Ο γιος του Πάμπλο Εσκομπάρ μίλησε στην Athens Voice για τα άγρια χρόνια της Κολομβίας

Είναι ένα ποπ ίνδαλμα και ο πιο ξακουστός εγκληματίας της εποχής του. Τώρα που το «Πάμπλο Εσκομπάρ, ο πατέρας μου» κυκλοφορεί στα ελληνικά, ο γιος του συναντά την Athens Voice. Συντονίσαμε την παρουσίαση του βιβλίου του στη Θεσσαλονίκη και τον διάλογό του με το κοινό, ανοίξαμε την πόρτα των αναμνήσεών του, τινάξαμε τη σκόνη των εφιαλτών που κατατρέχουν την Κολομβία μέχρι σήμερα. Ποιος είναι ο Πάμπλο Εσκομπάρ και ποιο το παιδί του ανθρώπου στον οποίο «το εμπόριο ναρκωτικών έδωσε τα πάντα, και του πήρε τα πάντα;»

Τα τούνελ τελειώνουν στο ομορφότερο φως. Ο Χουάν Πάμπλο Εσκομπάρ πέρασε από το πιο βαθύ σκοτάδι στην εκτυφλωτική διαύγεια κάποιου που ψάχνει την έξοδο, τη βρίσκει, και επιβιώνει για να μας την περιγράψει. Ο σαραντάχρονος αρχιτέκτονας που ζει στο Μπουένος Άιρες μαζί με τη γυναίκα και την κόρη του, ο ειρηνιστής γιος που αρνήθηκε την εκδίκηση και πέτυχε τη συμφιλίωση με τους απογόνους των θυμάτων της λατινοαμερικάνικης τρομοκρατίας, προσφέρει το πιο ολοκληρωμένο πορτρέτο του Εσκομπάρ, εξιστορεί τον βίο του πέρα από τις γενικότητες των τηλεοπτικών σειρών, σεναριοποιεί την ίδια του τη διαδρομή μέσα από την ακραία εγκληματικότητα και τον περίπου προδιαγεγραμμένο θάνατο στο χάπι εντ μιας πραγματικής ζωής έξω από τη ζούγκλα των καρτέλ.

Δύο δεκαετίες εξορίας, είκοσι χρόνια αναπολήσεων, ένα βιβλίο. Στην παρουσίαση του «Πάμπλο Εσκομπάρ, ο πατέρας μου», κάθε φανατικός του «Narcos» μαζί με τους κολλητούς και τη μνηστή του είχε πιασμένη θέση στο Public της Τσιμισκή. Εκεί ήταν και όσοι διακρίνουν ρομαντισμό και αγνότητα στο μύθο του Ρομπέν των Δασών της Λατινικής Αμερικής, όσοι εξιτάρονται από τις αφηγήσεις τύπου «μόνος εναντίον όλων» που συνοδεύουν τον Εσκομπάρ, καθώς και εκείνοι που θέλησαν να γνωρίσουν από πρώτο χέρι το χρονικό μιας μαφίας δίχως όμοιο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Να τι μας είπε ο Χουάν Πάμπλο Εσκομπάρ για τον πιο διάσημο, πλούσιο και αδίστακτο βαρόνο ναρκωτικών όλων των εποχών.

Ο πατέρας σας σκοτώθηκε –ή πήρε τη ζωή του– στις 2 Δεκεμβρίου του 1993. Δύο δεκαετίες αργότερα, πολλοί από τους μύθους και τα γεγονότα που περιβάλλουν τις συνθήκες της ακμής και του θανάτου του παραμένουν ανοιχτά σε ερμηνείες. Πιστεύετε ότι το βιβλίο σας ξεδιαλύνει τα μυστήρια; Είναι η απόλυτη βιογραφία του Πάμπλο Εσκομπάρ;

Τα περισσότερα βιβλία που γράφτηκαν για τον πατέρα μου έχουν τη δική τους πολιτική ατζέντα. Άλλωστε και εγώ ο ίδιος δέχτηκα προσφορά από την αμερικάνικη DEA προκειμένου να γράψω ψέματα και να ενοχοποιήσω την περουβιανή κυβέρνηση ώστε να εξασφαλίσω βίζα. Σε καμία περίπτωση βέβαια δεν επρόκειτο να επωφεληθώ από την ιστορία του πατέρα μου για να βλάψω άλλους. Έγραψα με στόχο να μην πληγώσω κανέναν, και μοναδική μου υποχρέωση είναι αλήθεια. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι και τα θύματα έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν την πραγματικότητα.

