Βιβλιο

Γιάννης Μπούτος: Από τον Μελιγαλά στη Βουλή

Ο Α' τόμος των απομνημονευμάτων του πολιτικού και Ευρωβουλευτή καλύπτει την περίοδο από το 1925 ως το 1974 και βοηθά να καταλάβουμε πολλές από τις σημερινές μας παθογένειες

81922-183211.jpg
Παντελής Καψής
ΤΕΥΧΟΣ 943
7’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
Γιάννης Μπούτος
Γιάννης Μπούτος

Το βιβλίο του Γιάννη Μπούτου Η ζωή μου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος, αποτελεί για όποιον ενδιαφέρεται για την πολιτική μας ιστορία, πολύτιμη μαρτυρία

Ο 1944 ο Γιάννης Μπούτος ήταν ένα νέο αγόρι δεκαεννιά ετών. Του έμελλε να ζήσει μια από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Ανήκε σε μια από τις ισχυρότερες οικογένειες της περιοχής του, του Μελιγαλά της Μεσσηνίας. Στους προγόνους του συγκαταλέγονταν αγωνιστές του 1821, βουλευτές και τοπικοί προύχοντες. Ο πατέρας του ήταν βουλευτής, τελευταία φορά εκλεγμένος το 1936 με το κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ και ο ίδιος συνέχισε την οικογενειακή παράδοση. Εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής το 1950 με το κόμμα των Φιλελευθέρων.

Tο 1961 προσχώρησε στην ΕΡΕ. Στη μακρά θητεία του υπήρξε μέλος των κυβερνήσεων Καραμανλή πριν από τη δικτατορία αλλά και μετά, επί Νέας Δημοκρατίας. Τελείωσε την πολιτική του καριέρα ως βουλευτής επικρατείας του ΠΑΣΟΚ το 1989 και το 1990, ενώ το 1993 διορίστηκε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.

Πρόσφατα εκδόθηκε ο πρώτος τόμος των απομνημονευμάτων του από τις εκδόσεις Κέδρος, με τίτλο «H ζωή μου». Πρόκειται για μια συναρπαστική αφήγηση μιας ζωής αφιερωμένης στην πολιτική, γεμάτη από αποκαλυπτικά ανέκδοτα για την πολιτική κουλτούρα της χώρας αλλά και για τους πρωταγωνιστές της με τους οποίους είχε την τύχη να συνεργαστεί. Το πιο συναισθηματικά φορτισμένο κεφάλαιο, ωστόσο, αφορά το πώς σώθηκε από τη σφαγή στον Μελιγαλά, μια από τις πιο βάρβαρες σελίδες των εμφύλιων συγκρούσεων της περιόδου.

Γιάννης Μπούτος: Η ζωή μου

Στον Μελιγαλά, όπως είναι γνωστό, μετά την απελευθέρωση είχαν συγκεντρωθεί περίπου 1.000 μέλη των δωσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας της περιοχής. Μαζί τους ήταν και μέλη των οικογενειών τους, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να γλιτώσουν τη ζωή τους από τα αντίποινα. Στα μέσα του Σεπτεμβρίου, ο ΕΛΑΣ περικύκλωσε την κωμόπολη. Έπειτα από σκληρή μάχη, που κράτησε τρεις ημέρες, οι αντάρτες την κατέλαβαν. Ακολούθησαν εκατοντάδες εκτελέσεις με συνοπτικές ή και καθόλου διαδικασίες.

Κατά την επίσημη εκδοχή, έχασαν τη ζωή τους περισσότερα από 3.000 άτομα, κατά την εκδοχή του ΚΚΕ λιγότερα από 1.000. Το βέβαιο είναι ότι σφαγιάστηκαν πολλοί αθώοι. Ήταν η εποχή που το ΚΚΕ είχε στο στόχαστρο καθέναν που μπορούσε να αποτελέσει στήριγμα του αστικού καθεστώτος. «Τραγικό παράδειγμα απάνθρωπης αγριότητας ήταν η θανάτωση του καλού μας γιατρού Γρηγόρη Μπερσή», γράφει ο Μπούτος. «Τον πήραν από το σπίτι του για να περιθάλψει τους τραυματισμένους αντάρτες, κι όταν πια είχε εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που του επέβαλλε ο όρκος του Ιπποκράτη, τον συνόδευσαν μέχρι το σπίτι του, στην είσοδο του οποίου τον εκτέλεσαν μπροστά στα μάτια της οικογένειάς του». Ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο πατέρας του Γιάννη Μπούτου, ο οποίος φυσικά δεν είχε την παραμικρή σχέση με δωσιλογισμό. Οδηγήθηκε μαζί με άλλους 15 στην κεντρική πλατεία της Καλαμάτας, όπου κυριολεκτικά λιντσαρίστηκαν.

