Πώς διαχειρίζεσαι τον χρόνο όταν αυτός φαίνεται να χάνεται;

Βαθιά μέσα σε ένα βουνό στο Δυτικό Τέξας, ο Alexander Rose εργάζεται για να κατασκευάσει ένα ρολόι με ένα εκκρεμές που θα χτυπά για 10.000 χρόνια. Είναι δεκάδες μέτρα ψηλό, τροφοδοτείται από τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας και συγχρονίζεται από το ηλιοστάσιο. Η ιδέα, είπε ο κ. Ρόουζ, ο εκτελεστικός διευθυντής του ιδρύματος πίσω από αυτό, είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναλογιστούν τον χρόνο πολύ πέρα από τη δική μας ζωή. Το αποκαλούν The Clock of the Long Now.

Η πανδημία του κορωνοϊού έχει επιβραδύνει την εγκατάσταση και μας έχει επίσης κάνει να αισθανόμαστε τον ίδιο τον χρόνο περίεργο, ενώ φαίνεται να περνά τόσο γρήγορα και ταυτόχρονα τόσο τρομακτικά αργά, είπε. «Υπήρξε εκείνη η στιγμή στα μέσα του 2021, το περασμένο καλοκαίρι, όταν όλοι σκεφτήκαμε, εντάξει, αυτό είναι, βγαίνουμε όλοι έξω. Αυτό κράτησε περίπου 30 ημέρες. Και ξαφνικά μπήκαμε πάλι μέσα, και μετά βγήκαμε πάλι, και τώρα ξαναμπαίνουμε. […] Υπάρχει ένα εκκρεμές που πρόκειται να ταλαντευτεί», πρόσθεσε.

Όταν τα ρολόγια χτύπησαν τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου, το έτος 2021 και ό,τι αυτό είχε φέρει, τελείωσε, αφήνοντας τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να προβληματίζονται για το πέρασμα του χρόνου. Συνήθως η Πρωτοχρονιά είναι μια ευκαιρία για να σκεφτούμε το παρελθόν και να γιορτάσουμε το μέλλον. Παίρνουμε αποφάσεις και θέτουμε στόχους. Θυμόμαστε αυτούς που πέθαναν. Φτιάχνουμε λίστες με τα τραύματα και τις χαρές που έχουν εντυπωθεί στο μυαλό μας.

Αλλά φέτος τι ακριβώς σημαίνει ένας νέος χρόνος; Πώς μετράμε τη ζωή μας; Η χρονιά που πέρασε ξεκίνησε με την υπόσχεση για μαζικό εμβολιασμό και την ελπίδα ότι η ζωή θα επέστρεφε σε αυτό που γνωρίζαμε, και έκλεισε με ανεκπλήρωτες προσδοκίες - η εξάπλωση της Όμικρον, άνθρωποι που τώρα ετοιμάζονται για τρίτη συνεχή χρονιά να σβήσουν τα κεράκια στις τούρτες γενεθλίων υπό καθεστώς Covid, και πενιχρά αστεία ότι το 2022 θα μπορούσε πραγματικά να είναι «2020, tοo» (2020 ξανά). Πώς αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο όταν οι σελίδες του ημερολογίου γυρίζουν, αλλά ο χρόνος φαίνεται να χάνεται;

Ο Ιανουάριος του 2022 έρχεται καθώς οι μέθοδοί μας για τη διατήρηση του χρόνου φαίνεται να είναι δυσλειτουργικοί. Τα σχολεία ξεκινούν ξανά διά ζώσης και μετά επιστρέφουν σε διαδικτυακή μορφή. Οι ανεμοστρόβιλοι καταστρέφουν ολόκληρες πόλεις σε λίγες μόνο στιγμές. Μετράμε λεπτά για rapid test και ημέρες για μια πιθανή έκθεση σε Covid. Σε πολλές περιοχές έβρεξε πάρα πολύ το καλοκαίρι ή ο καιρός παρέμεινε ζεστός μέχρι τον χειμώνα. Προϊόντα που παραγγείλαμε πριν από μήνες, φτάνουν ξαφνικά.

«Πριν, ένα καινούργιο έτος ήταν ορόσημο στην εξέλιξη μιας ιστορίας που εκτυλισσόταν», είπε η Jenann Ismael, φιλόσοφος της φυσικής στο Πανεπιστήμιο Columbia. «Τώρα είναι σαν χαμένος χρόνος, ενώ περιμένουμε να επιστρέψουμε στις ιστορίες μας».

