στα δεξιά του όμως, θα συναντήσει μια μικρή προθήκη που θα τον κάνει να πιστέψει ξανά στη δύναμη των ανθρώπων να γράφουν Ιστορία. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς των τρομοκρατικών επιθέσεων, το Νόμπελ Ειρήνης απονεμήθηκε στο «Κουαρτέτο» της Τυνησίας, δηλαδή σε 4 ισχυρές οργανώσεις της χώρας που εγγυήθηκαν τη μετάβαση στη δημοκρατική ομαλότητα μετά την πτώση του Μπεν Άλι. Πρόκειται για τη Συνομοσπονδία Εργατών, τον Σύνδεσμο Βιομηχάνων, τον Δικηγορικό Σύλλογο και την Οργάνωση Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. 

Συζητώντας με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών της χώρας, διαπίστωσα ότι αναφέρονται διαρκώς στην απονομή του βραβείου Νόμπελ, μια ιστορική στιγμή που τους γέμισε με περηφάνια αλλά και με ευθύνη για την επόμενη μέρα της χώρας. Ήταν αυτό το χρήσιμο σήμα από τη διεθνή κοινότητα ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα δεν πρέπει να κάμψουν το ηθικό εκείνων που αγωνίζονται για ένα καλύτερο μέλλον για τη χώρα τους.

Μετά τον ενθουσιασμό της Άνοιξης

Συναντηθήκαμε στην πλατεία με τον μεγάλο πύργο του ρολογιού, την οποία θυμόμουν από τα τηλεοπτικά πλάνα των οργισμένων διαδηλώσεων που ακολούθησαν μετά την αυτοπυρπόληση του Μοχάμεντ Μπουαζιζί. Πλέον φέρει το όνομα «Πλατεία 14ης Ιανουαρίου 2011», της ημέρας δηλαδή που έφυγε ο Μπεν Άλι. Το πρώτο κτήριο που μου έδειξε ήταν αυτό του υπουργείου Εσωτερικών, τονίζοντας μου ότι όσοι έμπαιναν εδώ κατά την εποχή του πρώην δικτάτορα, σπάνια έβγαιναν ζωντανοί ή έστω αλώβητοι. Παρατήρησα βιαστικά την…σοβιετική αισθητική του και την βρήκα απόλυτα ταιριαστή για ένα κτήριο βασανιστηρίων και μαζικών παρακολουθήσεων.

Της μετέφερα τον ενθουσιασμό που επικρατεί στις Βρυξέλλες για την πατρίδα της, η οποία ευρέως αξιολογείται ως το απόλυτο success story της Αραβικής Άνοιξης. Από την πρώτη στιγμή, δεν έμοιαζε να συμφωνεί ιδιαίτερα. Με ένα ιδιαίτερα πικρό χαμόγελο, σχολίασε σκωπτικά ότι τουλάχιστον επί Μπεν Άλι έκλεβε ένας και τον ήξεραν όλοι ενώ τώρα το πάρτι της διαφθοράς μοιάζει ανεξέλεγκτο. Η άποψη τηςφαίνεται ότι ταυτίζεται με εκείνη της πλειοψηφίας της κοινής γνώμης. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα του Αφροβαρόμετρου, το 67% των Τυνήσιων εκτιμούν ότι η διαφθορά έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ενώ οι περισσότεροι (64%) πιστεύουν ότι οι κυβερνητικές επιδόσεις στην καταπολέμηση δεν είναι καθόλου ικανοποιητικές. Στις πρώτες θέσεις των διεφθαρμένων, πάντα κατά την άποψη των πολιτών, φιγουράρουν οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι βουλευτές. Παράλληλα, η ανεργία είναι σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με τα χρόνια του καθεστώτος και ιδιαίτερα από το 2013 και μετά δεν εμφανίζει καμία τάση αποκλιμάκωσης, ξεπερνώντας σταθερά το 15%.

Συνέχισε τονίζοντας ότι το καθεστώς ενδιαφερόταν κυρίως για τον προσωπικό πλουτισμό των υποστηρικτών του, χωρίς να παρεμβαίνει ιδιαίτερα σε άλλους τομείς της καθημερινότητας. Αντίθετα, τώρα τα πράγματα μοιάζουν να έχουν αλλάξει καθώς η θρησκεία αρχίζει και διαδραματίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο στα πολιτικά πράγματα. Για πολλούς, η ανατροπή του κοσμικού δικτατορικού καθεστώτος ήταν αναγκαία κυρίως ως προς την ελευθερία δημόσιας έκφρασης του θρησκευτικού αισθήματος, μια παράμετρος που συχνά υποτιμούν πολλές από τις δυτικές αναγνώσεις της Αραβικής Άνοιξης.

