Ποιο είναι το αντικείμενο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και γιατί η Δύση επιθυμεί διακαώς τον τερματισμό του
Οι τελευταίες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή –με το Ισραήλ να προβαίνει σε μια σειρά πολυφασικών βομβαρδισμών εναντίον κρίσιμων στρατηγικών στόχων εντός της ιρανικής επικράτειας– βυθίζουν την ευρύτερη γεωπολιτική περιοχή βαθύτερα μέσα στο χάος, αυξάνοντας παράλληλα –και κατακόρυφα– τον κίνδυνο μιας βιβλικής καταστροφής. Το γεγονός και μόνο πως το ιρανικό καθεστώς ύψωσε άμεσα τη σιιτική κόκκινη σημαία της εκδίκησης –προχωρώντας μετά και σε μαζικούς βομβαρδισμούς εναντίον του Τελ Αβίβ, με ορισμένα βλήματα να διαπερνούν το iron dome– αυτομάτως υπενθυμίζει πως στις συγκρούσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από τη σύγκρουση δύο εντελώς αντίρροπων εξαιρετισμών, η κλιμάκωση της έντασης, έστω και πρόσκαιρα, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
Κάπως ειρωνικά, οι πυλώνες του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος τέθηκαν στην πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου, στο πλαίσιο του προγράμματος Atoms for Peace της αμερικανικής κυβέρνησης, και το οποίο έθεσε σε εφαρμογή ο τότε Πρόεδρος, Ντουάιτ Άιζενχαουερ. Φυσικά, σε εκείνον τον πολιτικό χρόνο, το Ιράν δεν έμοιαζε σε τίποτα με τη σημερινή θεοκρατική δυστοπία· καθώς η χώρα του αποτελούσε έναν εκ των σημαντικότερων συμμάχων των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ο Ιρανός Σάχης, Μαχάμεντ Παλχάβι, είχε προχωρήσει σε αρκετές και εντυπωσιακές δυτικότροπες μεταρρυθμίσεις, προωθώντας έναν δυτικό τρόπο ζωής, παρά τις εξωφρενικά έντονες αντιστάσεις των Ιρανών ριζοσπαστικών ισλαμιστών. Με τον Άιζενχαουερ να προτεραιοποιεί σε απόλυτο βαθμό τη διατήρηση μιας ευνοϊκής για τις ΗΠΑ ισορροπίας των περιφερειακών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, η οποία φυσικά εντασσόταν στον ευρύτερο στρατηγικό στόχο του περιορισμού του κομμουνισμού (containment) αλλά και από την υπαρξιακού επιπέδου επιρροή στην άσκηση της ψυχροπολεμικής αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής την οποία είχε ανέκαθεν ο φόβος της πτώσης το ντόμινο (domino theory), η ένταξη του Ιράν στο Atoms for Peace αποτελούσε ένα λεγόμενο no brainer για την Ουάσιγκτον· ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας λειτούργησε στη χώρα το 1957 στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του ιρανικού πυρηνικού ερευνητικού κέντρου, εκκινώντας παράλληλα το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, το οποίο τότε έμοιαζε ως την απόλυτη επιβεβαίωση της κυριαρχίας των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, έναντι της ΕΣΣΔ.
Ωστόσο, η επιτυχημένη Ιρανική Επανάσταση του 1979 υπό την ηγεσία του φονταμενταλιστή, Αγιατολάχ Χομεϊνί, δεν θα μπορούσε να μεταβάλει τη φύση των διμερών σχέσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης με περισσότερο βίαιο τρόπο. Μέσα σε ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα, το Ιράν μετετράπη από πιστός σύμμαχος σε ένα λεγόμενο rogue state, του οποίου η γεωπολιτική πίστη έκλινε πλέον προς την ΕΣΣΔ, και την οποία μπορούσε να της υποσχεθεί αξιοποιώντας τις δεκαετίες αμερικανικής τεχνογνωσίας την οποία ο Χομεϊνί κληρονόμησε από τον Παλχάβι. Για να αντιληφθεί κανείς το επίπεδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού του νέου καθεστώτος, αρχικά ο Χομεϊνί είχε διατάξει τη διακοπή του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος καθώς το θεωρούσε ως μια ακόμα διαβρωτική δυτική επιρροή στον εξωφρενικό ισλαμιστικό συντηρητισμό τον οποίο πρέσβευε, και ο οποίος αποτέλεσε τον κινητήρα της επανάστασης του. Ωστόσο, από τα μέσα των 80s –όταν κατέστη πλέον σαφής τόσο η αποδυνάμωση της επιρροής της ΕΣΣΔ έναντι των ΗΠΑ, όσο και η φθορά τόσο του σοσιαλιστικού κεντρικού σχεδιασμού, όσο και του τρίτου δρόμου, ως εναλλακτικές στον αμερικανικό καπιταλισμό, τον οποίο κανείς δε θα μπορούσε ποτέ να πρεσβεύσει καλύτερα από τον τότε Αμερικάνο Πρόεδρο, Ρόναλντ Ρίγκαν– ο Χομεϊνί διέταξε εκ νέου την επένδυση στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, με αφορμή τον πόλεμο μεταξύ Ιράν και Ιράκ το 1982.
Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ –ως προστάτιδας δύναμης, έστω και σε ένα χαλαρό επίπεδο– όλων των επί της γης καθεστώτων τα οποία ανταγωνίζονταν τις στρατηγικές προτεραιότητες της Ουάσιγκτον, το κραταιό πλέον ιρανικό καθεστώς συνέχισε να αναπτύσσει το πυρηνικό του πρόγραμμα, επενδύοντας σε τεχνικά εξειδικευμένες εγκαταστάσεις –πάντα με τη βοήθεια της Μόσχας– όπως εκείνες στο Νατάντζ και το Αράκ, τις οποίες βομβάρδισε ανηλεώς το Ισραήλ πριν από δύο μέρες. Αξίζει να σημειωθεί πως, επισήμως, το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα δεν αποσκοπούσε ποτέ στην κατασκευή πυρηνικών όπλων τα οποία θα μπορούσε να αξιοποιήσει η Τεχεράνη· ωστόσο, το ιρανικό καθεστώς έχει επιτύχει έναν πλήρη πυρηνικό κύκλο καυσίμου, καθώς διατηρεί τη δυνατότητα εξόρυξης και εμπλουτισμού ουρανίου, το οποίο εν τέλει μετατρέπεται σε πυρηνικούς ράβδους, οι οποίοι με τη σειρά τους αξιοποιούνται στο πλαίσιο της λειτουργίας των πυρηνικών αντιδραστήρων. Το γεγονός πως ο κύκλος εργασιών του πυρηνικού προγράμματος βρίσκεται σε αυτή την κλίμακα δίνει όντως θεωρητικά τη δυνατότητα στο ιρανικό καθεστώς να παράξει πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς, ωστόσο το επίπεδο του εμπλουτισμού του ιρανικού ουρανίου ξεπερνά το απαιτούμενο ποσοστό του 20% το οποίο απαιτούν οι ερευνητικοί αντιδραστήρες, έχει σίγουρα ξεπεράσει το 60% όπως επιβεβαιώθηκε στην αρχή της τρέχουσας δεκαετίας, και πολύ πιθανώς να πλησιάζει –αν δεν έχει επίσης ξεπεράσει– το 90% το οποίο απαιτεί το οπλικό ουράνιο. Με άλλα λόγια, από τα μέσα των 80s μέχρι και σήμερα, οι επενδύσεις του ιρανικού καθεστώτος στο πυρηνικό τους πρόγραμμα ενδεχομένως να έχουν καταστήσει παρασκευή τακτικού τύπου πυρηνικών όπλων δυνατή, γι’ αυτό και ο τραυματισμός του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος αποτελεί προτεραιότητα για τις ΗΠΑ.
