Ποιος είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας όταν η κοινωνία βρίσκεται σε κρίση; Έχουν οι λογοτέχνες την υποχρέωση να αγωνίζονται για κοινωνική αλλαγή, να διαμαρτύρονται για τα κακώς κείμενα, να αντιστέκονται στην επικρατούσα ιδεολογία μέσα από το έργο τους; Και τι στ' αλήθεια μπορεί να επιτύχει ένας δημιουργός ο οποίος πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα και υψώνει τη φωνή του σε πολίτες και πολιτικούς που δεν έχουν τη διάθεση να ακούσουν;
Πολλοί ισχυρίζονται ότι όταν μια κοινωνία βιώνει τραγικά γεγονότα, όπως ο πόλεμος, η δικτατορία, ή ακόμα και μια μακροχρόνια οικονομική κρίση, καλό είναι οι λογοτέχνες να διατηρούν τις αποστάσεις τους υιοθετώντας τον ρόλο του παρατηρητή, ότι ενόσω κάτι συμβαίνει δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για τους συγγραφείς να διατυπώσουν τα όσα νιώθουν και σκέφτονται. Όμως ο λογοτέχνης δεν είναι κοινωνικός επιστήμονας που οφείλει να επιδιώκει να αποτυπώσει στο έργο του τα γεγονότα αποστασιοποιημένα κι αντικειμενικά. Αντίθετα, ο πεζογράφος ή ο ποιητής μέσω των κειμένων του μπορεί να περιγράφει άδηλες όψεις της κοινής εμπειρίας, και να εκφράζει μύχιες σκέψεις ή έντονα συναισθήματα που αφορούν το βιωματικό παρόν.
Δυστυχώς, σε εποχές επικράτησης φασιστικών ιδεολογιών, συνήθως οι τολμηροί διανοούμενοι τιμωρούνται με αποκλεισμό από τα καθεστωτικά ΜΜΕ με σκοπό τη σταδιακή αποδυνάμωση και την οριστική φίμωσή τους, δίνοντας την ευκαιρία σε όσους ομότεχνούς τους ασκούν μια εντελώς ανιαρή και συμβιβασμένη μορφή τέχνης που υποστηρίζει την κρατούσα ιδεολογία, να επιπλεύσουν.
Από πολλές απόψεις ένα διήγημα αναδεικνύει με μεγαλύτερη ευστοχία μία όψη της πραγματικότητας, έστω και αποσπασματική, από ό,τι ένα ευμέγεθες μυθιστόρημα. Τα είκοσι εννέα διηγήματα της συλλογής «Οι Λύκοι Επιστρέφουν», τα οποία προέρχονται από είκοσι γερμανόφωνους συγγραφείς της λογοτεχνίας των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, επιτυγχάνουν να αφυπνίσουν τον αναγνώστη εγείροντας έναν ευρύτερο πολιτικό στοχασμό και ενεργοποιώντας την ενσυναίσθηση προς τους «αντι-ήρωες» των ιστοριών, ενώ ταυτόχρονα αποδίδουν εναργώς την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Ευρώπη τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το πέρας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα σύντομα διηγήματα της συλλογής χαρακτηρίζονται από συναφή θεματολογία και κοινότητα ύφους: στις περισσότερες ιστορίες υφέρπει ένας άγνωστος κίνδυνος δημιουργώντας μια νοσηρή ατμόσφαιρα που καθηλώνει τον αναγνώστη, προκαλώντας αισθήματα φόβου, αγωνίας, θλίψης και απαισιοδοξίας για την ανθρώπινη ύπαρξη. Το κοινό ύφος σε καμία περίπτωση δεν οδηγεί σε απώλεια της ιδιαιτερότητας της φωνής τού κάθε συγγραφέα, αντίθετα επιτονίζει τις λεπτές μα καίριες διαφορές στον τρόπο που οι δημιουργοί της Λογοτεχνίας των ερειπίων προσεγγίζουν τα θέματα της απώλειας, της συλλογικής ευθύνης απέναντι στο ρατσισμό και την εξάπλωση της ναζιστικής βίας, της προδοσίας, της βαθιάς ενοχής που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, της σκληρότητας και του σαδισμού.
Η ψευδαίσθηση της ομοιομορφίας της γερμανικής κοινωνίας, που μπορεί να έχουν κάποιοι αναγνώστες, καταρρίπτεται. Ο τρόμος του αφανισμού του εαυτού από την εξουσία, βιώνεται με διαφορετικούς τρόπους και προκαλεί αντίρροπες αντιδράσεις, από την απόλυτη παράδοση και υποταγή έως την σθεναρή αντίσταση που έγινε η αιτία πολλοί γερμανοί πολίτες −δημοσιογράφοι, συγγραφείς, επιστήμονες, καλλιτέχνες− να διωχθούν από το ναζιστικό καθεστώς και, σε αρκετές περιπτώσεις, να αφήσουν την τελευταία τους πνοή σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Ο κάθε αναγνώστης ανάλογα με τις αισθητικές του προσλαμβάνουσες θα εκτιμήσει διαφορετικά κείμενα της συλλογής. Προσωπικά ξεχώρισα τα διηγήματα των Άννα Ζέγκερς, Χανς Μπέντερ, Μπέρτολτ Μπρέχτ, Κάσνιτς Μαρί Λουίζε, Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν και Μαξ Φρις για τους πολιτικούς συμβολισμούς, την ευφυή τροπή και τον απέριττο τρόπο γραφής.
Η ρέουσα γλώσσα της μετάφρασης του Φοίβου Πιομπίνου και η εξαιρετική επιμέλεια που χαρακτηρίζει τις εκδόσεις Gutenberg καθιστούν την ανθολογία μια πολύ αξιόλογη προσθήκη στη σειρά Aldina η οποία θα προσελκύσει όσους αναζητούν ποιοτικά αναγνώσματα της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
14°
