Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: Αξιολογώντας τις 100 πρώτες ημέρες της στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν συμπληρώνει τις πρώτες 100 ημέρες της δεύτερης θητείας της στο αξίωμα - και τι ανεμοστρόβιλος ήταν αυτός. Από τη στιγμή που η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κέρδισε μια δεύτερη θητεία, η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο των Ηνωμένων Πολιτειών έχει ανατρέψει τις διατλαντικές σχέσεις, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ύπαρξη του ΝΑΤΟ, καθώς και την υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία στον αμυντικό της πόλεμο κατά της Ρωσίας.

Η πίεση που προέρχεται από την Ουάσινγκτον - η οποία έχει απειλήσει την ΕΕ με δασμούς 25 τοις εκατό και έχει προειδοποιήσει ότι ενδέχεται να μην υπερασπιστεί τις χώρες που δεν δαπανούν αρκετά για την άμυνα - ανάγκασε την Επιτροπή να επιταχύνει τις εργασίες για τις μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην ενίσχυση της άμυνας του μπλοκ και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητάς του στην παγκόσμια σκηνή.

«Σε όλα αυτά τα ζητήματα, η κατεύθυνση της πορείας ήταν πάντα σαφής», δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε συνέντευξη Τύπου την Κυριακή. «Αυτό που έχει αλλάξει είναι η αίσθηση του επείγοντος. Κάτι θεμελιώδες έχει αλλάξει».

Πράγματι, μεταξύ των βασικών μεταρρυθμίσεων που πρόκειται να παρουσιάσει η Επιτροπή της φον ντερ Λάιεν αυτόν τον μήνα είναι η λεγόμενη «Λευκή Βίβλος» για την άμυνα, η οποία προορίζεται να διευκρινίσει τις επιλογές για το πώς η Ευρώπη μπορεί να χρηματοδοτήσει μια σημαντική αύξηση της άμυνας.

Αλλά οι κινήσεις του Τραμπ για την Ουκρανία, καθώς και οι απειλές του να μην υπερασπιστεί χώρες που δεν δαπανούν αρκετά για την άμυνα, έχουν μετακινήσει αυτό το χρονοδιάγραμμα προς τα εμπρός, με τους ηγέτες της ΕΕ να εγκρίνουν τα σχέδια για δαπάνες ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ τα επόμενα χρόνια κατά τη διάρκεια έκτακτης συνεδρίασης στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα - προλαβαίνοντας τη Λευκή Βίβλο.

Εκτός από την άμυνα, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έθεσε μια σειρά υποσχέσεων που πρέπει να εκπληρώσει το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ κατά τις πρώτες 100 ημέρες της θητείας της. Αλλά αυτό ήταν πριν εκλεγεί ο Τραμπ και σταματήσει τη βοήθεια προς την Ουκρανία, απειλήσει την ΕΕ με σαρωτικούς δασμούς και θέσει υπό αμφισβήτηση την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη.

Πώς κράτησαν λοιπόν οι υποσχέσεις της φον ντερ Λάιεν; 

1. Καθαρή βιομηχανική συμφωνία

Τι είπε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Υπάρχει μια εξίσου επείγουσα ανάγκη να απαλλαγούμε από τις ανθρακούχες εκπομπές και να εκβιομηχανίσουμε την οικονομία μας ταυτόχρονα», έγραψε η von der Leyen στο μανιφέστο της για τη δεύτερη θητεία της. Η λύση της: Μια «καθαρή βιομηχανική συμφωνία» που θα αναζωογονήσει τις προβληματικές, βαριά ρυπογόνες βιομηχανίες της ΕΕ - σκεφτείτε τον χάλυβα ή το τσιμέντο - μειώνοντας παράλληλα το αποτύπωμα άνθρακα τους, και θα ενισχύσει επίσης τους κατασκευαστές νέων τεχνολογιών φιλικών προς το κλίμα, όπως οι ηλεκτρικές αντλίες θερμότητας.

Πέτυχε το στόχο της; Η καθαρή βιομηχανική συμφωνία έφτασε στις 26 Φεβρουαρίου (ημέρα 88) και ανταποκρίθηκε σε πολλά από τα αιτήματα της βιομηχανίας. Η στρατηγική περιέγραφε βήματα για τη μείωση των τιμών της ενέργειας, την προμήθεια πρώτων υλών και τη δημιουργία ζήτησης για προϊόντα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ήταν πιο ασταθής όσον αφορά τη χρηματοδότηση - με ένα νέο ταμείο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων που αντλεί κυρίως από υπάρχοντα ή ήδη δεσμευμένα μετρητά και ποντάροντας στην εθελοντική διάθεση περισσότερων χρημάτων από τις κυβερνήσεις - και την αντιμετώπιση των εμπορικών πιέσεων.

