Αθήνα σίτι σε 53 εικόνες-καθρέφτες της πόλης. Η αγάπη και η περιέργεια για το αστικό πρόσωπο της πόλης που έγινε φωτογραφικό πάθος. Ο Δημήτρης Κλεάνθης αναζητά την ταυτότητα της πόλης στις πολυκατοικίες της, αποτυπώνοντας τις εισόδους τους. Περιπλανώμενος με την κάμερα στο κέντρο της Αθήνας, νετάρει, μπουκάρει στις τσιμεντοφωλιές της αστικής ζούγκλας και τις καταγράφει με τα εξαιρετικά καρέ του. Η Αθήνα δεν είναι απλά μια μεγαλούπολη. Είναι έρωτας. Και οι πολυκατοικίες της δεν είναι απλά χώροι διαμονής αλλά η καρδιά της. Στις εικόνες του Δημήτρη Κλεάνθη ο παλμός της πόλης χτυπά δυνατά μέσα από τα κτήρια της, την ατμόσφαιρα τους και τις πολλές ιστορίες που κρύβουν. Αρχιτεκτονική, κοινωνιολογία και φωτογραφία τοπίου σε ένα πολύχρωμο και πολυδιάστατο άλμπουμ, όπως ακριβώς η πόλη που αγαπάμε ή αγαπάμε να μισούμε.
Οδός Λακωνίας, Αμπελόκηποι
Το «Entrance» είναι το νέο σου φωτογραφικό χούι. Πώς σου έσκασε να μπουκάρεις στις αθηναϊκές πολυκατοικίες και να απαθανατίζεις τις εισόδους τους;
Το ενδιαφέρον μου για την πολυκατοικία ως μορφή και ως έννοια είναι πολύ παλιό. Θυμάμαι όταν ήμουν μικρός, στο δημοτικό, ότι πήγαινα βόλτες με τη μητέρα μου και βαθμολογούσαμε τις πολυκατοικίες που βλέπαμε στο δρόμο μας από το 1 έως το 10 για να καταλήξουμε ποια ήταν η αγαπημένη μας. Επίσης έντονα θυμάμαι το πόσο πολύ μου άρεσε να παρατηρώ το εσωτερικό των πολυκατοικιών όταν πήγαινα στα πάρτι των συμμαθητών μου στο σχολείο, οι γωνίτσες των θυρωρείων, οι μαρμάρινες σκάλες, οι καθρέφτες, τα διάφορα ασανσέρ, οι μυρωδιές τους, όλα αυτά με ενθουσίαζαν και πάντοτε έκανα την περίεργη σκέψη ότι ο χαρακτήρας και οι σχολικές επιδόσεις των συμμαθητών μου είχαν άμεση σχέση με το πώς ήταν η πολυκατοικία στην οποία έμεναν.
Πιο πρόσφατα και σε πιο ώριμο επίπεδο ήταν ένας συνδυασμός χρόνιων προβληματισμών και αναζητήσεων, στους τομείς της ψυχολογίας, της αρχιτεκτονικής και της σχέσης μεταξύ των δύο, που έστρεψε σταδιακά το ενδιαφέρον μου προς τους εσωτερικούς χώρους και στις εισόδους ως φωτογραφικό θέμα.
Αλλά η αφορμή για την έναρξη της σειράς ήρθε όταν φωτογράφησα δοκιμαστικά της είσοδο της πολυκατοικίας ενός φίλου στην Ομόνοια. Βλέποντας το αποτέλεσμα συνειδητοποίησα ότι το θεωρητικό μου ενδιαφέρον μπορούσα να το αποδώσω και οπτικά με όμορφο τρόπο. Μου άρεσε πολύ η ατμόσφαιρα της φωτογραφίας, αυτός δηλαδή ο συνδυασμός του χώρου, του φωτισμού και των μικρών λεπτομερειών που συνέθεταν μία πιθανή ιστορία, μία ενδεχόμενη πραγματικότητα. Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα άρχισα να ψάχνω ενεργά για εισόδους με καθαρά φωτογραφικό κριτήριο.