Ο ίδιος ο Γιάννης Μπούτος βρέθηκε αποκομμένος από την οικογένειά του λίγο έξω απ' την κωμόπολη. Μαζί με δεκάδες άλλους, αναζήτησε τη σωτηρία, προσπαθώντας να φτάσει σε χωριά που δεν έλεγχε ο ΕΛΑΣ. Οι περισσότεροι συνοδοιπόροι του χάθηκαν, τους βρήκαν και τους εκτέλεσαν οι αντάρτες. Ο ίδιος, ωστόσο, σώθηκε, καθώς τον έκρυψε ένας βοσκός. Έπειτα από πολλές περιπέτειες, τις οποίες ο αναγνώστης παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα, κατέφυγε στο σπίτι τοπικού υπεύθυνου του ΕΑΜ σε γειτονικό χωριό, ο οποίος δεν ήταν κομμουνιστής και, το πιο σημαντικό, ήταν οικογενειακός φίλος.

Πρόκειται για το πιο δυνατό ίσως κεφάλαιο του βιβλίου, η στιγμή όπου οι ανθρώπινες σχέσεις αποδεικνύονται ισχυρότερες από τις πολιτικές αντιπαλότητες. Καθώς η ΟΠΛΑ έχει μάθει ότι έχει επιζήσει και τον αναζητούν για να τον εκτελέσουν, οι σωτήρες του, μέλη όλοι του ΕΑΜ, του δίνουν μια νέα ταυτότητα και τον κρύβουν. Σε μία από εκείνες τις απίστευτες συμπτώσεις μάλιστα, από αυτές που συμβαίνουν μόνο σε μυθιστορήματα, ο τοπικός υπεύθυνος της ΟΠΛΑ έρχεται μια μέρα στο σπίτι για φαγητό και ο Μπούτος, πετρωμένος, τον ακούει να περιγράφει τον θάνατο του πατέρα του.

Επίσκεψη του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Υπουργείο Συντονισμού
Επίσκεψη του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Υπουργείο Συντονισμού

Όταν κάπως ηρεμούν τα πράγματα, καταφέρνει να πάει στην Καλαμάτα. Και εκεί το σκηνικό επαναλαμβάνεται. Ένας πάνοπλος γενειοφόρος αντάρτης του ΕΛΑΣ, οικογενειακός φίλος όμως κι αυτός, χτυπά την πόρτα του σπιτιού όπου εξακολουθεί να κρύβεται και τους λέει να μην ανησυχούν, θα μείνει φρουρός έξω από την πόρτα για να μην τον πειράξει κανείς! Πράγματι, το έκανε για τέσσερα ολόκληρα μερόνυχτα.

Αυτές οι ισχυρές προσωπικές σχέσεις, που φυσικά σε συνθήκες ειρήνης σήμερα θα τις ονομάζαμε πελατειακές, αποτελούν τη βάση του πολιτικού συστήματος της εποχής αλλά και τη δύναμη του Γιάννη Μπούτου στην πολιτική. Γράφει χαρακτηριστικά σε ένα από τα πολλά σχετικά αποσπάσματα: «Μπορώ να πω έπειτα από 50 περίπου χρόνια πείρας και γνώσης, ότι η αντίληψή μου αυτή, θεμελιακά πρωτόγονη αλλά βιολογικά στέρεη, χαρακτήρισε σε όλη την πολιτική μου σταδιοδρομία τη σχέση μου με τους εκλογείς μου.

Ήταν σαν να είχα κληρονομήσει το οικογενειακό κόμμα που είχε ιδρύσει ο αδελφός του παππού μου, Περικλής Μπούτος, στην αφηρημένη του έννοια, αλλά και επωμισθεί την ευθύνη για την ύπαρξη και την ευημερία κάθε συγκεκριμένου μέλους της ευρύτερης πολιτικής οικογένειας». Πολλές φορές βέβαια επιδεικνύει μια αμφιθυμία γι’ αυτό το σύστημα. Παραπονιέται ότι τον υποχρεώνει «σε μιαν ατέρμονη διαδικασία εξυπηρετήσεων και συμβιβασμών» με σημαντικό «ψυχικό κόστος» και «μεγάλη σπατάλη χρόνου».