Εν τω μεταξύ, αν και η Επιτροπή ήταν επίσης πρόθυμη να ανατρέψει τους πράσινους κανονισμούς, ο κλιματικός στόχος που είχε υποσχεθεί για το 2040 - τον οποίο οι πράσινες ομάδες, οι εταιρείες καθαρής τεχνολογίας και χώρες της ΕΕ όπως η Δανία ήθελαν να ενσωματώσουν στο πλαίσιο της καθαρής βιομηχανικής συμφωνίας - δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί.

Πού θα προχωρήσει η ΕΕ στη συνέχεια; Η Clean Industrial Deal θα ξεδιπλωθεί τα επόμενα χρόνια με περισσότερες από δύο δωδεκάδες νομοθετικές προτάσεις, νομικές μεταρρυθμίσεις και κλαδικά «σχέδια δράσης». Τα μεγάλα στοιχεία για φέτος περιλαμβάνουν ένα μεταρρυθμισμένο πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων που θα έρθει το καλοκαίρι - με σκοπό να υλοποιήσει ορισμένες από τις υποσχέσεις για επενδύσεις και τιμές ενέργειας - και μια «Πράξη επιτάχυνσης της βιομηχανικής απαλλαγής από τον άνθρακα» προς το τέλος του έτους, η οποία θα καθιερώσει μια ετικέτα για προϊόντα χαμηλών εκπομπών άνθρακα και πράσινες απαιτήσεις made in EU για τις κρατικές δαπάνες. Και αυτός ο στόχος για το 2040 θα πρέπει επίσης να έρθει σύντομα.

2. Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την κυβερνοασφάλεια των νοσοκομείων και των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης

Τι δήλωσε η φον ντερ Λάιεν: Η Ευρώπη «πρέπει να κάνει περισσότερα» για να προστατεύσει το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης από τον ολοένα αυξανόμενο καταιγισμό κυβερνοεπιθέσεων, οι οποίες μπορούν να θέσουν εκτός λειτουργίας ζωτικά συστήματα ή να αποκλείσουν γιατρούς και νοσηλευτές από ευαίσθητα δεδομένα ασθενών μέχρι οι εγκληματίες να λάβουν λύτρα. Η απάντηση της ΕΕ; Αυξημένη τεχνική υποστήριξη, ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και ομάδες ταχείας αντίδρασης.

Πέτυχε τον στόχο της; Περίπου. Η ΕΕ δημοσίευσε το σχέδιό της στις 15 Ιανουαρίου (ημέρα 46), το οποίο έτυχε αρκετά θερμής ανταπόκρισης. Υπήρχε, ωστόσο, μια μεγάλη προειδοποίηση: Όλα εξαρτώνται από τα χρήματα, και το σχέδιο έκανε ελάχιστη αναφορά σε αυτό - παρόλο που τα μετρητά παραμένουν «το πιο σημαντικό ζήτημα», σύμφωνα με τον Tomislav Sokol, κροάτη ευρωβουλευτή της κεντροδεξιάς ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, σε σχόλια που έκανε όταν δημοσιεύθηκε το σχέδιο.

Η Digitaleurope, ένας εμπορικός οργανισμός, εκτιμά ότι το σχέδιο είναι ένα «καλό σημείο εκκίνησης», αλλά επανέλαβε τις ανησυχίες για την έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τα μετρητά.

Πού θα προχωρήσει η ΕΕ στη συνέχεια; Το τεχνικό: Η Επιτροπή θα προβεί τώρα σε διαβούλευση σχετικά με το σχέδιο, με διάφορες προθεσμίες που πρέπει να τηρηθούν κατά τη διάρκεια του τρέχοντος και του επόμενου έτους. Το πολιτικό: Το ζήτημα των μετρητών πρέπει να αντιμετωπιστεί από τις πρωτεύουσες της ΕΕ, δήλωσε ο επίτροπος Υγείας Olivér Várhelyi κατά την παρουσίαση του σχεδίου.