Οδός Βουλής, Σύνταγμα
Πότε ξεκίνησε τον κύκλο του το «Entrance» και πώς εργάστηκες για αυτό;
Την πρώτη αυτή φωτογραφία που σηματοδότησε και τη σύλληψη της σειράς την πήρα στις αρχές του 2015. Το επόμενο διάστημα ξεκίνησα μία σειρά από διερευνητικούς περιπάτους στην Αθήνα όπου και διαπίστωσα ότι υπήρχε πολύ και καλό υλικό, περιορισμένο όμως κατα κύριο λόγο στο ευρύτερο κέντρο της Αθήνας, καθώς στα προάστια, είτε βόρεια είτε νότια, οι είσοδοι ήταν τελείως διαφορετικής λογικής, χαμένες μέσα στις πυλωτές και στους φράχτες της ανώτερης μεσαίας τάξης και με πολύ αδιάφορη αρχιτεκτονική.
Από εκεί και έπειτα όμως άρχισαν τα πρακτικά προβλήματα γύρω από την υλοποίηση της σειράς. Εξαρχής ήθελα να φωτογραφίσω τις εισόδους από μέσα χρησιμοποιώντας τρίποδο, όμως γρήγορα αντιλήφθηκα ότι αυτό θα ήταν αδύνατο καθώς προϋπέθετε πρόσβαση και χρόνο που πέρα από ορισμένες πολυκατοικίες φίλων και γνωστών δεν είχα και δεν θα μπορούσα να έχω πουθενά αλλού. Οι άνθρωποι στις ημέρες μας είναι πολύ καχύποπτοι, υστερικοί θα έλεγα, πόσο μάλλον με έναν άγνωστο άνδρα που θα ήθελε να φωτογραφίσει την είσοδο της πολυκατοικίας τους το βράδυ. Έτσι, οι επόμενοι μήνες ήταν βασανιστικοί από την άποψη ότι το πρότζεκτ ωρίμαζε στο μυαλό μου αποκτώντας νέες προεκτάσεις και έβρισκα όλο και περισσότερες εισόδους που ήθελα να φωτογραφίσω, όμως δεν μπορούσα να το κάνω λόγω έλλειψης πρόσβασης.
Το Δεκέμβριο του 2015, υπό την πίεση της εμμονής μου πλέον, αποφάσισα να αλλάξω προσέγγιση και ξεπερνώντας τους ενδοιασμούς μου να ξεκινήσω να φωτογραφίζω τις εισόδους με την μηχανή στο χέρι. Το έκανα πολύ γρήγορα, με μία διακριτική και αθόρυβη φωτογραφική, κολλώντας την ουσιαστικά στο τζάμι της κάθε πόρτας για σταθερότητα. Πρόσεχα να μην διασταυρωθώ με ενοίκους γιατί ήξερα ότι παρ’ όλη την ειλικρίνεια των προθέσεων μου πιθανότατα θα με παρεξηγούσαν και θα έκαναν σκηνή. Ευτυχώς τα κατάφερα και πέρασα απαρατήρητος.
Αφού λοιπόν πήρα το «κολλάει» αυτής της προσέγγισης, από το Δεκέμβριο μέχρι το Μάϊο άρχισα να περπατάω με σχέδιο την περιοχή του Δήμου Αθηναίων, από τα Άνω Πατήσια μέχρι το Κουκάκι και από το Παγκράτι μέχρι τον Κολωνό, περπατώντας τρεις με τέσσερις ώρες μέρα παρά μέρα και κοιτώντας συνέχεια δεξιά και αριστερά μέχρι να βρώ εισόδους που να με ενδιαφέρουν. Στην αρχή η συγκομιδή ήταν επτά με οκτώ φωτογραφίες ανά βόλτα, όμως καθώς εξελισσόταν το πρότζεκτ γινόμουν πολύ πιο επιλεκτικός και κατέληγα με μία μόνο φωτογραφία μετά από τέσσερις ώρες περπατήματος.
