Ο ογκώδης πολυχώρος ψυχαγωγίας Πανόραμα Θων του Νικόλαου Θων προκάλεσε αντιδράσεις στην εποχή του και οδηγήθηκε στην κατεδάφιση.
Αν υπάρχει κάποιος υπεραιωνόβιος στην Αθήνα, ίσως θυμάται αμυδρά ένα περίεργο κτίριο που έστεκε απέναντι από το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο και γκρεμίστηκε το 1914 (άλλες πηγές λένε για το 1915 ή και ακόμα και το 1921). Μάλλον δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση, αλλιώς το θέμα μας θα ήταν ο ίδιος ο υπεραιωνόβιος Αθηναίος που γύρναγε μικρό παιδί στο κέντρο της πρωτεύουσας, στον «ζωντανό» ποταμό Ιλισό και πέριξ του Παγκρατίου και Μετς.
Απέναντι από το Καλλιμάρμαρο, στο Βατραχονήσι (ναι, η Αθήνα είχε ένα μικρό κατάφυτο νησί, ανάμεσα στις δύο όχθες του Ιλισού, πριν τα πάντα μπαζωθούν και καλυφθούν), κάπου εκεί που σήμερα υπάρχει μία σειρά από πολυκατοικίες, ο Νικόλαος Θων σχεδίασε και ανήγειρε το 1895 το περιβόητο Πανόραμα Θων. Μία περίεργη, ογκώδης, πανύψηλη, κυκλική και λευκή κατασκευή, για πολλούς «εκτός τόπου και χρόνου». Από τις λίγες φωτογραφίες-ντοκουμέντα της εποχής που έχουμε δει, το Πανόραμα Θων φαίνεται σαν κάτι που δεν ταίριαζε με την παλιά Αθήνα. Αλήθεια, σε μία πόλη που προσπαθούσε να βρει τη νέα της κατεύθυνση και χαρακτήρα, με το ενάμιση πόδι στο παρελθόν και το μισό στο μέλλον, τι ήταν αυτό που της ταίριαζε και τι όχι;
Μην ξεχνάμε ότι η Αθήνα του 1895, η Αθήνα που ένα χρόνο αργότερα φιλοξένησε τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, είχε λίγο περισσότερους από 120 χιλιάδες κατοίκους και όλοι οι σημερινοί πολυπληθείς δήμοι εκτός κέντρου ήταν χωράφια και αγροτεμάχια. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες από τις πρώτες μέρες και δεν σταμάτησαν μέχρι που το κτίριο κατεδαφίστηκε. Δεν αγάπησαν πολλοί το Πανόραμα Θων, δεν άργησαν να έρθουν χαρακτηρισμοί όπως «Στοιχειό των Αθηνών» ή ακόμα και «Πανούρημα» (μέσα από γελοιογραφία της εφημερίδας της εποχής «Παναθήναια»), με το Πανόραμα -και γύρω από αυτό- να μετατρέπεται σε άτυπο ουρητήριο λόγω έλλειψης δημόσιων ουρητηρίων στην περιοχή. Πώς να σταθεί όρθιο το μεγαλοπρεπές κτίριο (ή έκτρωμα για άλλους) όταν γινόταν «στόχος» από νυχτερινούς μεθύστακες, φουστανελάδες και φρακοφορεμένους που ήθελαν να ξαλαφρώσουν;
Ο Νικόλαος Θων (1850-1906), με Βαυαρό πατέρα τον υπασπιστή του βασιλιά Όθωνα, Βαυαρό Κάρολο, και μητέρα την Ελληνίδα Μαριγώ Βογιατζή, γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν ένας από τους πιο επιφανής επιχειρηματίες της εποχής. Κάτοχος τεράστιας ακίνητης περιουσίας, ιδιοκτήτης μεταλλείων στις Κυκλάδες, είχε στην ιδιοκτησία του μία σειρά από οικόπεδα σε κεντρικά σημεία της πόλης, σπίτια και επαύλεις. Μεταξύ άλλων, την ομώνυμη έπαυλη στους Αμπελόκηπους, το Παλατάκι στο Χαϊδάρι και το οικόπεδο όπου χτίστηκε το Εθνικό Θέατρο. Ήταν επίσης διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και πρόεδρος του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου, ένας ευφυής και ευχάριστος άνθρωπος όσοι είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν. Γενικά, οι Βαυαροί κατείχαν για πολλές δεκαετίες θέσεις-κλειδιά στο δημόσιο βίο της χώρας αλλά ο Νικόλαος βαπτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος και είχε ελληνική υπηκοότητα. Απέκτησε έξι παιδιά με τη σύζυγό του, Σοφία Τριανταφύλλου, αλλά δυστυχώς έφυγε ξαφνικά από τη ζωή μετά από ανακοπή καρδιάς σε ηλικία 56 ετών. Για πολλά χρόνια υπήρξε ένας από τους πιο έμπιστους συνεργάτες του βασιλιά Γεωργίου Α’ (1845-1913) και υπεύθυνος για τη βασιλική περιουσία.