«Καταλαβαίνω ότι αυτό είναι ένα πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη, ότι δεν υπάρχουν αρκετοί πόροι που να αφιερώνονται στην προστασία των δεδομένων. Αλλά με την πρόταση αυτή κάνουμε σαφές ότι θα έπρεπε να υπάρχουν», δήλωσε.

Η επιτυχία του σχεδίου «θα εξαρτηθεί, φυσικά, από την υποστήριξη των ευρωπαϊκών κρατών μελών», δήλωσε ο Wim Hafkamp, διευθύνων σύμβουλος της Z-Cert, της ολλανδικής ομάδας αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών σε υπολογιστές για τον τομέα της υγείας.

3. Πρωτοβουλία για τα εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης

Τι δήλωσε η φον ντερ Λάιεν: Δεσμεύτηκε να διασφαλίσει ότι οι ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις θα έχουν πρόσβαση στην απαραίτητη υπολογιστική ισχύ για να ανταγωνιστούν στην επιταχυνόμενη παγκόσμια κούρσα τεχνητής νοημοσύνης, «χτίζοντας» τεράστιους υπερυπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης, γνωστούς και ως εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης. Με πολλές ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις να βασίζονται επί του παρόντος στην υπολογιστική ισχύ των ΗΠΑ, η κίνηση αυτή θα μπορούσε επίσης να εκληφθεί ως μια ώθηση για να γίνουν πιο τεχνολογικά κυρίαρχες.

Πέτυχε τον στόχο της; Περίπου. Στις 11 Δεκεμβρίου (ημέρα 11), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα συνεισφέρει το ήμισυ μιας προγραμματισμένης επένδυσης ύψους 1,5 δισ. ευρώ σε επτά ευρωπαϊκές τοποθεσίες. Αλλά η νίκη ήταν βραχύβια: Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο και ανακοίνωσε ένα σχέδιο υλικού τεχνητής νοημοσύνης ύψους 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων, μετακινώντας κάπως τους στόχους.

Έτσι, η Επιτροπή κινήθηκε και πάλι. Στις 10 Φεβρουαρίου, στη Σύνοδο Κορυφής για τη Δράση για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο Παρίσι, η φον ντερ Λάιεν παρουσίασε ένα σχέδιο για την κινητοποίηση 200 δισ. ευρώ για υλικό, συμπεριλαμβανομένου ενός ταμείου 20 δισ. ευρώ για την κατασκευή τεσσάρων γιγαντοεργοστασίων Τεχνητής Νοημοσύνης με στόχο την εκπαίδευση των πιο σύνθετων μοντέλων Τεχνητής Νοημοσύνης.

Πού θα προχωρήσει η ΕΕ στη συνέχεια; Σε αυτό το θέμα είμαστε μόνο στην αρχή. Η Επιτροπή αναμένεται να χορηγήσει χρηματοδότηση σε πέντε ακόμη εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης τον Μάρτιο. Ο δρόμος προς τα γιγαντοεργοστάσια είναι ακόμη μακρύτερος: Δεν υπάρχει σαφής ανάλυση σχετικά με το πόση χρηματοδότηση θα παρασχεθεί, ούτε λεπτομέρειες σχετικά με το πόσο από αυτό θα προέλθει από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

4. Λευκή Βίβλος για την άμυνα

Τι δήλωσε η φον ντερ Λάιεν: Στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της, η πρόεδρος της Επιτροπής δήλωσε ότι θα παρουσιάσει μια Λευκή Βίβλο για το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας για να προσδιορίσει τις επενδυτικές ανάγκες. Τους προηγούμενους μήνες η Επιτροπή κατέστησε σαφές ότι το πολιτικό έγγραφο θα περιλαμβάνει επίσης επιλογές χρηματοδότησης που θα βοηθήσουν το μπλοκ να αυξήσει μαζικά τις αμυντικές δαπάνες.

Πέτυχε το στόχο της; Ναι και όχι. Η Von der Leyen τεχνικά δεν έχει παρουσιάσει ακόμη τη Λευκή Βίβλο της, με τη δημοσίευση να έχει προγραμματιστεί για τις 19 Μαρτίου (ημέρα 109).