Οδός Σόλωνος, Αθήνα
Ποιες συνδέσεις και ποιες αντιθέσεις βλέπεις ανάμεσα στα διαμερίσματα και τον χαρακτήρα κάθε γειτονιάς;
Υπάρχει άμεση σύνδεση της αισθητικής των εισόδων με την γειτονιά-περιοχή στην οποία βρίσκονται. Για παράδειγμα οι είσοδοι των πολυκατοικιών στο Παγκράτι έχουν μία κοινή, ξεκάθαρη αστική ταυτότητα που διαφέρει χαρακτηριστικά από το σκοτεινό, σχεδόν γκροτέσκο χαρακτήρα των εισόδων στην περιοχή της Ομόνοιας και του Μεταξουργείου. Οι είσοδοι στο Κολωνάκι, με τα φροντισμένα θυρωρία, τις πολυθρόνες και τα αγάλματα διαφέρουν επίσης πολύ από τις υποφωτισμένες και παραμελημένες εισόδους των Εξαρχείων, λίγα μόλις τετράγωνα πιο πέρα. Οι είσοδοι, ως συμπύκνωμα της αισθητικής των πολυκατοικιών τους, καθρεφτίζουν ξεκάθαρα το κοινωνικοοικονομικό και αισθητικό επίπεδο των περιοχών στις οποίες βρίσκονται.
Οι πολυκατοικίες της αντιπαροχής διαμόρφωσαν σε υψηλό βαθμό το πυκνοδομημένο πρόσωπο της Αθήνας και των ελληνικών μεγαλουπόλεων. Trademark, ασχήμια, κάτι άλλο και τι;
Οι πολυκατοικίες της αντιπαροχής είναι σήμα κατατεθέν της Αθήνας και των ελληνικών μεγαλουπόλεων, είναι πράγματι άσχημες και η επικράτηση τους ήταν απόλυτη. Ταυτόχρονα όμως είναι και το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώσαμε και κατ’ επέκταση βασικό στοιχείο του χαρακτήρα μας. Μετά από σχεδόν 60 χρόνια, αυτές οι πολυκατοικίες έχουν αποκτήσει ιστορικό βάθος, πατίνα χρόνου και βιωμάτων που καθιστά κατά τη γνώμη μου μάταιη αλλά και λανθασμένη την άρνηση και την απαξίωση τους. Αυτό είναι πλέον το αθηναϊκό, ελληνικό αστεακό τοπίο, μας αρέσει δεν μας αρέσει και πρέπει να κάνουμε βελτιώσεις πάνω σε αυτό και όχι να το αρνούμαστε. Εξάλλου επιτομή της ασχήμιας και της κακογουστιάς είναι η προσπάθεια για ωραιοποίηση με βάση εξωγενή, μη αυθεντικά υλικά.
Οδός Μαυρομιχάλη, Εξάρχεια
Ποιο πιστεύεις πως είναι το μεγαλύτερο στοίχημα που πρέπει να κερδίσει η Αθήνα σαν πόλη;
Όπως οι είσοδοι των πολυκατοικιών και το εσωτερικό των διαμερισμάτων φανερώνουν πολλά για τον χαρακτήρα των ενοίκων τους, έτσι και η σημερινή εγκαταλελειμμένη και αποκαρδιωτική εικόνα της Αθήνας φανερώνει πολλά για τον συγχυσμένο, μεταξύ οργής, θλίψης και παραίτησης χαρακτήρα των κατοίκων της.