Νιώθει, ωστόσο, μεγάλη «πικρία και απογοήτευση» όταν «με πολύ λίγες εξαιρέσεις, το σύνολο σχεδόν όσων υπηρέτησα με εγκατέλειψαν στη διαμάχη μου το 1985 με την ηγεσία της ΝΔ». Αλλά βέβαια μιλάμε για τη δεκαετία του ’80. Οι σχέσεις ψηφοφόρων και βουλευτών διαμεσολαβούνται πλέον από το κόμμα που παίζει καθοριστικό ρόλο. Ο καιρός των προσωπικών «φέουδων», για να θυμηθούμε την ορολογία της δεκαετίας του ’80, έχει περάσει.

Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι εκείνα τα χρόνια οι εκλογείς επένδυαν σε αυτού του τύπου τις σχέσεις, προσδοκούσαν συγκεκριμένα ανταλλάγματα για την ψήφο τους.

Επίσκεψη του διαδόχου Κωνσταντίνου στο Υπουργείο Συντονισμού
Επίσκεψη του διαδόχου Κωνσταντίνου στο Υπουργείο Συντονισμού

Σε ένα διάλειμμα της πολιτικής του καριέρας, ο Μπούτος πήγε στην Αγγλία για σπουδές. Όταν επέστρεψε, μετέφερε με έκδηλο ενθουσιασμό τις εντυπώσεις του από το πολιτικό σύστημα όπου η βασίλισσα έχει διακοσμητικό ρόλο, τα κόμματα λειτουργούν δημοκρατικά, τηρούνται οι κανόνες και οι θεσμοί είναι σεβαστοί. Οι εκλογείς του τον άκουγαν μάλλον παραξενεμένοι και ακολούθησε ο εξής σχολιασμός από τους κομματικούς του φίλους: «Γιαννούλη, τι πάθαμε! Το χάσαμε το παιδί. Μας το ’φαγε η Αγγλία». Γρήγορα όμως, όπως ο ίδιος λέει, κατάλαβε πού βρίσκεται και φρόντισε να αλλάξει τακτική.

Στις εκλογές του 1946, ο Μπούτος κατεβαίνει για πρώτη φορά ως υποψήφιος της Εθνικής Πολιτικής Παράταξης (ΕΠΕ) των Σοφοκλή Βενιζέλου, Γεωργίου Παπανδρέου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου στη Μεσσηνία, χωρίς να καταφέρει να εκλεγεί. Παίρνει όμως μια καλή γεύση της ακροδεξιάς τώρα βίας, καθώς, όπου πηγαίνουν, δεν τους αφήνουν καν να μιλήσουν, ορισμένες φορές και υπό την απειλή των όπλων. «Το πόσο ελεύθερα διεξήχθησαν αυτές οι εκλογές», θα γράψει, «το γνώριζα από πρώτο χέρι». Πρώτη φορά εκλέγεται βουλευτής το 1950, ενώ υπηρετεί στον στρατό, θα χάσει όμως την έδρα στις εκλογές του 1951. Θα εκλεγεί ξανά, με το κόμμα των Φιλελευθέρων, το 1956 και το 1958.

Ως βουλευτής παρακολουθεί πια από μέσα τις πολιτικές εξελίξεις. Στο επίκεντρο βρισκόταν τότε η Βουλή, όπου διεξάγονταν όλες οι μεγάλες αντιπαραθέσεις. «Η ατμόσφαιρα της Βουλής είχε μια πυκνότητα και ένα βάθος που σήμερα απουσιάζει παντελώς», θα γράψει. «Κυριαρχούσαν προσωπικότητες του ύψους του Κ. Καραμανλή, του Γ. Παπανδρέου, του Π. Κανελλόπουλου, του Γ. Καρτάλη, του Αλ. Σβώλου, του Η. Τσιριμώκου, του Η. Ηλιού» και πολλών άλλων σημαντικών προσωπικοτήτων. Ορισμένους θα τους γνωρίσει από κοντά. Περισσότερο απ' όλους είχε εκτιμήσει τον Γεώργιο Καρτάλη, για το ήθος του αλλά και για την ευρυμάθειά του.

Σε ανάλογα μεγάλη εκτίμηση είχε και τον Παναγή Παπαληγούρα, με τον οποίο συνυπήρξε ως υφυπουργός στο υπουργείο Συντονισμού μετά το 1961. Σ' εκείνες τις εκλογές κατέβηκε με την ΕΡΕ αποχωρώντας από το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Στο πλαίσιο των κυβερνητικών του καθηκόντων είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που, όπως γράφει, «είχε το μεγάλο προσόν να διαθέτει κοινό νου, ο οποίος δεν ήταν τόσο κοινός, όπως πολλοί νόμιζαν».

