Υπερορθόδοξοι Εβραίοι, Σιωνισμός, Παλαιστίνιοι

Σημαντικό ρόλο στις δημογραφικές μετατοπίσεις στο Ισραήλ, οι οποίες επηρεάζουν τη φυσιογνωμία και την πολιτική του εβραϊκού κράτους, έχει η κοινότητα των υπερορθόδοξων Εβραίων Χαρεντίμ. Οι Χαρεντίμ αυξάνονται και πληθύνονται διατηρώντας την αντίθεσή τους στον Σιωνισμό, η οποία οφείλεται σε θεολογικές και ιστορικές αιτίες. Αν και δεν είναι όλοι οι Χαρεντίμ εναντίον του Σιωνισμού, ένα μεγάλο μέρος της κοινότητας παραδοσιακά απορρίπτει την ιδεολογία και τους στόχους του σιωνιστικού κινήματος, αρχικά διότι, σύμφωνα με την παραδοσιακή εβραϊκή πίστη, η ίδρυση ενός εβραϊκού κράτους και η επιστροφή του εβραϊκού λαού στη Γη του Ισραήλ πρέπει να συμβούν μόνο μετά την έλευση του Μεσσία, δηλαδή ως θεϊκή πράξη, όχι ως διοικητική και πολιτική. Οι Χαρεντίμ πιστεύουν ότι το σιωνιστικό κίνημα προσβάλλει το θεϊκό σχέδιο και μπορεί να θεωρηθεί αμάρτημα. Κάποιοι αναφέρουν ότι η δημιουργία του Ισραήλ χωρίς την παρέμβαση του Θεού είναι μια μορφή ύβρεως («χουτσπά») απέναντι στον Κύριο.

Ενώ πολλοί υπερορθόδοξοι φρονούν ότι οι Εβραίοι βρίσκονται σε εξορία λόγω της θεϊκής τιμωρίας και ότι μόνο ο Θεός μπορεί να τους λυτρώσει, το σιωνιστικό κίνημα, τουλάχιστον όπως ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, είχε κοσμικό χαρακτήρα: οι περισσότεροι ηγέτες του —όπως ο Theodor Herzl— ήταν εκκοσμικευμένοι. Πράγμα που αποξένωσε τους Χαρεντίμ: το Σιωνιστικό κίνημα τούς φαινόταν προσπάθεια αντικατάστασης της θρησκευτικής ταυτότητας με κάποια εθνική που θεωρούσαν «τεχνητή». Η χρήση της εβραϊκής γλώσσας ως εθνικής γλώσσας θεωρήθηκε επίσης προβληματική, καθώς τα εβραϊκά προορίζονταν για τη θρησκευτική μελέτη. Με λίγα λόγια, οι Σιωνιστές εστίαζαν στη δημιουργία ενός σύγχρονου, δυτικού κράτους, κάτι που για τους Χαρεντίμ αντιβαίνει στις αξίες της Τορά και της παραδοσιακής εβραϊκής ζωής.

Κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα, οι Χαρεντίμ αντιστάθηκαν στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των Σιωνιστών. Ανησυχούσαν ότι ένα σιωνιστικό κράτος θα επέβαλε κοσμικούς νόμους στους Εβραίους, περιορίζοντας την ελευθερία τους να ζουν σύμφωνα με τις άγιες γραφές. Οι διαφωνίες κορυφώθηκαν στο ζήτημα της στρατιωτικής θητείας: οι Χαρεντίμ αντιτίθενται στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στο Ισραήλ, επειδή πιστεύουν ότι η στρατιωτική ζωή δεν μπορεί να εναρμονιστεί με τις θρησκευτικές τους αξίες και την μυστικιστική απομόνωση που επιδιώκουν. Αν και επί δεκαετίες, είχαν εξαιρεθεί από τη στρατιωτική θητεία για να αφιερώνονται στη θρησκευτική μελέτη, ο ισραηλινές κυβερνήσεις προσπάθησαν να αλλάξουν αυτές τις διατάξεις. Αλλά παρότι το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ αποφάσισε ότι η εξαίρεση των Χαρεντίμ από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις, είναι αντισυνταγματική, η μόνη υποχώρηση που έκαναν ήταν η εθελοντική θητεία σε ειδικές μονάδες, όπως το τάγμα Νετζάχ Γεχούντα, που είναι προσαρμοσμένο για μέτρα τους, με διαχωρισμό φύλων και σεβασμό στις θρησκευτικές τους απαιτήσεις.