Είναι πολύ ενδιαφέρον το πόσο έντονη είναι η σχέση μεταξύ εικόνας και νοοτροπίας. Για παράδειγμα, οι αποσπασματικές, ευκαιριακές, εύκολων, γρήγορων εντυπώσεων και αμφίβολης ποιότητας και διάρκειας αστεακές παρεμβάσεις που έχουν διαμορφώσει τις προηγούμενες δεκαετίες αυτήν την χαοτική μορφή της Αθήνας, καταδεικνύουν τον διαχρονικό λαϊκισμό των εκάστοτε αρμόδιων πολιτικών εξουσιών και δημοτικών αρχών. Η βρωμιά της πόλης, όπου ο καθένας πετάει τα σκουπίδια του όπου να είναι, δείχνει την έλλειψη δημόσιας συνείδησης και τον εξυπνακίστικο κυνισμό πολλών Ελλήνων.
Αλλά και τα συνθήματα όπως «Καμία ανοχή στον πολιτισμό» και «Με μνημόνιο ή χωρίς, φωτιά στον αστικό τρόπο ζωής», γραμμένα πάνω σε σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά δημόσια κτήρια, φανερώνουν τον πολύ διαδεδομένο συνομωσιολογικό μηδενισμό. Φυσικά υπάρχουν πολλά ακόμα παραδείγματα.
Το μεγάλο στοίχημα για την Αθήνα ταυτίζεται με το μεγάλο στοίχημα για την ελληνική κοινωνία και δεν είναι άλλο από την απαγκίστρωση από τον λαϊκισμό, τη συνωμοσιολογία και το μηδενισμό, κάτι βέβαια πολύ δύσκολο, που θα χρειαστεί καιρό. Η εικόνα και η ποιότητα της Αθήνας ως πόλης θα βελτιωθεί αυτόματα και σταδιακά μόλις επιτευχθεί αυτή η κοινωνική ωρίμανση.
Οδός Φωκυλίδου, Κολωνάκι
Η εργασία είναι και διδακτική διαδικασία. Τι έμαθες ασχολούμενος με το «Entrance»;
Ασχολούμενος με το «Entrance» συνειδητοποίησα για μία ακόμα φορά στην πράξη ότι κάποιος πρέπει να είναι ευέλικτος όταν συναντά εμπόδια και να αναθεωρεί αν χρειάζεται την προσέγγιση του εκάστοτε στόχου του ώστε να αυξάνει τις πιθανότητες να τον πετύχει στο τέλος. Whatever gets the job done. Ανακάλυψα επίσης πολλά σημεία της Αθήνας που δεν γνώριζα.
Οδός Γεωργίου Κεδρινού, Γκύζη
Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Εγκληματολογία στο Πάντειο, φωτογραφία στη Νέα Υόρκη. Πώς κατέληξε η ακαδημαϊκή σου σκυταλοδρομία και ο βιοπορισμός σου στην κάμερα;
Η ενασχόληση μου με τη φωτογραφία, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο ξεκίνησε αρκετά νωρίς, παράλληλα με τις σπουδές μου και όχι στο τέλος τους. Έτσι ήταν φυσική εξέλιξη ο βιοπορισμός μου από ένα μέσο που αγαπώ πολύ και γνωρίζω καλά.
Πέρα από αυτό, οι σπουδές μου στις Πολιτικές Επιστήμες και ειδικά το μεταπτυχιακό στην Εγκληματολογία, με τις πολλές ψυχολογικές και κοινωνιολογικές του προεκτάσεις, ήταν πολύ σημαντικός παράγοντας πνευματικής ωρίμανσης και συνακόλουθα πηγή φωτογραφικής έμπνευσης μου. Η εννοιακή και αισθητική εξέλιξη ενός ανθρώπου νομίζω ότι έχουν άμεση σχέση με το εύρος και βάθος των προβληματισμών και αναζητήσεών του. Θα βαριόμουν πολύ να ασχολούμαι όλα αυτά τα χρόνια μόνο με την φωτογραφία. Είναι γνωστό το περιστατικό με το νεαρό, φέρελπι ποιητή που γεμάτος ενθουσιασμό είπε στον μέντορα του, τον T.S.Elliott, ότι όλη του η ζωή είναι αφιερωμένη στην ποίηση για να πάρει την απάντηση «What a sad life!».