Γιάννης Μπούτος
Γιάννης Μπούτος

Σημειώνει και αυτός τα περίφημα τηλεφωνήματα του Καραμανλή προς τους υπουργούς νωρίς το πρωί, που έδιναν την «εντύπωση στους υπουργούς του ότι από τις 6 το πρωί ήταν σε ενεργητική διέγερση και παρακολουθούσε τα πάντα». Όσο για τον Γεώργιο Παπανδρέου, θα γράψει ότι «πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω, στην εποχή του Δημοσθένη, για να βρει ρήτορα με τις ικανότητες του Παπανδρέου».

Δεν τρέφει την ίδια εκτίμηση για τις αρχηγικές του ικανότητες, σημειώνοντας ότι «οι κυβερνήσεις του Κέντρου ήταν αποτέλεσμα ενός εξισορροπητικού συμβιβασμού μεταξύ των διάφορων ομάδων και των αρχηγίσκων που ήταν μέσα στο κόμμα – κάτι που ήταν βασική αιτία της δυσλειτουργίας τους και της δυσκινησίας τους».

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η εμπειρία του ως υποψηφίου με τους συνδυασμούς της ΕΡΕ στις εκλογές του 1961, που έμειναν γνωστές ως εκλογές της βίας και της νοθείας. Ενώ βρίσκεται σε περιοδεία, παίρνει ένα δακτυλογραφημένο έντυπο με κατευθύνσεις εκλογικής προπαγάνδας, στο οποίο, ούτε λίγο ούτε πολύ, ανάμεσα σε πολλές άλλες μεθόδους επηρεασμού και ψυχολογικής βίας, στις οποίες περιλαμβάνεται και η «ρίψη γιαουρτιού» σε υποψηφίους, έχει ενσωματωθεί και η «πρόκληση τοπικών συρράξεων με ξυλοδαρμούς και άλλα μέσα». Έμεινα «εμβρόντητος», γράφει. Ήταν το σχέδιο Περικλής, για το οποίο πάντως, όπως υποστηρίζει ο Μπούτος,ο Καραμανλής ήταν φοβερά δυσαρεστημένος. Τον άκουσε μάλιστα να λέει στον αρχηγό της Χωροφυλακής Βαρδουλάκη «τι είναι αυτά τα πράγματα που έγιναν, στρατηγέ. Δεν καταλαβαίνετε ότι με κάτι τέτοια υποσκάπτετε το κύρος μου και δημιουργείτε μείζον πολιτικό θέμα;»

Ο Α' τόμος των απομνημονευμάτων καλύπτει την περίοδο ως το 1974. Αναφέρεται στα σημαντικά γεγονότα που απασχόλησαν την Ελλάδα, το μεγάλο του προσόν όμως είναι ότι μεταφέρει το κλίμα και τις συζητήσεις που γίνονταν εντός των τειχών σε όλη τη διάρκεια εκείνης της ταραγμένης εποχής. Για όποιον ενδιαφέρεται για την πολιτική μας ιστορία, αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία, που βοηθά να καταλάβουμε πολλές από τις σημερινές μας παθογένειες.

ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ ΣΤΟ NEWSLETTER ΜΑΣ

Tα καλύτερα άρθρα της ημέρας έρχονται στο mail σου

ΠΡΟΣΦΑΤΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΙ ΠΑΝΤΑ

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Γκούραμ Ντοτσανασβίλι: Ο άνθρωπος που αγαπούσε πολύ τη λογοτεχνία
Γκούραμ Ντοτσανασβίλι: Ο άνθρωπος που αγαπούσε πολύ τη λογοτεχνία

Μια ευφάνταστη ιστορία που περιπαίζει με χιούμορ τη γραφειοκρατία του σοβιετικού καθεστώτος, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει τα αποτελέσματα της λογοτεχνίας στην ψυχοσύνθεση ενός αναγνώστη

Νιρ Αβισάι Κοέν
Ο Δ. Κωνσταντινίδης για το βιβλίο του Νιρ Αβισάι Κοέν: Αγαπώ το Ισραήλ, Συμπαραστέκομαι στην Παλαιστίνη

Είναι καιρός να καταλάβουμε ότι η όποια δικαίωση των Παλαιστινίων έχει ως προϋπόθεση την ολοκληρωτική συντριβή των σκοταδιστικών καθεστώτων και οργανώσεων

Νιρ Αβισάι Κοέν
Ο Δ. Ψυχογιός για το βιβλίο του Νιρ Αβισάι Κοέν: Αγαπώ το Ισραήλ, Συμπαραστέκομαι στην Παλαιστίνη

Δέχθηκα να είμαι στην παρουσίαση του βιβλίου του Νιρ Αβισάι Κοέν επειδή αγαπώ τους ειρηνόφιλους εβραίους και μουσουλμάνους της Παλαιστίνης

Έχετε δει 20 από 200 άρθρα.