Οι διαφοροποιήσεις εντός της υπερορθόδοξης κοινότητας δεν λείπουν. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι Nετουρέι Κάρτα («Φύλακες της πόλεως»), μια ομάδα Χαρεντίμ φανατικά εχθρική στην ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ που οργανώνει διαδηλώσεις κατά του Σιωνισμού, καθώς και οι Αγκούντατ Γισραέλ, οι οποίοι, αν και αντισιωνιστές, συμμετέχουν στην πολιτική ζωή του Ισραήλ, προασπίζοντας τα συμφέροντα των υπερορθόδοξων Εβραίων. Άλλες χασιδικές ομάδες, όπως οι Σατμάρ, είναι έντονα αντισιωνιστικές, καθώς πιστεύουν ότι το Ισραήλ δεν έπρεπε να δημιουργηθεί πριν από την έλευση του Μεσσία, ενώ μερικές, όπως οι Λουμπάβιτς (Chabad), κρατούν πιο ουδέτερη ή θετική στάση προς το Ισραήλ.

Στην κοινότητα των Χαρεντίμ περιλαμβάνονται οι Χασιντίμ και οι λεγόμενοι μη Χασιδικοί υπερορθόδοξοι Εβραίοι (π.χ. Λιθουανοί ή Μισναγντίμ). Το Χασιδικό κίνημα, το οποίο ιδρύθηκε από τον Μπαάλ Σεμ Τοβ κατά τον 18ο αιώνα στην Ανατολική Ευρώπη δίνει έμφαση στη μυστικιστική παράδοση, στη λατρεία και στη σύνδεση με τον Θεό μέσω της αγάπης και της πνευματικότητας. Υποτίθεται ότι οι Χασιντίμ αναδύθηκαν ως απάντηση στην ψυχρή, πνευματική και ακαδημαϊκή προσέγγιση της θρησκείας, προωθώντας τη μυστικιστική διάσταση του Ιουδαϊσμού. Ιδρυτής της κοινότητας ήταν ο Μπαάλ Σεμ Τοβ (Baal Shem Tov), ο οποίος έδωσε έμφαση στη χαρά, στον πνευματισμό και στην προσβασιμότητα της θρησκείας σε όλους. Η χαρά δεν είναι και τόσο εμφανής στους χασιδικούς πληθυσμούς· αντιθέτως, φαίνονται εσωστρεφείς και βαρύθυμοι, επικεντρωμένοι στην οικογένεια και στον ραβίνο τους.

Η θέση των υπερορθόδοξων Εβραίων έναντι των Παλαιστίνιων ποικίλλει από ενεργή αντιπαράθεση έως ουδετερότητα ή ακόμα και υποστηρικτική στάση εφόσον πιστεύουν ότι η επιστροφή των Εβραίων στη Γη του Ισραήλ και η κυριαρχία τους σε αυτήν πρέπει να γίνει μόνο μέσω της θέλησης του Θεού και όχι μέσω πολιτικών ή στρατιωτικών ενεργειών. Έτσι, κάποιες υπερορθόδοξες ομάδες, όπως η Νετουρέι Κάρτα, θεωρούν ότι οι διεκδικήσεις του Ισραήλ εναντίον των Παλαιστινίων δεν είναι θεμιτές. Μέλη της έχουν συμμετάσχει σε διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων και έχουν συναντηθεί με Παλαιστίνιους ηγέτες, όπως ο Γιασέρ Αραφάτ. Γενικά πάντως, οι Χαρεντίμ, αν και αποφεύγουν την πολιτική εμπλοκή και ενδιαφέρεται περισσότερο για τη θρησκευτική τους ζωή, συχνά στηρίζουν τις εδαφικές διεκδικήσεις του Ισραήλ, αλλά αυτό συνήθως βασίζεται σε θρησκευτική, όχι σε εθνικιστική βάση. Πολλοί Χαρεντίμ, λόγω της βαθιάς θρησκευτικότητάς τους, σέβονται τη θρησκευτική πίστη των μουσουλμάνων και είναι λιγότερο συγκρουσιακοί από ό,τι πιο εθνικιστικοί κύκλοι: εξάλλου, το αξιακό σύστημα των δύο θρησκειών είναι ίδιο. Πράγμα που δεν εμποδίζει πολλούς Χασιντίμ να ζουν σε παράνομους οικισμούς στη Δυτική Όχθη.

Πάντως, οι Χαρεντίμ βρίσκονται σε ένταση με την υπόλοιπη ισραηλινή κοινωνία, λόγω της άρνησής τους να συμμετάσχουν πλήρως στη δημόσια ζωή, τη στρατιωτική θητεία ή την εργασία. Αυτό αρχίζει να γίνεται πρόβλημα, μιας και το 2024, οι Χαρεντίμ αντιπροσώπευαν περίπου το 14% του συνολικού πληθυσμού του Ισραήλ, αλλά λόγω των υψηλών ποσοστών γεννητικότητας, με μέσο όρο 6 παιδιά ανά οικογένεια, το ποσοστό τους προβλέπεται να φτάσει το 25% μέχρι το 2050.