Το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είναι ένα εκ φύσεως γεωπολιτικό πρόβλημα
Ένα από τα αμέτρητα δόγματα τα οποία χαρακτήρισαν τον Ψυχρό Πόλεμο είναι εκείνο της Αμοιβαίας Εγγυημένης Καταστροφής (Mutually Assured Destruction - MAD) σύμφωνα με το οποίο η εκτόξευση ενός βαλλιστικού πυραύλου ο οποίος φέρει πυρηνική κεφαλή από ένα κράτος προς ένα άλλο –το οποίο διατηρεί με τη σειρά του πυρηνικό αξιόμαχο– καθιστά την αμοιβαία καταστροφή και των δύο εγγυημένη, λόγω των αναπόφευκτων αντιποίνων. Δεδομένα, το συγκεκριμένο δόγμα αφορούσε τις διμερείς σχέσεις μεταξύ των δύο ψυχροπολεμικών υπερδυνάμεων, ωστόσο στην περίπτωση του Ιράν –αλλά και της Βόρειας Κορέας– εξακολουθεί να ισχύει, έστω και σε περιφερειακό επίπεδο. Στην ουσία, ο τρόμος τον οποίο προκαλεί το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα που βασίζεται σε δύο κρίσιμες υποθέσεις: πρώτον, πώς το ιρανικό καθεστώς έχει πλέον επιτύχει την παρασκευή τακτικού τύπου πυρηνικών κεφαλών, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα –έστω και αν είναι λίγες σε αριθμό– να προκαλέσουν συντριπτικά χτυπήματα στα φιλοδυτικά κράτη τα οποία η Τεχεράνη εντάσσει στο γεωπολιτικό δόγμα του Άξονα της Αντίστασης, και δεύτερον, πως το Ισραήλ με τη σειρά του έχει και εκείνο στη διάθεσή του έναν ικανοποιητικό αριθμό πυρηνικών κεφαλών –παρότι επισήμως αυτό δεν το έχει αποδεχθεί ποτέ καμία ισραηλινή κυβέρνηση– τις οποίες θα μπορούσε να αξιοποιήσει εφόσον δεχθεί ένα πρώτο ιρανικό χτύπημα. Στην πράξη δηλαδή, αρκεί μόλις μία τακτικού τύπου ιρανική πυρηνική κεφαλή να βρει στόχο εντός της ισραηλινής επικράτειας ώστε η ευρύτερη Μέση Ανατολή να σκεπαστεί από ένα πυρηνικό σύννεφο.
Σε ακριβώς αυτό το πλαίσιο, όλες ανεξαιρέτως οι αμερικανικές κυβερνήσεις στον 21ο αιώνα έχουν επιχειρήσει –συχνά υιοθετώντας διαφορετικές διαπραγματευτικές στρατηγικές μεταξύ τους– να οδηγήσουν στον τερματισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Καθώς ωστόσο η οποία πρόοδος δεν μετουσιώθηκε ποτέ σε πρακτικό αποτέλεσμα, το ιρανικό καθεστώς εξακολούθησε να επενδύει στρατηγικά στο πυρηνικό του πρόγραμμα, αποδίδοντας έτσι στην Τεχεράνη ένα γεωπολιτικό στάτους το οποίο σε καμία περίπτωση δεν αναλογεί στην επιρροή την οποία ασκεί σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά και στο μέγεθος της ιρανικής οικονομίας. Σε αυτή την εξαιρετικά επικίνδυνη συνθήκη προστίθεται πλέον εκ νέου και ο αμιγώς συναλλακτικός τρόπος ασκήσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, τον οποίο προκρίνει εκ πεποιθήσεως ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ασκεί εξαιρετικά έντονες πιέσεις απέναντι στο ιρανικό καθεστώς ώστε να τερματίσει το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η αποστροφή του Τραμπ στον απόηχο των ισραηλινών βομβαρδισμών, δηλαδή πως η Τεχεράνη πρέπει να προβεί άμεσα σε μια διμερή συμφωνία με τις ΗΠΑ σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα, είναι ενδεικτική της προσέγγισης την οποία ακολουθεί η αμερικανική κυβέρνηση απέναντι στο ιρανικό καθεστώς. Σε ένα επιδερμικό επίπεδο, ενδεχομένως η συγκεκριμένη στρατηγική να φαίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη, καθώς θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πώς ενώπιον ενός ισραηλινού Αρμαγεδδώνα, το ιρανικό καθεστώς θα αξιοποιήσει το μέγιστο των δυνατοτήτων του ώστε να προβεί σε συντριπτικά χτυπήματα εναντίον των αντιπάλων του.
