Viber: Τι ακριβώς συμβαίνει με τις διαφημίσεις και τα προσωπικά δεδομένα στην εφαρμογή
Ο ήχος ειδοποίησης του Viber είναι το ακουστικό ισοδύναμο μιας ράβδου ηλεκτρικής εκκένωσης για θανάτωση βοοειδών. Οι κωδικοί επιβεβαίωσης διαφόρων υπηρεσιών φτάνουν μέσω Viber, ανάμεσα σε διαφημίσεις. Τα ραντεβού σε νοσοκομεία και αυτά σε Viber φτάνουν, μαζί με spam για στεγανομονώσεις και κρυπτονομίσματα. Το Viber, μια ιαπωνική εφαρμογή της Rakuten έχει γίνει η de facto επικοινωνιακή υποδομή της Ελλάδας, κανονικοποιώντας έναν κορεσμό διαφήμισης που πριν από δέκα χρόνια θα θεωρούνταν δυστοπικός. Αλλά η πραγματική παθολογία είναι πιο βαθειά, καθώς οι χρήστες του Viber στην Ελλάδα δεν ανέχονται απλώς αυτή τη κατάσταση. Την έχουν εσωτερικεύσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε η ίδια η έννοια της ιδιωτικότητας των δεδομένων τους έχει εξατμιστεί από τη συλλογική συνείδηση. Δεν πρόκειται απλώς για απάθεια. Ο γενικός πληθυσμός έχει ανταποκριθεί με ένα συλλογικό σύνδρομο της Στοκχόλμης τόσο ολοκληρωμένο που θα έπρεπε να μελετηθεί από ιστορικούς.
Στο Viber, οι διαφημίσεις δεν βρίσκονται σε banners — έχουν κάνει «μετάσταση» σε ολόκληρη τη διεπαφή της εφαρμογής. Οι διαφημίσεις, φαινομενικά δυσδιάκριτες από τα πραγματικά μηνύματα, υλοποιούνται και μεταμφιέζονται σε νήματα συνομιλίας στη λίστα μηνυμάτων. Στέλνεις μήνυμα «τα λέμε για καφέ σε μισή ωρα;» και αμέσως θα εμφανιστεί διαφήμιση για αγορά κόκκων καφέ. Το Viber δεν είναι απλώς παρεμβατικό — είναι και βαθιά «ηλίθιο». Η εφαρμογή μετατρέπει σε πραγματικό χρόνο τα μηνύματα σε tokens, αναλύοντας το σημασιολογικό περιεχόμενο τους και οι διαφημίσεις προσκολλώνται κάτω από μεμονωμένα μηνύματα σαν παρασιτικές απαντήσεις - σαν την καρδούλα στο Messenger. Η πλατφόρμα προσπαθεί να τελειοποιήσει αυτό που θα μπορούσε κανείς να ονομάσει «συνομιλιακό καμουφλάζ». Διαφημίσεις που μιμούνται τόσο επιτυχημένα τη γλώσσα των πραγματικών μηνυμάτων, ώστε οι χρήστες πρέπει να αναπτύξουν νέες γνωστικές ικανότητες για να ξεχωρίζουν το διαφημιστικό περιβάλλον από την προσωπική επικοινωνία. Το Viber είναι μια γκροτέσκα παρωδία ανθρώπινης αλληλεπίδρασης, που στο κάτω-κάτω μπορεί να είναι και τέτοια, καθώς μόνο με γενικευμένη ανοχή η εφαρμογή συνεχίζει να είναι η εθνική ραχοκοκαλιά της ψηφιακής επικοινωνίας.
Και υπάρχουν και οι ειδοποιήσεις του Viber. Η ακατάπαυστη ευθυμία του αγγίζει τα όρια ψυχολογικού πολέμου. «Say hi το Γιώργος σοβατεπί!» κελαηδάει, συστήνοντάς σου αγνώστους με τον εξαναγκασμένο ενθουσιασμό ομήρου που διαβάζει το κείμενο που του έχουν δώσει. Αυτές οι ειδοποιήσεις δεν έχουν καμία επικοινωνιακή λειτουργία — είναι καθαρό clickbait, σχεδιασμένο να σε κάνει να ανοίγεις την εφαρμογή, να παράγεις περισσότερα δεδομένα, να βλέπεις περισσότερες διαφημίσεις. Το Viber είναι η ψηφιακή ρύπανση ως επιχειρηματική στρατηγική και οι Έλληνες την αντιμετωπίζουν με την ίδια παραίτηση που δείχνουν απέναντι σε κάθε είδους ρύπανση. Ναι μεν ενοχλητική, αλλά κάθε διαμαρτυρία θα απαιτούσε ένα επίπεδο αυτοσεβασμού που η ελληνική κοινωνία έχει εντελώς απωλέσει.
