Τι είναι η Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδα και ποια η αιτιολογία της;

♦Advertorial♦

H αξονική σπονδυλαρθρίτιδα και η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα είναι χρόνιες ρευματικές παθήσεις που προκαλούν φλεγμονή της σπονδυλικής στήλης. Η αξονική σπονδυλαρθρίτιδα είναι ένας γενικός όρος που καλύπτει τις δύο μορφές φλεγμονώδους αρθρίτιδας που σχετίζονται στενά μεταξύ τους, και διαχωρίζονται από την παρουσία ή την απουσία ακτινολογικών ευρημάτων.

Όταν η νόσος προκαλέσει βλάβες που είναι ορατές στην ακτινογραφία έχουμε ακτινογραφικά επιβεβαιωμένη αξονική σπονδυλαρθρίτιδα, γνωστή και ως αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα. Όταν οι βλάβες αυτές δεν είναι ορατές στην ακτινογραφία στην ακτινογραφία έχουμε μη ακτινογραφικά επιβεβαιωμένη αξονική σπονδυλαρθρίτιδα και η φλεγμονή μπορεί να είναι ορατή στη μαγνητική τομογραφία.

Η αξονική σπονδυλαρθρίτιδα προκαλεί φλεγμονή σε αρκετά τμήματα του κάτω μέρους της σπονδυλικής στήλης, συμπεριλαμβανομένων των οστών της σπονδυλικής στήλης (σπονδύλων), των ιερολαγονίων αρθρώσεων και άλλων περιοχών του σώματος, και προκαλεί οσφυαλγία. Με τον καιρό, η φλεγμονή αυτή μπορεί να καταστρέψει τη σπονδυλική στήλη και να οδηγήσει στην ανάπτυξη νέου οστού, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει συνένωση τμημάτων της σπονδυλικής στήλης και μειωμένη ευλυγισία. Η κατάσταση αυτή είναι γνωστή ως αγκύλωση.

Ποια είναι τα επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο;
Στη Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη, υπολογίζεται ότι περίπου 0.3% έως 1.9% του πληθυσμού πάσχει από αξονική σπονδυλαρθρίτιδα. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η συνολική συχνότητα εμφάνισης της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας είναι 1,5 ανά 100.000 ανά έτος.

Γενικά, η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα εμφανίζεται συχνότερα στους άντρες απ’ ότι στις γυναίκες, ενώ στον πληθυσμό των ασθενών με αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας χωρίς ακτινολογικά ευρήματα, η αναλογία των δύο φύλων είναι πιο κοντά.

Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται; Και ποιοι είναι οι συχνότεροι τύποι της;
Τα συμπτώματα της αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας μπορεί να ποικίλλουν από άτομο σε άτομο και συνήθως αναπτύσσονται σε διάστημα αρκετών μηνών ή ετών. Η αξονική σπονδυλαρθρίτιδα μπορεί να αναπτυχθεί οποιαδήποτε στιγμή, αλλά συνήθως αρχίζει να αναπτύσσεται στην εφηβική ηλικία ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Τα πρώτα συμπτώματα της αξονικής ΣπΑ συνήθως παρατηρούνται όταν ο ασθενής είναι στην τρίτη δεκαετία της ζωής του. Τα συμπτώματα μπορεί να έρχονται και να φεύγουν ή μπορεί και να μεταβάλλονται στην πάροδο του χρόνου.

Σχεδόν όλα τα περιστατικά αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας χαρακτηρίζονται από οξεία, επώδυνα επεισόδια (εξάρσεις), τα οποία ακολουθούνται από περιόδους βελτίωσης των συμπτωμάτων (ύφεση).

Τα κύρια συμπτώματα της αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας είναι η οσφυαλγία και δυσκαμψία στο κάτω μέρος της σπονδυλικής στήλης. Συγκεκριμένα, ο πόνος και η δυσκαμψία συνήθως επιδεινώνονται το πρωί και τη νύχτα, βελτιώνονται με την άσκηση και δεν ανακουφίζονται με την ανάπαυση.