Οδός Σπύρου Μερκούρη, Παγκράτι
Σκέφτεσαι να επιστρέψεις στις ΗΠΑ για να ζήσεις εκεί ή όχι;
Το διάστημα που έζησα στη Νέα Υόρκη ήταν από τις καλύτερες περιόδους της ζωής μου και η Νέα Υόρκη ήταν μία φανταστική, πανέμορφη πόλη, όμως υπάρχουν πολλά πρακτικά προβλήματα που καθιστούν δύσκολο το σενάριο του να επιστρέψω εκεί για να ζήσω και να δουλέψω μόνιμα. Πιο πιθανό και πολύ επιθυμητό σενάριο θα ήταν για μένα αυτό των επαγγελματικών και προσωπικών συνεργασιών στη Νέα Υόρκη και γενικότερα στο εξωτερικό.
Οδός Τιμοθέου, Βύρωνας
Ποια θεωρείς την πιο ενδιαφέρουσα φωτογραφικά γειτονιά της Αθήνας και γιατί;
Όσο μεσοβέζικο και αν ακούγεται, πραγματικά κάθε γειτονιά, κάθε μέρος γενικά έχει δυνητικό ενδιαφέρον, αυτό εξαρτάται πολύ από το που κινείται η σκέψη κάποιου. Προσωπικά, αυτήν την περίοδο και ειδικά μετά από τις περιπλανήσεις μου εκεί για την υλοποίηση του «Entrance», η περιοχή που μου αρέσει πολύ ατμοσφαιρικά είναι αυτή μεταξύ της Ομόνοιας-Μεταξουργείου-Βοτανικού γιατί έχει μία ειλικρινή, αφτιασίδωτη αγριάδα και πεζότητα, και είναι εκτός επικαιρότητας και επίσημων αφηγήσεων.
Οδός Αντήνορος, Παγκράτι
Σε ποια από τις πόλεις του κόσμου που έχεις επισκεφτεί θα διάλεγες να ζήσεις λόγω της αρχιτεκτονικής της;
Από τις πόλεις που έχω επισκεφθεί, η Νέα Υόρκη και το Μιλάνο μου άρεσαν πολύ από αρχιτεκτονικής άποψης. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι θα διάλεγα να ζήσω σε μία πόλη λόγω της αρχιτεκτονικής της. Θα διάλεγα μία πόλη με βάση το αν μου επιτρέπει να ζω με ασφάλεια και σχετική ολιγάρκεια, χωρίς να με παρασύρει σε φρενήρεις, νευρωτικούς ρυθμούς ζωής, αλλοιώνοντας τις επιλογές μου μόνο και μόνο για να πληρώσω το ενοίκιο.
Οι μεγάλες μητροπόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Τόκιο, πάσχουν πολύ από αυτό, από το υπερβολικό κόστος ζωής. Είναι όμορφες, με στιλάτο κόσμο και εντυπωσιακή, πρωτοποριακή αρχιτεκτονική αλλά είναι τόσο παράλογα ακριβές που ουσιαστικά σου υπαγορεύουν τι να κάνεις για να επιβιώσεις σε αυτές, ωθώντας σε σε συμβατικές επιλογές επαγγελμάτων και σου χρυσώνουν το χάπι με ατμόσφαιρα μητροπολιτικού, παγκοσμιοποιημένου φουτουρισμού και εμψυχωτικά μότο του στυλ «Μόνο οι δυνατότεροι επιβιώνουν εδώ!». Δεν μου αρέσει αυτή η λογική, προτιμώ να ζω σε μία αδιάφορη οπτικά πόλη που μου επιτρέπει να είμαι ο εαυτός μου.