Μια πρόσφατη μελέτη για τα κενά ασφάλειας και ιδιωτικότητας του Viber βρήκε ότι, χρησιμοποιώντας μόνο δημόσια διαθέσιμα δεδομένα, οι ερευνητές μπορούσαν εύκολα να απο-ανωνυμοποιήσουν όποιο άτομο χρησιμοποιούσε την εφαρμογή — ανακαλύπτοντας την πραγματική του ταυτότητα, την διεύθυνση του και τον αριθμό τηλεφώνου του. Οι προεπιλεγμένες ρυθμίσεις και η έλλειψη ενημέρωσης των χρηστών άφηναν εκτεθειμένα «τεράστια προσωπικά δεδομένα… μερικές φορές άσχετα με τη λειτουργία της εφαρμογής». Η υιοθέτηση του Viber από το ελληνικό κράτος και τους φορείς του ως ημι-επίσημης υποδομής αντανακλά την ίδια πολιτιστική παθολογία. Αντί το ελληνικό δημόσιο να αναπτύξει ασφαλείς, αξιοπρεπείς, ως προς την ιδιωτικότητα, επικοινωνιακές οδούς για τις υπηρεσίες προς τους πολίτες — ή έστω να επιβάλει βασικά πρότυπα σε πλατφόρμες που διαχειρίζονται την επίσημη επικοινωνία του — προτίμησε να προσχωρήσει απλά σε όποια πλατφόρμα χρησιμοποιούσε ήδη ο κόσμος, όσο επισφαλής και διαφημιστικά μολυσμένη κι αν είναι.
Υπάρχει όμως κάτι πιο ανησυχητικό εδώ, ένα είδος πολιτισμικής εξάντλησης καθώς η Ελλάδα έχει περάσει τόσα κύματα θεσμικής αποτυχίας που ο πληθυσμός φαίνεται να έχει χάσει κάθε ικανότητα να ξεχωρίζει το αναπόφευκτο βάρος από τον διαπραγματεύσιμο εξευτελισμό. Και όσοι πιστεύουν ότι το πρόβλημα του Viber είναι ταξικό, ας θυμηθούν ότι την εφαρμογή αυτή την χρησιμοποιούν όλοι, γιατροί, δικηγόροι και ακαδημαϊκοί. Πρόκειται για την ιστορία μιας ολόκληρης κοινωνίας, ανεξαρτήτως εκπαίδευσης ή εισοδήματος, που υποβάλλεται οικειοθελώς στον καπιταλισμό επιτήρησης, επειδή η μάχη για αξιοπρέπεια φαίνεται πιο κουραστική από την ίδια την υποβάθμιση. Οι Έλληνες δεν έχουν απλώς αποδεχτεί την εκμετάλλευσή τους — την έχουν μετατρέψει σε διεστραμμένο σημείο υπερηφάνειας, από το «τι έχω να κρύψω;» μέχρι τον αξιοθρήνητο εμπορικό ρεαλισμό τους.
Η ελληνική κοινωνία έχει συλλογικά αποφασίσει ότι το κόστος αντικατάστασης του Viber με άλλη πλατφόρμα — αυτό που ονομάζουν οι τεχνολόγοι switching costs —, είναι πολύ σημαντικό. Αλλά το να αποκαλούμε αυτή την στάση «απόφαση», προϋποθέτει κάποιου είδους βούληση, για μια συνήθεια που μοιάζει πιο πολύ με ένα αργόσυρτο path dependence ενός ψηφιακού νεοφολκλόρ, που έχει γίνει πλέον δυσδιάκριτο με την πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού.
Δεν είναι ότι οι Έλληνες δεν καταλαβαίνουν την ιδιωτικότητα — την καταλαβαίνουν άριστα όταν πρόκειται να προστατεύσουν τα μυστικά τους από τους γείτονες, να κλειδώσουν τις πόρτες τους, να φυλάξουν την οικογενειακή τους αξιοπρέπεια. Αλλά κάπως, όταν η παραβίαση είναι ψηφιακή, όταν ντύνεται με τη γλώσσα της ευκολίας και της συνδεσιμότητας, όλη αυτή η πολιτισμική καχυποψία εξατμίζεται σε μια ομίχλη παθητικής αποδοχής. Οι Έλληνες κολυμπούν σε ένα ενυδρείο επιτήρησης, και το νερό είναι τόσο οικείο που έχουν ξεχάσει ότι είναι βρεγμένοι.
Υπάρχουν εναλλακτικές που δεν αναλύουν το περιεχόμενο των μηνυμάτων για διαφημιστική στόχευση και δεν μετατρέπουν τη λίστα συνομιλιών σου σε διαφημιστική πινακίδα. Η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να αναπτύξει ή να επιβάλει ασφαλείς πλατφόρμες για τις επίσημες επικοινωνίες. Δεν πρόκειται για πυρηνική φυσική, είναι βασική ψηφιακή υποδομή που άλλες χώρες έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν. Αλλά αυτό θα απαιτούσε την αναγνώριση ότι η τωρινή κατάσταση είναι απαράδεκτη, και οι χρήστες στη Ελλάδα έχουν χάσει την ικανότητα για τέτοιο είδος αυτοσεβασμού.
15°