Η ΑξΣπΑ μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή και σε άλλες αρθρώσεις, συνήθως στα ισχία, στα γόνατα, στους αστραγάλους και στους ώμους. Οι πληγείσες αρθρώσεις μπορεί να πονούν και να είναι δύσκαμπτες και πρησμένες.

Ορισμένα άτομα με αξονική σπονδυλαρθρίτιδα μπορεί να εμφανίσουν διάφορα γενικότερα συμπτώματα, όπως:

• Να αισθάνονται καλύτερα μετά από άσκηση και χειρότερα μετά από ανάπαυση.
• Κούραση και έλλειψη ενέργειας (κόπωση).
• Πυρετό.
• Εφίδρωση.
• Κατάθλιψη.
• Απώλεια βάρους, ιδίως στα πρώτα στάδια.
• Δακτυλίτιδα (πρησμένα δάχτυλα στα χέρια και στα πόδια).

Ένα ακόμα σύμπτωμα είναι η ενθεσίτιδα, επώδυνη φλεγμονή στα σημεία πρόσφυσης των οστών στους συνδέσμους ή στους τένοντες. Συνηθισμένα σημεία ενθεσίτιδας είναι η κνήμη (καλάμι του ποδιού), τα σημεία πίσω ή κάτω από την πτέρνα και τα σημεία στα οποία τα πλευρά ενώνονται με το στέρνο. Σπανιότερα μπορεί οι ασθενείς να εμφανίσουν ραγοειδίτιδα που χαρακτηρίζεται από πόνο, δακρύρροια ή ερυθρότητα (κοκκινίλα) στα μάτια, θαμπή όραση και ευαισθησία στο έντονο φως.

Ποιοι παράγοντες μπορεί να την πυροδοτήσουν;
Δεν είναι ακόμη γνωστό τι προκαλεί την ΑξΣπΑ, αλλά φαίνεται ότι η νόσος συνδέεται με ένα συγκεκριμένο γονίδιο που είναι γνωστό ως ανθρώπινο λευκοκυτταρικό αντιγόνο B27 (HLA-B27).

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου 9 στα 10 άτομα με ΑξΣπΑ φέρουν το γονίδιο HLA-B27. Ωστόσο, η παρουσία του γονιδίου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αναπτύξετε ΑξΣπΑ. Η ΑξΣπΑ μπορεί να πυροδοτηθεί από έναν ή περισσότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες, αν και δεν είναι γνωστό ποιοι είναι αυτοί. Ο τρόπος ζωής δεν μπορεί να προκαλέσει αξονική σπονδυλαρθρίτιδα, αλλά υπάρχουν επιλογές που μπορεί να επηρεάσουν την εξέλιξη της νόσου. Η διακοπή του καπνίσματος, ό έλεγχος του σωματικού βάρους και η ήπια άσκηση μπορεί να έχουν σημαντικό ρόλο στην διαχείριση της νόσου.

Πώς επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πασχόντων;
Η νόσος έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των ασθενών καθώς χαρακτηρίζεται από πόνο, κόπωση αλλά και μειωμένη κινητικότητα. Πέρα και πάνω όμως από τα σωματικά προβλήματα, οι ασθενείς με αξονική σπονδυλαρθρίτιδα αντιμετωπίζουν και θέματα ψυχικής υγείας. Οι ασθενείς μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με ψυχικά και κοινωνικά προβλήματα που σχετίζονται τόσο με τον χρόνιο πόνο αλλά και την μειωμένη κινητικότητα. Οι ασθενείς παρουσιάζουν μειωμένη παραγωγικότητα στην εργασία αλλά και δυσκολεύονται να λειτουργήσουν στην καθημερινότητα τους τόσο μέσα στο οικογενειακό αλλά και στο κοινωνικό τους περιβάλλον.