Προς επίρρωσιν των ισχυρισμών της, μου παρέθεσε το παράδειγμα της σύλληψης ενός ζευγαριού που ερωτοτροπούσε σε δημόσιο χώρο, κάτι που πιθανότατα δεν θα συνέβαινε ποτέ επί Μπεν Άλι. Παράλληλα, η ομοφυλοφιλία όχι μόνο παραμένει ποινικό αδίκημα αλλά μάλιστα διεξάγονται και υποχρεωτικές πρωκτικές εξετάσεις σε «υπόπτους». Η σχετική αναλυτική αναφορά από την οργάνωση HumanRightsWatchείναι αληθινά σοκαριστική.

Συνεχίσαμε τη ζωηρή συζήτηση περπατώντας μέχρι τον καθεδρικό ναό του Σαιντ Βίνσεντ ντε Πωλ, εκείπου η Λεωφόρος Χαμπίμπ Μπουργκίμπα συναντά την Λεωφόρο της Γαλλίας. Κομψό… κατάλοιπο της γαλλικής αποικιοκρατίας, ο καθολικός ναός προσελκύει περισσότερο μουσουλμάνους επισκέπτες που δεν έχουν μεγάλη εξοικείωση με χριστιανικούς χώρους λατρείας παρά τουρίστες από δυτικές χώρες.

Σχεδόν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο βρίσκεται και ο ελληνορθόδοξος ναός του Αγίου Γεωργίου, έδρα της Μητρόπολης Καρθαγένης Τυνησίας και Βορείου Αφρικής (Αλγερίας, Μαρόκου και Μαυριτανίας) η οποία υπάγεται στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Ο ναός δεν ήταν προσβάσιμος στο κοινό κατά τη στιγμή της επίσκεψης μας. Σύμφωνα με τη διακριτική περιγραφή της εξώπορτας, στον ίδιο χώρο στεγάζονται και τα γραφεία της Ελληνικής Κοινότητας της Τύνιδας.

Πολιτικοί προβληματισμοί σε γαλανόλευκο φόντο

Η εμφανής έλλειψη υποδομών της χώρας καθιστά το ταξί ως το πιο εύχρηστο μέσο μεταφοράς, ακόμα και για μια διαδρομή αρκετών χιλιομέτρων, όπως εκείνη μέχρι το γαλανόλευκο τουριστικό χωριό Σίντι Μπου Σάιντ. Οι ντόπιοι κολακεύονται φοβερά όταν τους επισημαίνεις ότι το χωριό τους θυμίζει κάτι από Σαντορίνη, υπονοώντας ότι περίπου αυτό επιδιώκουν να πετύχουν.

Εδώ τα σοκάκια είναι ασφυκτικά γεμάτα με τουρίστες και τα εστιατόρια εμφανώς πιο περιποιημένα από ότι εκείνα εντός του αστικού χάους της Τύνιδας. Αν και πράγματι μοιάζει με τη χώρα κάποιου κυκλαδίτικου νησιού, το Σίντι Μπου Σάιντ είναι τελικά μάλλον ένα πολυτελές προάστιο της Τύνιδας, που επιτελεί έναν ρόλο αντίστοιχο με εκείνον της Γλυφάδας στην Αθήνα, με επιλογές εστίασης και ψυχαγωγίας προσιτές κυρίως σε μεσαία και ανώτερα εισοδήματα.

Παρά τη γαλήνη που προσφέρει η εκπληκτική θέαστο απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου, η συζήτηση στο τραπέζι έχει ανάψει για τα καλά. Με το γνώριμο πάθος που διεξάγεται κάθε πολιτική συζήτηση σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη, σχεδόν όλοι μου επισήμαναν ότι ο ενθουσιασμός των πρώτων χρόνων έχει χαθεί και ότι η κοινωνία γυρίζει την πλάτη της στα πολιτικά κόμματα. Ουσιαστικά, η αφήγηση τους επιβεβαιώνει μια πρόσφατη ανάλυση του Fοreign Policy κατά την οποία η τόσο μεγάλη συναίνεση που επιτεύχθηκε τελικά στη χώρα μεταξύ των κομμάτων κατέληξε να υπονομεύει την ίδια τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Μέχρι πρόσφατα, την εξουσία ασκούσαν από κοινού δυο κόμματα που αθροιστικά ελέγχουν άνω του 80% της Βουλής, με αποτέλεσμα οι λιγοστές αντιπολιτευτικές φωνές να μην ακούγονται καθόλου.