Τι ήταν αυτό το Πανόραμα Θων που πολλοί εμίσησαν και λιγότεροι αγάπησαν; Το Πανόραμα ήταν ένας πολυχώρος ψυχαγωγίας, πολύ δημοφιλής στην Ευρώπη και την Αμερική κατά τον 19ο αιώνα, γνωστό και ως Diorama, Cyclorama και Cosmorama. Έμπαινες μέσα σε αυτό το -ψυχρό εξωτερικά- πανοραμικό κτίριο της Αθήνας και ένας νέος φανταστικός κόσμος ανοιγόταν. Ο επισκέπτης ανέβαινε στις σκάλες και του δημιουργείτο μία ψευδαίσθηση συνέχειας σε έναν 360º ζωγραφισμένο χώρο, μαζί με έργα τέχνης, εικόνες και προβολές φιλμ της εποχής. Όπου και να γύρναγες το βλέμμα σου, πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, σε περίμενε μία ξεχωριστή εμπειρία. Στο Πανόραμα προβάλλονταν σκηνές από την πολιορκία του Παρισιού το 1870 από τον σύνδεσμο γερμανικών κρατών υπό την ηγεσία της Πρωσίας. Το σινεμά κάποια χρόνια αργότερα θα αντικαθιστούσε θεάματα και χώρους σαν το Πανόραμα.
Ο Νικόλαος Θων, σωστά, σκέφτηκε πως οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας το 1896 θα έφερναν πολλούς ξένους επισκέπτες στο Πανόραμα. Κάτι που συνέβη, με πλήθος κόσμου να το επισκέπτεται. Tο ενδιαφέρον άρχισε να φθίνει μετά την Μεσολυμπιάδα του 1906, οι ξένοι επισκέπτες ήταν λιγότεροι και οι Έλληνες είχαν να ασχοληθούν με άλλα θέματα (πόσο μάλλον να βρουν χρήματα για την είσοδο σε αυτόν τον χώρο), ενώ οι αντιδράσεις από φορείς και κατοίκους για αυτό το «εξωγήινο» κτίσμα κορυφώθηκαν. Τελικά, τον Φεβρουάριο 1914 (ή το 1915 και 1921 από άλλες πηγές) το Πανόραμα Θων κατεδαφίστηκε και στη θέση του πήρε ένα πάρκο. Έστεκε απέναντι από το Καλλιμάρμαρο για περισσότερα από 20 χρόνια αλλά δεν ήταν τελικά «τυχερό» να αγαπηθεί από την Αθήνα και τους κατοίκους της.
Ευτυχώς για εμάς, υπάρχουν αρκετά ιστορικά τεκμήρια και ντοκουμέντα από το Πανόραμα, φωτογραφίες και γκραβούρες, κυρίως από την εποχή της Μεσολυμπιάδας του 1906. Σε όλες τους διακρίνεται ο ποταμός Ιλισός που ρέει ανάμεσα από το Καλλιμάρμαρο και το Πανόραμα.
21°