Πώς γίνεται η διάγνωση της νόσου? Έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση της;
Η διάγνωση της νόσου γίνεται από ειδικό ιατρό ρευματολόγο. Ο γιατρός θα ρωτήσει σχετικά με τα συμπτώματά της νόσου και θα πραγματοποιήσει κλινική εξέταση και μια σειρά από εξετάσεις. Μπορεί να πραγματοποιηθούν διάφορες απεικονιστικές εξετάσεις προκειμένου να γίνει έλεγχος για φλεγμονή και καταστροφή των αρθρώσεων. Οι εξετάσεις αυτές θα βοηθήσουν να γίνει διάκριση ανάμεσα στους διάφορους τύπους φλεγμονώδους αρθρίτιδας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ελεγχθεί πώς εξελίσσεται η πάθησή στην πάροδο του χρόνου.

Οι εξετάσεις αίματος μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να εντοπιστούν αλλαγές στο αίμα των ασθενών, οι οποίες προκαλούνται από φλεγμονή. Ωστόσο, καμία εξέταση αίματος από μόνη της δεν μπορεί να αποδείξει ή να αποκλείσει τη διάγνωση κάποιου τύπου φλεγμονώδους αρθρίτιδας. Μπορεί να πραγματοποιηθεί γενετικός αιματολογικός έλεγχος προκειμένου να συμβάλει στη διάγνωση, καθώς θα δείξει εάν υπάρχει το γονίδιο HLA-B27. Ωστόσο, η εξέταση αυτή μπορεί απλά να συνεισφέρει πρόσθετα στοιχεία για τη διάγνωση αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας ή αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας – η διάγνωση δεν μπορεί να βασιστεί μόνο σε αυτήν, δεδομένου ότι δεν έχουν το γονίδιο HLA-B27 όλα τα άτομα που έχουν αξονική σπονδυλαρθρίτιδα ή αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα.

Η έγκαιρη διάγνωση της νόσου είναι κρίσιμη για την μετέπειτα πορεία της νόσου. Τυχόν καθυστερήσεις οδηγούν στην δημιουργία βλαβών στον σκελετό που επιβαρύνουν σημαντικά την κατάσταση και λειτουργικότητα του σκελετού. Είναι σημαντικό λοιπόν οι ασθενείς να απευθύνονται έγκαιρα στον ειδικό ρευματολόγο που είναι ο καταλληλότερος τόσο για την διάγνωση αλλά και την αντιμετώπιση της αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας.

Μύθοι και αλήθειες:

Είναι η Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδα μεταδοτική; Υπάρχει κληρονομικότητα;
Η αξονική σπονδυλαρθρίτιδα δεν μεταδίδεται από τους γονείς προς τα παιδιά. Δεν είναι ένα νόσημα που έχει απόλυτο κληρονομικό χαρακτήρα. Σε αρκετές μελέτες συσχέτισης της νόσου με το γονιδίωμα παρατηρήθηκε ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης αξονικής ΣπΑ είναι γενικά αυξημένος στα άτομα που διαθέτουν ορισμένα γονίδια. Φαίνεται ότι η νόσος συνδέεται με ένα συγκεκριμένο γονίδιο που είναι γνωστό ως ανθρώπινο λευκοκυτταρικό αντιγόνο B27 (HLA-B27). Οι έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου 9 στα 10 άτομα με ΑξΣπ φέρουν το γονίδιο HLA-B27. Ωστόσο, η παρουσία του γονιδίου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αναπτύξει κανείς ΑξΣπ. Τα άτομα με το γονίδιο HLA-B27 που έχουν στενό συγγενή με τη νόσο, για παράδειγμα έναν γονέα ή αδελφό/αδελφή, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν την πάθηση, σε σύγκριση με κάποιον που δεν έχει συγγενή με αυτήν την πάθηση.

Εάν έχετε αξονική σπονδυλαρθρίτιδα και έχετε το γονίδιο HLA-B27, υπάρχει 50% πιθανότητα να περάσετε το γονίδιο στα παιδιά σας. Εκτιμάται ότι 5-20% των παιδιών με αυτό το γονίδιο θα αναπτύξουν αξονική σπονδυλαρθρίτιδα. Εάν έχετε αξονική σπονδυλαρθρίτιδα αλλά δεν φέρετε το γονίδιο HLA-B27, η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιο παιδί σας την πάθηση είναι μικρότερη από 10%.