Το βιβλίο λειτουργεί σε δύο επίπεδα: Υπάρχει ο άνθρωπος, η προσωπικότητα και οι πράξεις του. Και σε παράλληλη αφήγηση, οι συνέπειες της δράσης του σε εσάς και στην οικογένειά σας. Πόσο δύσκολο στάθηκε να κρατήσετε τις ισορροπίες;

Οφείλω να αναγνωρίσω ότι ο πατέρας μου ήταν ταυτόχρονα καλός και κακός άνθρωπος. Η δυσκολία ήταν ασφαλώς μεγάλη: πώς να αφηγηθείς την ιστορία χωρίς να αφήσεις τα προσωπικά σου αισθήματα να παρεισφρήσουν; Έγραψα με τη μεγαλύτερη δυνατή ουδετερότητα, και πιστεύω πως οι αναγνώστες θα το αναγνωρίσουν. Είπα την αλήθεια, εκφράζοντας ταυτόχρονα την αγάπη μου για έναν άνθρωπο που με μεγάλωσε με τις αξίες που δεν διέθετε ο ίδιος έξω από το σπίτι.

Ένα πράγμα που μαθαίνουμε στα σίγουρα, είναι ότι τίποτε δεν τελείωσε με τον θάνατο του πατέρα σας. Τα επακόλουθα ήταν εξίσου τερατώδη όσο και κατά το ζενίθ του πολέμου των καρτέλ. Ποιος ήταν ο σκληρότερος αντίπαλός του; Οι ανταγωνιστικές μαφίες, το καρτέλ του Κάλι, ή ο ίδιος του ο κύκλος; Αναφέρετε άλλωστε ότι «η οικογένεια του πατέρα μου μας καταδίωξε χειρότερα από τους χειρότερους εχθρούς του».

Η οικογένεια του πατέρα μου έκανε περίφημη δουλειά στο να τον προδώσει με κάθε τρόπο. Μακάρι να μπορούσα να διηγηθώ ευτυχέστερες ιστορίες για τη φαμίλια μας. Τον πρόδωσαν ενόσω ήταν ζωντανός και το γνώριζε και αυτό τον πονούσε, διότι ήταν άνθρωπος της οικογένειας και έδινε το καλύτερο, τον πρόδωσαν και μετά τον επίλογο. Πρόκειται για θλιβερή κατάσταση, για την οποία μπορώ να σας δώσω και παράδειγμα: μέχρι και σήμερα δεν μπορώ να ζήσω στην Κολομβία. Όμως αυτοί μπορούν, επειδή τον πρόδωσαν.

Ποια ήταν η ατμόσφαιρα που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες του ’93; Τι γύρευαν οι νικητές του πολέμου που ολοκληρώθηκε σε βάρος σας; Εκδίκηση και αντίποινα; Ή τους ενδιέφερε προπάντων να μοιραστούν τα λάφυρα; Το ερώτημα τίθεται με μια περίπου μεταφορική διάσταση: τι αφήνουν οι συρράξεις πίσω τους;

Ήθελαν όλα μας τα χρήματα. Τον κυνηγούσαν για να τον σκοτώσουν επί δέκα χρόνια και ξόδεψαν πολλά. Επίσης ήθελαν να σκοτώσουν και εμένα, προκειμένου να μην πάρουν το ρίσκο της πιθανότητας να θελήσω να τον εκδικηθώ. Έτσι άρχισαν οι πολύ δύσκολες διαπραγματεύσεις της μητέρας μου με το καρτέλ του Κάλι. Όσο για εμένα, στα 16 μου ένιωθα μελλοθάνατος. Πολύ δύσκολες μέρες. Ήμουν παιδί.