Ωστόσο, στον πυρήνα της προσέγγισης της Ουάσιγκτον βρίσκεται η εμπειρική γνώση πως, παρά τον θεοκρατικό χαρακτήρα του ιρανικού καθεστώτος, αλλά και των αποστολικών διδαχών οι οποίες αποπνέουν από τον υπέρ-συντηρητικό εξαιρετισμό του Χομεϊνί σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την Ιρανική Επανάσταση, η Τεχεράνη έχει αποδείξει κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών πως μπορεί να λειτουργήσει στρατηγικά και ψύχραιμα, δείχνοντας μια ικανοποιητική εγκράτεια τόσο στις επιθετικές της πρωτοβουλίες, όσο και στα αντίποινα στα οποία έχει προχωρήσει –κυρίως εναντίον του Ισραήλ– ώστε να διατηρήσει και εκείνη με τη σειρά της μια ευνοϊκή για εκείνη ισορροπία των περιφερειακών δυνάμεων, αποσοβώντας ωστόσο μια ευρύτερη περιφερειακή κρίση. Από την άλλη, ωστόσο, οι συνθήκες οι οποίες χαρακτηρίζουν τον τρέχοντα πολιτικό χρόνο είναι πρωτοφανείς, και δεν επιτρέπουν κανέναν εφησυχασμό· το Ιράν βρίσκεται πλέον απολύτως απομονωμένο γεωπολιτικά, καθώς η Κίνα έχει πάρει σαφείς αποστάσεις από τις τρέχουσες εξελίξεις, η Ρωσία παραμένει απολύτως αφοσιωμένη στο αδιέξοδο του ρώσο-ουκρανικού πολέμου, ενώ οι σύμμαχοι του στην περιοχή –δηλαδή οι τρομοκράτες της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, και των Χούθι– πηγαίνουν από στρατηγική ήττα, σε στρατηγική ήττα, τη στιγμή που η ισραηλινή κυβέρνηση –και ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός προσωπικά, Μπέντζαμιν Νετανιάχου– φαίνεται πως έχει την πρόθεση να ηγηθεί μιας ριζικής αναπροσαρμογής των δυνάμεων σε περιφερειακό επίπεδο. Σε αυτή ακριβώς τη συγκυρία, ο τρόμος της διεθνούς κοινότητας είναι πως το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα ενδεχομένως να αποτελεί τον τελευταίο ισχυρό μοχλό πίεσης της Τεχεράνης εναντίον των εχθρών της.
Ένας θαυμαστός νέος κόσμος, βασισμένος σε –όχι και τόσο παρωχημένες– παραδοχές
Όταν ο Άιζενχαουερ επένδυε στρατηγικά στην ενίσχυση του ιρανικού πυρηνικού αποτυπώματος, δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να περιμένει πώς περίπου ογδόντα χρόνια αργότερα, ο –μακράν περισσότερο αποκλίνων απί τις σταθερές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, γεωπολιτικά μιλώντας– εκ των διαδόχων του θα προσπαθούσε να αποτρέψει μια εγγυημένη πυρηνική καταστροφή στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, το γεγονός πως το αυταρχικό και θεοκρατικό ιρανικό καθεστώς βρίσκεται ακόμα στη θέση του, παρά την πρωτοφανή γεωπολιτική του απομόνωση, την εξαθλίωση του κοινωνικού ιστού εντός της ιρανικής επικράτειας, τις ασφυκτικές οικονομικές πιέσεις ελέω των αλλεπάλληλων δυτικών κυρώσεων, και φυσικά του γεγονός πως η ίδια η πραγματικότητα έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ισλαμιστικό ριζοσπαστικό φονταμενταλισμό τον οποίο πρεσβεύει ακόμα η πολιτική κληρονομιά του Χομεϊνί, δεν βασίζεται σε τίποτα άλλο από τον τρόμο τον οποίο σκορπά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Η απόφαση του προκατόχου του Άιζενχαουερ στην αμερικανική προεδρία, Χάρι Τρούμαν, να αξιοποιήσει δύο πυρηνικές κεφαλές στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ώστε να εξαναγκάσει τι είναι η Ιαπωνία να συνθηκολογήσει άνευ όρων εκπαίδευσε μια και έξω τη διεθνή κοινότητα ως προς την καταστροφική ισχύ των πυρηνικών όπλων. Οι βόμβες Little Boy και Fat Man είχαν ισχύ 15 και 21 κιλοτόνους αντίστοιχα, οι οποίες αντιστοιχούν σε εκείνη την οποία πιθανότατα θα έχουν οι ιρανικές πυρηνικές κεφαλές τακτικού τύπου· ωστόσο, η μέση ισχύς των αμερικανικών πυρηνικών κεφαλών στρατηγικού τύπου –στις οποίες θεωρείται πως βασίζονται και οι ισραηλινές– σήμερα κυμαίνεται ανάμεσα στους 100 και τους 500 κιλοτόνους, ενώ πίσω στο 1960 η ΕΣΣΔ δοκίμασε τη χρήση της Tsar Bomba, η ισχύς της οποίας έφτανε τους 50 μεγατόνους, δηλαδή 50.000 κιλοτόνους. Με άλλα λόγια, ο πρώτος που θα πατήσει το κουμπί, θα φέρει και την ευθύνη για μια πυρηνική αποκάλυψη, το εύρος της οποίας είναι ανυπολόγιστο, εφόσον η διαχείριση μιας τέτοιου τύπου υποθετικής κρίσης ξεφύγει· ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε το 1991, οι διδαχές του, ωστόσο, είναι περισσότερο επίκαιρες από ποτέ.
33°