Ο χρόνος είναι ένα μυστήριο με το οποίο οι άνθρωποι έχουν παλέψει σε πολλούς πολιτισμούς εδώ και πολλούς αιώνες, συχνά με οδηγό μας το τελετουργικό στοιχείο. Ο Ιανουάριος ακολουθεί τον Ιανό, τον Ρωμαίο θεό των θυρών και των αρχών. Οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι χάραξαν την πορεία της Αφροδίτης, χρονολογώντας τις δυναστείες των βασιλιάδων. Οι Έλληνες είχαν τον Χρόνο, τον θεό του χρόνου, και για πολλούς Ινδουιστές ο χρόνος συνδέθηκε με την Κάλι, η οποία ήταν επίσης η θεά του θανάτου.

Τα ημερολόγια είναι ευέλικτα πράγματα, διαμορφωμένα από και για τις κοινότητες που τα δημιουργούν. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο, το ηλιακό σύστημα χρονολόγησης που χρησιμοποιείται συνήθως σήμερα, δημιουργήθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο XIII στα τέλη του 16ου αιώνα, ως αναθεώρηση του Ιουλιανού ημερολογίου, που καθιερώθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα. Το Rosh Hashana, η εβραϊκή Πρωτοχρονιά, έφτασε τον Σεπτέμβριο με τον ήχο του σοφάρ. Το επερχόμενο Σεληνιακό Νέο Έτος θα ξεκινήσει την 1η Φεβρουαρίου, όταν το Έτος του Βοδιού, που αντιπροσωπεύει το σθένος και τη δύναμη, θα δώσει τη θέση του στο Έτος της Τίγρης.

«Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι μια νέα χρονιά είναι δυνατή ανά πάσα στιγμή, καθώς κάθε στιγμή είναι ένα είδος πόρτας», είπε η Joy Harjo, η βραβευμένη ποιήτρια των Ηνωμένων Πολιτειών. «Μπορούμε να πάμε προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, αν και οι κατευθύνσεις μπορεί να παρεμποδιστούν». Το 2021 οι οδηγίες παντού έμοιαζαν μπλοκαρισμένες. Έγιναν σχέδια και μετά ακυρώθηκαν. Το πρωτοχρονιάτικο πάρτι δεν είναι το ίδιο στο Zoom.

Ο Vijay Iyer, ένας πιανίστας και συνθέτης, έχασε τον πατέρα του το καλοκαίρι. Όλοι, είπε, κουβαλούν λίγη θλίψη. «Υπάρχει αυτό που λέμε μια ζωή, και υπάρχει ο τρόπος με τον οποίο η μετά θάνατον ζωή κάποιου συνεχίζει να έχει σημασία και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται μέρος άλλων ανθρώπων».

«Ο χρόνος γίνεται ένα πολύ ρευστό, σχεδόν αναστρέψιμο πράγμα».

Στη μουσική, είπε, ο χρόνος γεννιέται από ανθρώπινους ρυθμικούς κύκλους. Μια αναπνοή μπορεί να είναι περίπου τρία ή 10 δευτερόλεπτα, ένας παλμός το ένα τρίτο του δευτερολέπτου, οι προφορικές συλλαβές ακόμα πιο γρήγορες. Υπάρχει η πιο αργή ανάπτυξη της ορμονικής ενεργοποίησης των συναισθημάτων και η βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη. Όλοι οι κύκλοι της ζωής, μέσα και γύρω μας, καθορίζουν μαζί τον χρόνο.

Στην κβαντομηχανική, η ίδια η έννοια του χρόνου είναι πολύ περίπλοκη, είπε ο Jun Ye, ένας φυσικός που δημιούργησε το πιο ακριβές ατομικό ρολόι στον κόσμο, ένα έργο του National Institute of Standards and Technology, του Πανεπιστημίου του Colorado Boulder. Το ρολόι μετρά πόσο σχετικός είναι ο χρόνος και δείχνει πώς αλλάζει ο χρόνος όταν τα άτομα μετακινούνται σε μικροσκοπικές αποστάσεις. Αιχμαλωτίζει ένα μεμονωμένο άτομο σε έναν θάλαμο κενού και τα ηλεκτρόνια που κινούνται γύρω από τον πυρήνα ενός ατόμου λειτουργούν ως ένα είδος εκκρεμούς σε αδιανόητες ταχύτητες: το ένα εκατομμυριοστό του ενός δισεκατομμυρίου του δευτερολέπτου, που ονομάζεται femtosecond. Το ρολόι είναι τόσο ακριβές που δεν θα έχανε ούτε ένα δευτερόλεπτο στα επόμενα 15 δισεκατομμύρια χρόνια.

