Πανδημία: Πώς επηρέασε την όραση των παιδιών;

Η πανδημία που προκάλεσε ο νέος κορωνοϊός άλλαξε ριζικά τα σχέδια των οφθαλμίατρων, οι οποίοι ετοιμάζονταν να γιορτάσουν το 2020 ως έτος αφιερωμένο στην τέλεια όραση (20/20). Το έτος αυτό θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά που επιδείνωσε την όραση του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η επιδείνωση άρχισε από τη μυωπία, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν. Αφορά όλο το φάσμα των οφθαλμοπαθειών που εκδηλώνουν τα παιδιά, ακόμα και τον στραβισμό ή την αμβλυωπία. Αφορά επίσης νέα προβλήματα που σχετίζονται με τα ψηφιακά μέσα.

Τα ποσοστά της μυωπίας αυξάνονταν ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες. Μάλιστα υπολογιζόταν ότι έως το 2050 σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός θα έπασχε από αυτήν. Ωστόσο αυτό ίσχυε πριν από την εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας.

Με τον εγκλεισμό που έφερε η πανδημία, την υποχρεωτική εκπαίδευση εξ αποστάσεως αλλά και την επικοινωνία των παιδιών μέσω Instagram και viber, η κατάσταση εκτιμάται ότι επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο. Πόσο μάλλον που πολλά παιδιά εξακολουθούν να ασχολούνται πολλές ώρες καθημερινά με τα κινητά και τα τάμπλετ τους.

«Τα παιδιά πέρασαν και πολλά εξακολουθούν να περνούν υπερβολικά πολύ χρόνο μπροστά στις οθόνες και ανησυχητικά λιγοστό εκτός σπιτιού», λέει ο Χειρουργός - Οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος (https://www.laservision.gr/), MD, ιδρυτής και Επιστημονικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας Laser Vision και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU Medical School). «Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να έχει επιπτώσεις κατ' αρχάς στην οπτική οξύτητα, η οποία φθάνει στην πλήρη ανάπτυξή της σε ηλικία περίπου 8 ετών. Δίχως επαρκή οπτικά ερεθίσματα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, το παιδί μπορεί να έχει μόνιμη διαταραχή της όρασής του».

Κρίσιμα ωστόσο για την ανάπτυξη των ματιών είναι και τα επόμενα χρόνια. «Τα μάτια μεγαλώνουν και αλλάζουν σχήμα έως την ηλικία των 20-21 ετών», εξηγεί ο καθηγητής. «Επομένως, οτιδήποτε εμποδίζει την έκθεση σε πολλά και διαφορετικά οπτικά ερεθίσματα, μπορεί να τα πλήξει».

Την κατάσταση περιπλέκει το γεγονός ότι στη διάρκεια της πανδημίας μειώθηκαν οι προληπτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι, λόγω του φόβου για τη μόλυνση από τον κορωνοϊό. Οι πρώτες συνέπειες της όλης κατάστασης έχουν ήδη αρχίσει να φαίνονται. Αυξάνονται οι αναφορές από οφθαλμιάτρους (π.χ. στις ΗΠΑ) για αύξηση στις νέες διαγνώσεις μυωπίας στους ανηλίκους. Επιπλέον, παιδιά που ήδη είχαν μυωπία, παρουσίασαν επιδείνωση με ρυθμό ταχύτερο από τον αναμενόμενο.

Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και από άλλες χώρες, όπως η Κίνα. Πρόσφατη μελέτη έδειξε, λ.χ., ότι κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, όταν υπήρξε το πρώτο κύμα του κορωνοϊού και το πρώτο lockdown, ήταν αυξημένες στην Κίνα οι διαγνώσεις μυωπίας σε παιδιά ηλικίας 6-8 ετών, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες περιόδους από το 2015 έως το 2019.

Αν και η μυωπία μοιάζει με αθώο πρόβλημα, στην πραγματικότητα δεν είναι, προειδοποιεί ο κ. Κανελλόπουλος. «Η πρόληψη αλλά και η σταθεροποίησή της έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Η μυωπία μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρά οφθαλμολογικά προβλήματα αργότερα στη ζωή, όπως στον καταρράκτη, το γλαύκωμα ή ακόμα και την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς», τονίζει.

Η μυωπία, όμως, δεν είναι το μοναδικό οφθαλμολογικό πρόβλημα που παρατηρείται οξυμένο στα παιδιά. Όπως ανακοίνωσε πρόσφατα η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (American Academy of Ophthalmology, AAO), αυξημένες είναι οι αναφορές και για ξηροφθαλμία και πονοκεφάλους από την υπερβολική ενασχόληση με κινητά, λάπτοπ και τάμπλετ. Η ξηροφθαλμία σχετίζεται με το μειωμένο βλεφάρισμα που αντανακλαστικά συμβαίνει όταν μικροί και μεγάλοι κοιτούν με τις ώρες τις ψηφιακές οθόνες. Σχετίζεται επίσης με την κόπωση των ματιών, οι αναφορές για την οποία επίσης έχουν αυξηθεί σημαντικά εν μέσω πανδημίας.