Ωστόσο, στις 4 Μαρτίου (ημέρα 91) παρουσίασε ένα σχέδιο για την αποστολή δανείων ύψους έως και 150 δισεκατομμυρίων ευρώ σε κυβερνήσεις για να τις βοηθήσει να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Τα χρήματα μπορούν να δαπανηθούν για πυροβολικό, πυραύλους, πυρομαχικά, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και συστήματα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, καθώς και για όπλα για την Ουκρανία.

Η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε επίσης ότι θα ενεργοποιήσει τη ρήτρα εθνικής διαφυγής της ΕΕ, έναν μηχανισμό που εμποδίζει τις αμυντικές δαπάνες να συμπεριληφθούν στον μηχανισμό τιμωρίας των χωρών που παραβιάζουν τους κανόνες του μπλοκ για το έλλειμμα.

Τα σχέδιά της εγκρίθηκαν από τους ηγέτες της ΕΕ στις 6 Μαρτίου. Πού θα προχωρήσει η ΕΕ στη συνέχεια; Η Επιτροπή πρέπει τώρα να μεταφράσει τις προτάσεις χρηματοδότησης σε πραγματικές νομοθετικές πράξεις.

Η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ αναμένεται επίσης ακόμη να παρουσιάσει τη Λευκή Βίβλο για την άμυνα, η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει περισσότερες επιλογές χρηματοδότησης, καθώς και περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις βιομηχανικές προτεραιότητες της ΕΕ για τους εξοπλισμούς.

5. Όραμα για τη γεωργία και τα τρόφιμα

Τι δήλωσε η φον ντερ Λάιεν:Δεσμεύτηκε να παρουσιάσει ένα Όραμα για τη Γεωργία και τα Τρόφιμα, βασιζόμενη σε μια στρογγυλή τράπεζα αγροδιατροφής που πραγματοποιήθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του περασμένου έτους. «Πρέπει να ξεπεράσουμε τις αντιφάσεις ... γι' αυτό ξεκίνησε ο στρατηγικός διάλογος για το μέλλον της γεωργίας», δήλωσε στους νομοθέτες τον Ιούλιο. «Έχω υποσχεθεί να ακούσω προσεκτικά και να αντλήσω σημαντικά συμπεράσματα».

Πέτυχε τον στόχο της; Στις 19 Φεβρουαρίου (81η ημέρα), ο Επίτροπος Γεωργίας Christophe Hansen παρέδωσε ένα απογοητευτικό όραμα που προσπάθησε να ικανοποιήσει τους πάντες με καλύτερες συνθήκες για τους αγρότες, δικαιότερες αλυσίδες εφοδιασμού και επανεξέταση των πολιτικών βιωσιμότητας.

Αλλά για πολλούς, αυτό το μεγάλο, φανταχτερό όραμα - το οποίο πρόκειται να αντικαταστήσει την προηγούμενη Στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιρούνι» - προσγειώθηκε περισσότερο ως μια φιλική προς τους αγρότες ατζέντα που έχει πολλές υποσχέσεις αλλά λίγα μετρητά.

Πού θα προχωρήσει η ΕΕ στη συνέχεια; Η Επιτροπή αναμένεται να προχωρήσει με το πρώτο μέρος του σχεδίου τον Απρίλιο: να μειώσει τη γραφειοκρατία στον προϋπολογισμό των 300 δισεκατομμυρίων ευρώ και πλέον για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, διευκολύνοντας τις απαιτήσεις για την πρόσβαση στα μετρητά.

Μέχρι το τέλος του έτους, ο Χάνσεν θέλει να περιορίσει άλλους κανόνες που επηρεάζουν τους αγρότες πέραν της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΓΠ) - όπως οι πολιτικές για το περιβάλλον και την ασφάλεια των τροφίμων.

6. Διάλογοι για την πολιτική των νέων

Τι δήλωσε η φον ντερ Λάιεν: «Η νεολαία δεν είναι η μόνη που μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο: Στις κατευθυντήριες γραμμές της η von der Leyen δήλωσε ότι οι νέοι πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν τη φωνή τους και να διαμορφώνουν το μέλλον τους. Είπε επίσης ότι ήθελε οι επίτροποί της να δώσουν το παράδειγμα και να συμμετάσχουν σε «διαλόγους πολιτικής για τη νεολαία» εντός των πρώτων 100 ημερών.