Οδός Βρασίδα, Ιλίσια
Πιστεύεις πως ο χώρος που ζούμε είναι ο καθρέφτης της καθημερινότητάς μας ή όχι;
Ναι, πιστεύω ότι ο χώρος που ζούμε καθρεφτίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητά μας και άρα τον χαρακτήρα μας. Υπάρχει άμεση και έντονη σχέση μεταξύ των δύο, το interior του χώρου είναι κάπως και interior του μυαλού μας. Αυτός εξάλλου ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους που με οδήγησε να φωτογραφίσω τις εισόδους των πολυκατοικιών, επειδή πιστεύω ότι αυτή η βιωμένη, πατιναρισμένη από το χρόνο εσωτερική αρχιτεκτονική και αισθητική τους είναι ένας δείκτης της αθηναϊκής ψυχογεωγραφίας.
Το αρχαϊκό κιτς, το μπανάλ, το γκροτέσκο, η άλλοτε διακριτική άλλοτε πομπώδης αστικότητα αλλά και οι διάφορες γλυκές διακοσμητικές πινελιές που συνάντησα στις εισόδους, είναι ενδείξεις χαρακτήρων.
Οδός Ηπείρου, Αθήνα. Στο κτήριο αυτό, το οποίο και είχε σχεδιάσει, κατοικούσε ο σημαντικός αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και αθηναιογνώστης, Κώστας Μπίρης (1899-1980).
Τι σε ελκύει στη φωτογραφία κτηρίων;
Η σύνδεση τους με το περιβάλλον, η φωτογράφηση τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δείχνουν λειτουργικό μέρος, όμορφη και όσο τον δυνατόν φυσική προέκταση του γύρω τοπίου. Η φωτογράφηση κτηρίων είναι σε μεγάλο βαθμό φωτογραφία τοπίου.
Οδός Ερατοσθένους, Παγκράτι
Από τις γυαλιστερές σελίδες των περιοδικών στην πραγματικότητα υπάρχει πάντα απόσταση. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την ιδανική πόλη και σπίτι-πρότυπο κατά τη γνώμη σου;
Όπως ανέφερα και πριν, η ιδανική πόλη για μένα έχει να κάνει λιγότερο με την εικόνα, το πόσο όμορφη και hip είναι και περισσότερο με το πόσο έχει πετύχει τη δύσκολη χρυσή τομή μεταξύ ποιοτικών υπηρεσιών προς τον πολίτη και λογικού κόστους ζωής.
Αντίστοιχα και για το σπίτι, είμαι υπέρμαχος της λειτουργικής, λιτής αρχιτεκτονικής μικρής κλίμακας που θέτει το σπίτι στην υπηρεσία του ανθρώπου. Μεγάλο μέρος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής πάσχει από φαραονισμό και ωραιοποίηση, τάσεις δηλαδή προς πλεονάζον μέγεθος και εντυπωσιακό ντιζάιν, τα οποία στο τέλος υπερφορτώνουν τους ιδιοκτήτες και αντιβαίνουν στο περιβάλλον.
Υπάρχει μία έκδοση της Taschen που λέγεται «Small Architecture Now!». Τα σπίτια που παρουσιάζονται σε αυτήν είναι φανταστικά και για μένα αυτή είναι η ιδανική ισορροπία σχεδίου, λειτουργικότητας και μεγέθους.
Οδός Κωνσταντινουπόλεως, Μεταξουργείο
Οδός Πιπίνου, Αθήνα, Άγιος Παντελεήμων
Οδός Κρησίλα, Παγκράτι
Λεωφόρος Αλεξάνδρας, Αθήνα
Κολωνάκι
Οδός Αρχελάου, Παγκράτι
Οδός Αρχιμήδους, Καλλιμάρμαρο
Οδός Παγγαίου, Κεραμεικός
Οδός Πανεπιστημίου, Σύνταγμα. Είσοδος του Μεγάρου Κούπα του Ernst Ziller
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
14°