Μπορεί να επηρεάσει και άλλα συστήματα;
Οι ασθενείς με αξονική ΣπΑ συχνά παρουσιάζουν αρκετές άλλες νόσους σε μεγαλύτερη συχνότητα από το γενικό πληθυσμό. Αυτές περιλαμβάνουν αυτοάνοσες καταστάσεις όπως είναι η ραγοειδίτιδα και η φλεγμονώδεις νόσος του εντέρου, καθώς και η καρδιαγγειακή νόσος και η οστεοπόρωση. Οι συννοσηρότητες μπορεί να επηρεάζουν τη λειτουργικότητα των ασθενών, την ανταπόκριση στις θεραπείες και τη συνολική κατάσταση της υγείας τους, καθώς και να έχουν σοβαρή επίπτωση στην ποιότητα ζωής τους.

Θεραπεύεται η Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδα;
Προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία ίασης για τη Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδα, αλλά υπάρχουν θεραπείες που βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Οι σύγχρονες θεραπείες για την αντιμετώπιση της αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας μπορούν να σταματήσουν την εξέλιξη της νόσου και παράλληλα να ελέγξουν τα συμπτώματα με σημαντικά οφέλη για τον ασθενή. Μια πετυχημένη αγωγή μπορεί να επιτρέψει στον ασθενή να έχει μια φυσιολογική ζωή, απαλλαγμένος από συμπτώματα της νόσου και τις επιπτώσεις τους στην ποιότητα ζωής του. Είναι λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό η νόσος να διαγιγνώσκεται εγκαίρως και να αντιμετωπίζεται με τις κατάλληλες θεραπείες από ειδικό ρευματολόγο.

Ποιοι είναι οι σύγχρονοι στόχοι θεραπείας;
Φαίνεται πως η έγκαιρη και ορθή θεραπεία της αξονικής σπονδυλαρθρίτιδας οδηγεί σε καλύτερο έλεγχο της φλεγμονώδους φύσης της νόσου, μείωση της πιθανότητας υποτροπών της νόσου αλλά και εμφάνισης των συννοσηρότητων.

Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι βασική προτεραιότητα κάθε θεραπευτικής προσέγγισης πρέπει να είναι η προστασία της δομής των αρθρώσεων από τις βλάβες, η λειτουργικότητα, η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και η διατήρηση της κοινωνικής συμμετοχής. Κύριος άξονας για να πετύχει κανείς τα παραπάνω είναι ο αποτελεσματικός έλεγχος της φλεγμονής που συνδέεται με την νόσο μέσω των νέων ιδιαίτερα αποτελεσματικών θεραπειών.

Σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση της Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδας;
Οι θεραπείες για τη αξονική σπονδυλαρθρίτιδα είναι προσαρμοσμένες στη συγκεκριμένη νόσο, τα συμπτώματά της και τη βαρύτητά της. Οι κύριοι στόχοι της θεραπείας είναι να ανακουφίσει από τα συμπτώματα, να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει έναν συνδυασμό άσκησης, φυσικοθεραπείας, εργοθεραπείας, χειρουργικής και φαρμακευτικής αγωγής. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο παίζουν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως η διακοπή του καπνίσματος και η ένταξή ήπιας άσκησης στην καθημερινότητα.