Αυξημένες αναφορές υπάρχουν και για παιδιά που σταμάτησαν να φορούν τα διορθωτικά γυαλιά τους όσο καιρό έμειναν στο σπίτι. Το ίδιο και για παιδιά που είχαν σπάσει τα γυαλιά τους και δεν τα αντικατέστησαν, διότι δεν πήγαιναν στον οφθαλμίατρο για επανέλεγχο. Όταν όμως ένα παιδί αντιμετωπίζει αδιόρθωτο πρόβλημα οράσεως, βλέπει θολά και αυτό έχει συνέπειες στην ανάπτυξη των ματιών του.

Περισσότερα προβλήματα παρατηρούνται και σε παιδιά με αμβλυωπία ή στραβισμό. Πολλά παιδιά με αμβλυωπία λ.χ. σταμάτησαν να χρησιμοποιούν τους ειδικούς επιδέσμους για τα μάτια τους ή τα γυαλιά τους. Άλλα ανέβαλαν τα ραντεβού με τους οφθαλμιάτρους και δεν τα αναπλήρωσαν. Πολλά από αυτά τα παιδιά έχασαν την πρόοδο που είχαν κάνει πριν την πανδημία και πρέπει να ξαναρχίσουν από την αρχή. «Η σωστή θεραπεία, με κάλυψη του υγιούς ματιού, χρήση κατάλληλων γυαλιών και τακτικό επανέλεγχο, έχει μεγάλη σημασία για την διόρθωση της αμβλυωπίας», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος.

Οι οφθαλμίατροι αναφέρουν επίσης περισσότερα προβλήματα σε μικρούς ασθενείς με στραβισμό, κατά τον οποίο τα μάτια δεν είναι ευθυγραμμισμένα. Βλέπουν λ.χ. παιδιά με μειωμένο έλεγχο του ματιού που στρέφεται προς τη μύτη ή προς τα έξω. Ή βλέπουν παιδιά στα οποία η απώλεια της ευθυγράμμισης έχει ενταθεί. «Η αιτία αυτής της επιδείνωσης δεν είναι γνωστή, αλλά πιστεύεται πως σχετίζεται με την κόπωση των ματιών και την παρατεταμένη ενασχόληση με τις οθόνες από πολύ κοντινή απόσταση», εξηγεί ο καθηγητής. «Τα πάσχοντα παιδιά είναι πιθανό να χρειασθούν προσαρμογή στους φακούς των γυαλιών τους, για να αντιμετωπιστεί η επιβάρυνση του στραβισμού τους». 

Το μεγάλο ερώτημα για τους γονείς είναι τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν τα παιδιά τους. Το πρώτο βήμα είναι να τα ενθαρρύνουν να παίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο εκτός σπιτιού (τηρώντας, βεβαίως, όλα τα μέτρα για την προστασία τους από το νέο κορωνοϊό). Το δεύτερο είναι να τα πάνε για προληπτικό έλεγχο από τον οφθαλμίατρο.

Αναλόγως με τα ευρήματα και εν αναμονή της εξέλιξης της πανδημίας, μπορεί να χρειασθεί να επενδύσουν σε μεγαλύτερες ψηφιακές οθόνες τις οποίες θα τοποθετούν πιο μακριά από το παιδί. Πρέπει να διδάξουν στα παιδιά όλων των ηλικιών τον κανόνα 20-20-20: κάθε 20 λεπτά, να σηκώνονται από τη θέση τους και να κοιτάζουν επί 20 δευτερόλεπτα αντικείμενα που θα βρίσκονται σε απόσταση τουλάχιστον 20 ποδιών (έξι μέτρα) μακριά τους. Απαραίτητο είναι ακόμα να τους μάθουν να βλεφαρίζουν τακτικά, καθώς και να τα ενθαρρύνουν να μην κάθονται πολλές ώρες στον υπολογιστή.

«Η καλή όραση είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη, τη σχολική πρόοδο και την ευεξία των παιδιών. Πρέπει λοιπόν να μάθουν από νωρίς στη ζωή τους να τη φροντίζουν για να την έχουν για μια ζωή», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. «Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μην γίνουν κανόνας οι νέες ψηφιακές συνήθειες που έφερε στη ζωή τους η πανδημία. Αν συμβεί αυτό, μπορεί να είναι καταστροφικό για την όρασή τους, σήμερα και στο μέλλον».