Πέτυχε τον στόχο της; Ναι, αν και με μικρή διαφορά. Δεκαέξι από τους 28 επιτρόπους πραγματοποίησαν τους διαλόγους πολιτικής για τη νεολαία την εβδομάδα πριν από την προθεσμία (ημέρες 93-97), ενώ τρεις επίτροποι θα πραγματοποιήσουν διαλόγους στις 10 Μαρτίου (ημέρα 100): ο επικεφαλής της δικαιοσύνης Michael McGrath, η επικεφαλής της τεχνολογικής κυριαρχίας Henna Virkkunen και η επικεφαλής της καινοτομίας Ekaterina Zaharieva. Το έργο της προθεσμίας έχει μεγάλη απήχηση στους νέους.

Πού θα πάει η ΕΕ στη συνέχεια; Οι διάλογοι πολιτικής για τη νεολαία πρόκειται να είναι μια επαναλαμβανόμενη εκδήλωση κατά την οποία οι επίτροποι συνομιλούν με τους νέους μία φορά το χρόνο. Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι πώς - ή αν - αυτό θα τροφοδοτήσει το πολιτικό έργο της Επιτροπής.

Ο επίτροπος Νεολαίας Glenn Micallef, ο οποίος έπαιξε μπάσκετ με αναπηρικό αμαξίδιο κατά τη διάρκεια του διαλόγου του στην Αθήνα, δήλωσε στο POLITICO ότι η εμπειρία των σπορ με αναπηρικό αμαξίδιο είναι «μια εντελώς νέα διάσταση» σε σύγκριση με το να διαβάζεις απλώς για τα αθλήματα χωρίς αποκλεισμούς.

7. Επανεξέταση της πολιτικής διεύρυνσης

Τι δήλωσε: Περιγράφοντας τις προτεραιότητές της πριν από αρκετούς μήνες, επικεντρώθηκε στη διεύρυνση -την επέκταση των μελών του μπλοκ- καθώς και στην ανάγκη τροποποίησης των κανόνων της ΕΕ ώστε να δημιουργηθεί χώρος για νέα μέλη. Τόσο το Παρίσι όσο και το Βερολίνο έχουν υποστηρίξει ότι αν η ΕΕ μεγαλώσει σε 30 ή 35 μέλη θα πρέπει να αλλάξει τους κανόνες για τις γεωργικές ενισχύσεις, για παράδειγμα, για να διασφαλίσει ότι τα υφιστάμενα μέλη δεν θα τιμωρούνται.

Αυτό έδωσε αφορμή για την έκκληση της φον ντερ Λάιεν για μια εμπεριστατωμένη «αναθεώρηση πολιτικής» που θα εξετάζει όλες τις πτυχές της διεύρυνσης. Σε μια πρόγευση αυτής της περίπλοκης διαδικασίας -που ενδεχομένως περιλαμβάνει αλλαγές στις βασικές συνθήκες της ΕΕ- ένα προπαρασκευαστικό έγγραφο που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο ήταν 22 σελίδες.

Πέτυχε τον στόχο της; Στο βαθμό που θα δημοσιευθεί ένα έγγραφο, ναι. Αυτό είναι που κάνει η Επιτροπή. Αλλά αυτή είναι μια περίπτωση όπου η άγρια γεωπολιτική της εποχής είναι πιθανό να εκτροχιάσει τον φυσικό γραφειοκρατικό ρυθμό της ΕΕ.

Πού θα πάει η ΕΕ στη συνέχεια; Η φον ντερ Λάιεν έχει ήδη επισημάνει ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να ενταχθεί στο μπλοκ μέχρι το 2030, ενδεχομένως και νωρίτερα. Η επίτροπός της για τη διεύρυνση, Marta Kos, έθεσε το ενδεχόμενο να δοθεί στην Ουκρανία ταχύτερη πρόσβαση σε τμήματα της ενιαίας αγοράς της ΕΕ στο πλαίσιο μιας επιταχυνόμενης διαδικασίας ένταξης.

«Επεξεργαζόμαστε επίσης σχέδια για την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης της Ουκρανίας σε πολλά περισσότερα τμήματα της ενιαίας αγοράς - για να προσελκύσουμε περισσότερες επενδύσεις, να ενισχύσουμε τις πανευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας και να δημιουργήσουμε νέες ευκαιρίες τόσο για τις ουκρανικές όσο και για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις», δήλωσε η Κος την περασμένη εβδομάδα. Φυσικά, όλα αυτά συνέβησαν πριν από τη δημοσίευση της επισκόπησης πολιτικής.