Στις πρώτες ελεύθερες εκλογές της τοπικής Αυτοδιοίκησης που διεξήχθησαν τον περασμένο Μάιο, η συμμετοχή των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων δεν ξεπέρασε το 35,6%. Αφού όλες οι αποφάσεις μοιάζουν να έχουν ληφθεί από πριν πίσω από κλειστές πόρτες, γιατί να πας να ψηφίσεις; Αφού στο τέλος όλοι μαζί κυβερνούν και από κοινού αποτυγχάνουν να σου βρουν δουλειά, γιατί να ασχοληθείς μαζί τους; Πόσο μάλλον όταν για χρόνια είχες συνηθίσει στο να μην σου πέφτει λόγος για το ποιος σε κυβερνά…

Αποφώνηση

Το ταξί της επιστροφής από το Sidi Bou Said με άφησε πάλι στην κυκλική πλατεία του ρολογιού. Στην κολώνα μιας παρακείμενης γέφυρας παρατήρησα ένα γκράφιτι με την ευγενική μορφή κάποιου μεσήλικα. Ο Chokri Belaïd ήταν ένας από τους μεγαλύτερους πολέμιους του καθεστώτος Μπεν Άλιαλλά και της πρώτης συντηρητικής κυβέρνησης της χώρας μετά την πτώση του καθεστώτος. Ως ηγέτης ενός μικρού αριστερού δημοκρατικού κόμματος, ήταν το ίδιο ενοχλητικός για ένα δικτατορικό καθεστώς όσο και για διάφορες ισλαμικές οργανώσεις που άρχισαν να δραστηριοποιούνται στην ελεύθερη Τυνησία. Δολοφονήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου του 2013 και ο θάνατος του προκάλεσε την πρώτη μεγάλη πολιτική κρίση στη χώρα.

Σημείωσα το όνομα του σε ένα παλιομοδίτικο χάρτινο σημειωματάριο τσέπης κι έκανα μια τελευταία μεγάλη βόλτα στο κέντρο της πόλης, φτάνοντας μέχρι τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό. Ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει, στερώντας από το αστικό τοπίο εκείνες τις πινελιές του μεσογειακού φωτός που μακιγιάρουν τις ατέλειες. Οι καθαροί και καλά φωτισμένοι δρόμοι ήταν η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Στο ίδιο σημειωματάριο, από το οποίο αργότερα θα γεννιόταν αυτό το άρθρο, έγραψα «σκουπίδια, πολλά σκουπίδια», δεσμευόμενος ότι δεν θα μεταφέρω μια εξωραϊσμένη εικόνα της πόλης. Πράγματι, η πικρή αλήθεια είναι ότι πίσω από τη βιτρίνα των διαφόρων τουριστικών σημείων της, η Τύνιδα είναι μια ταλαιπωρημένη πόλη αντιμέτωπη με πολλά και σημαντικά προβλήματα.

Όπως η Τυνησία του δικτάτορα Μπεν Άλι δεν ήταν η όαση προόδου και οικονομικής ελευθερίας που αποθέωναν πολλά σημαντικά δυτικά think-tanks, έτσι και η σημερινή Τυνησία απέχει πολύ από τη δυτική περιγραφή της ως μια χώρα που αποπνέει ελευθερία και αφήνει πίσω της τα φαντάσματα του παρελθόντος. Σε μια εποχή που η παγκόσμια τάση είναι να αμφισβητείται η ικανότητα της Δημοκρατίας να παράγει άμεσα θετικά οικονομικά αποτελέσματα για τους πολλούς, το βάρος που καλείται να σηκώσει νεαρό δημοκρατικό πολίτευμα είναι τεράστιο. Η ανατροπή ενός δικτάτορα είναι χρονικά και πρακτικά μια πράξη πολύ πιο εύκολη από τη γερή θεμελίωση δημοκρατικών θεσμών που θα εγγυώνται μια δίκαιη οικονομική ανάπτυξη για όλους.

Γέννημα θρέμμα του γαλλόφωνου Μαγκρέμπ, ο Αλμπέρ Καμύ συνήθιζε να λέει ότι το φθινόπωρο είναι μια δεύτερη άνοιξη, όπου κάθε φύλλο αποτελεί κι ένα λουλούδι. Αυτό τελικά μπορεί να είναι και το καλό σενάριο για την Τυνησία. Το αμήχανο φθινόπωρο που διαδέχθηκε εκείνη τη σπουδαία Άνοιξη να μην προοικονομεί την έλευση ενός νέου χειμώνα αλλά να αποτελεί μια κάποιου τύπου μελαγχολική δεύτερη άνοιξη, στον μακρύ και ανηφορικό δρόμο για την εδραίωση μιας, ίσως αρχικά δυσλειτουργικής αλλά τελικά ισχυρής, Δημοκρατίας.