Χωρίς να γνωρίζουμε τη μορφή των νόμων της φυσικής πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη, δεν υπάρχει τρόπος να περιγράψουμε τον χρόνο πριν από τη δημιουργία του κόσμου μας, είπε ο Δρ Ye.

«Η έννοια του χρόνου είναι λίγο προβληματική αν σκεφτείς ολόκληρη την εξέλιξη του σύμπαντος».

Ο χρόνος και ο χώρος αναμειγνύονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν τον κόσμο μας και μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε σημαντικοί και ασήμαντοι ταυτόχρονα, είπε η Priyamvada Natarajan, καθηγητής αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Yale. Οι άνθρωποι τη ρώτησαν για την πιθανή αποτυχία του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb $10 δισεκατομμυρίων, το οποίο εκτοξεύτηκε τα Χριστούγεννα για να εξερευνήσει τις πρώτες στιγμές του σύμπαντός μας. Όμως, σε αυτή τη δύσκολη στιγμή, πιστεύει ότι υπάρχουν πιο σημαντικές ανησυχίες. «Είναι ο χρόνος και οι ζωές που χάσαμε, που δεν μπορούμε ποτέ να ανακτήσουμε», είπε.

Η χρονομέτρηση βρίσκεται εδώ και καιρό σε μεταβατικό στάδιο, και πέρα από την πανδημία. Οι άνθρωποι πλέον οργανώνουν τη ζωή τους κοιτάζοντας τα smartphone τους και η τέχνη της επισκευής ρολογιών έχει αρχίσει να ξεθωριάζει, είπε ο Joseph Jabbour, πρώην πρόεδρος της Horological Association της Βιρτζίνια. Για την τελευταία δημοπρασία που διοργάνωσε η ομάδα του πριν από την πανδημία, έφερε ένα ψηλό ρολόι που είχε βρει για 125$ και το είχε επισκευάσει, ένα ρολόι που αρχικά θα κόστιζε μερικές χιλιάδες δολάρια. Κανείς όμως δεν ήθελε να το αγοράσει, οπότε εντέλει το χάρισε. «Πρέπει να τυποποιήσεις τον χρόνο για να μπορέσεις να διευθύνεις έναν κόσμο στις μέρες μας», είπε.

Αυτή η Πρωτοχρονιά έφτασε όπως κάθε άλλη φορά: τη νύχτα, καθώς η Γη ξεκίνησε μια ακόμα περιστροφή γύρω από τον ήλιο, με ταχύτητα περίπου 67.000 μίλια την ώρα σε ένα άγνωστο μέλλον.

Στην Times Square, η πτώση της μπάλας (για την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς) οργανώθηκε και πάλι, αν και σε μικρότερη έκταση. Το οποιοδήποτε τελετουργικό βοηθά στη δημιουργία μιας κάποιας βεβαιότητας όταν τόσα πολλά πράγματα είναι εκτός ελέγχου, είπε ο Tim Tompkins, πρώην πρόεδρος της Times Square Alliance. Κάθε ένα από τα 19 χρόνια στα οποία επέβλεπε την πτώση της μπάλας το έτος περιλάμβανε κάτι δύσκολο ή λυπηρό, είπε. Κι όμως οι άνθρωποι ερχόντουσαν, αποφασισμένοι, παρόλο το κρύο, για την αντίστροφη μέτρηση. «Στην απλή αυτή πράξη τού να φιλήσουν κάποιον που αγαπάνε, ή να είναι κοντά με κάποιον που αγαπάνε, υπήρχε, και υπάρχει, αυτή η αίσθηση μέσω της οποίας παίρνουμε αυτή την απόφαση και κάνουμε αυτή τη σχεδόν αντιφατική προσπάθεια να πούμε ότι ανεξάρτητα από το πόσο τρελή, δύσκολη ή απρόβλεπτη είναι η ζωή, θα γιορτάσουμε τα πράγματα που αγαπάμε και τους ανθρώπους που αγαπάμε».

Και έτσι, από την Times Square μέχρι τα σαλόνια, είτε σε εσωτερικούς χώρους ή κάτω από τον ουρανό, οι άνθρωποι ενώθηκαν σε ένα παλιό τραγούδι φίλων που παλεύουν με το εκκρεμές του χρόνου.

---

*Με στοιχεία από The New York Times