Οι κλασικές φαρμακευτικές αγωγές περιλαμβάνουν τα παυσίπονα (αναλγητικά) που μειώνουν τον πόνο και χρησιμοποιούνται συχνά μαζί με άλλα φάρμακα, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του οιδήματος (φλεγμονής) αλλά και του πόνου και των τροποποιητικών της νόσου αντιρρευματικών φαρμάκων(DMARD) τα οποία αντιμετωπίζουν τα υποκείμενα αίτια της φλεγμονής. Τα κορτικοστεροειδή (στεροειδή) ελέγχουν τη φλεγμονή, αλλά μπορούν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες εάν χρησιμοποιηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τα βιολογικά φάρμακα είναι ένας τύπος «στοχευμένης θεραπείας» και έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να αναστέλλουν ορισμένα τμήματα του ανοσοποιητικού συστήματος. Επειδή είναι πρωτεΐνες, τα φάρμακα αυτά δεν μπορούν να χορηγηθούν σε μορφή δισκίου. Αντ’ αυτού, χορηγούνται με ένεση κάτω από το δέρμα ή μέσα στο αίμα.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς με Αξονική Σπονδυλαρθρίτιδα αναφορικά με τις νέες αυτές θεραπείες των βιολογικών παραγόντων;
Τα βιολογικά φάρμακα είναι ένας τύπος θεραπείας για ορισμένες μακροχρόνιες παθήσεις όπως η αξονική σπονδυλαρθρίτιδα, η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα, η ψωριασική αρθρίτιδα και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Αντίθετα με τα κλασικά φάρμακα, τα βιολογικά φάρμακα παράγονται από ζωντανούς οργανισμούς. Το υλικό από το οποίο παρασκευάζονται μπορεί να προέρχεται από πολλές πηγές, όπως ανθρώπους, ζώα και μικροοργανισμούς όπως τα βακτήρια ή οι ζυμομύκητες. Επειδή είναι πρωτεΐνες, τα φάρμακα αυτά δεν μπορούν να χορηγηθούν σε μορφή δισκίου. Αντ’ αυτού, χορηγούνται με ένεση κάτω από το δέρμα ή μέσα στο αίμα.

Οι βιολογικές θεραπείες χορηγούνται μόνο σε άτομα που έχουν ήδη δοκιμάσει άλλες θεραπείες κατάλληλες για την κατάστασή τους και δεν έχουν ανταποκριθεί καλά σε αυτές. Τα βιολογικά φάρμακα συνδυάζουν υψηλή αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση της νόσου και μπορούν να χρησιμοποιούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα με ασφάλεια.

Μια νέα προσθήκη στην κατηγορία των βιολογικών φαρμάκων είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που έχει σχεδιαστεί για να αναστέλλει επιλεκτικά και άμεσα τόσο την ιντερλευκίνη 17Α (IL-17A) όσο και την ιντερλευκίνη 17F (IL-17F), δύο βασικές κυτταροκίνες οι οποίες παίζουν κύριο ρόλο στις φλεγμονώδεις διεργασίες και εντοπίζονται στα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Η επιλεκτική αναστολή της δράσης των συγκεκριμένων κυτταροκινών οδηγεί σε σημαντικά κλινικά αποτελέσματα που χαρακτηρίζονται από ταχύτητα και μακροχρόνια διάρκεια θεραπευτικού αποτελέσματος.

Ποιος είναι ο ρόλος της σχέσης ρευματολόγου-ασθενούς στην θεραπευτική προσέγγιση;
Η σχέση ρευματολόγου - ασθενούς είναι ιδιαίτερα σημαντική στην διαχείριση της νόσου και στην επίτευξη των καλυτέρων δυνατών αποτελεσμάτων από την θεραπεία.

Κάθε ασθενής πρέπει να λαμβάνει την καλύτερη δυνατή φροντίδα, κατά προτίμηση προσαρμοσμένη στην κατάστασή του. Η απόφαση σχετικά με την καλύτερη δυνατή φροντίδα για έναν μεμονωμένο ασθενή πρέπει να λαμβάνεται μετά από προσεκτικό και ενημερωτικό διάλογο μεταξύ του ασθενούς και του ειδικού ιατρού. Η λήψη αποφάσεων θα πρέπει να προκύπτει σαν αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ ασθενή και των ιατρού, λαμβάνοντας υπόψη τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, την εμπειρία του ιατρού και τις προτιμήσεις του ασθενούς.