Βρήκα ιδιαίτερα απολαυστικά τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου σας, στα οποία γνωρίζουμε τον Πάμπλο Εσκομπάρ ως αυτοδημιούργητο φτωχαδάκι που ψάχνει τη θέση του στον κόσμο. Ο νεαρός, ονειροπόλος Πάμπλο κλέβει κρανίο από νεκροταφείο προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ισχυρότερο φόβο του… Πλαστογραφεί σχολικούς ελέγχους και στήνει μια προσοδοφόρα μικρή βιοτεχνία παραχάραξης… Βουτάει τα Reader’s Digest των γειτόνων και τους τα πουλάει πίσω. Ήταν ένας εφευρετικός, χαρισματικός νέος ο οποίος κατόρθωσε ακόμη και να μπει στο πανεπιστήμιο. Θα μπορούσε να διαπρέψει σε διαφορετικά μονοπάτια εάν διέθετε ένα μίνιμουμ υλικών εφοδίων και τον βοηθούσαν οι περιστάσεις; 

Σίγουρα τον ενδιέφερε μια επαγγελματική σταδιοδρομία. Τα οικονομικά προβλήματα ωστόσο ήταν πολλά. Παράλληλα ήταν και ιδιαίτερα φιλόδοξος. Στα 23 του δήλωσε στους φίλους του πως αν δεν γίνει εκατομμυριούχος ως τα 30 του, θα αυτοκτονήσει. Εύλογα ο μοναδικός τρόπος να ικανοποιήσει τις οικονομικές φιλοδοξίες του ήταν το έγκλημα.

Ήταν όμως εγκληματική προσωπικότητα; Αν θεωρήσουμε ότι υφίσταται κάτι τέτοιο;

Χρησιμοποίησε την ευφυΐα του για εγκληματικούς σκοπούς. Είναι κρίμα. Γιατί πιστεύω ότι θα μπορούσε να πλουτίσει και μέσω διαφορετικών δρόμων.

Πιστεύετε ότι στέκεται ανάμεσα στις κολοσσιαίες φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα; Γιατί αποθεώνεται μέχρι σήμερα σε τέτοιο βαθμό; Μήπως επειδή όλοι αγαπούν έναν επαναστάτη; Ή ίσως χάρη στο παιχνίδι της γάτας και του ποντικιού που έπαιζε με τις αρχές; Της Ρομπέν των Δασών ιδιοσυγκρασίας του;

Η μενταλιτέ του Ρομπέν των Δασών οπωσδήποτε τον βοήθησε πολύ. Όπως βέβαια και η σειρά του Netflix, η οποία τον εξιδανικεύει στο έπακρο. Νομίζω πως οι περισσότεροι ταυτίζονται μαζί του. Ήταν προσωπικότητα των άκρων και μυθικός ως προς τον τρόπο που απέκρουε τους διώκτες του. 

Επισημαίνετε ότι η Κολομβία δε λησμόνησε τον Πάμπλο, παρότι η οικογένειά του τον ξέχασε. Ισχύει μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο; Τον αγαπούν ακόμη;

Εξαρτάται από την περιοχή της Κολομβίας στην οποία θα ρωτήσεις για τον Πάμπλο!

Πώς θα σχολίαζε ο ίδιος τις κλισέ απεικονίσεις του χαρακτήρα του τις οποίες προσλαμβάνουμε σε σειρές σαν το «Narcos»; Δεν είναι λίγο υπερφίαλες οι ατάκες του τύπου «Ο Πάμπλο μύρισε αίμα και ανακάλυψε ότι του άρεσε;»

Έγραψα κάποια στιγμή ένα άρθρο επισημαίνοντας 28 ανακρίβειες της δεύτερης σεζόν. Δεν μπήκα καν στον κόπο να καταπιαστώ με την πρώτη: θα χρειαζόμουν ολόκληρο βιβλίο. Δεν είμαι εναντίον της σειράς, αλλά είμαι ενάντιος στην εξιδανίκευση της βίας που προωθεί το «Narcos». Τα βιβλία μου ευτυχώς αποκαθιστούν σε κάποιο βαθμό την αλήθεια, ιδιαίτερα το δεύτερο. Έχω γνωρίσει παιδιά που θέλησαν να γίνουν γκάγκστερ εμπνευσμένα από τις απεικονίσεις της ποπ κουλτούρας και διάλεξαν άλλο δρόμο χάρη στα βιβλία μου.

Τι σας απομένει περισσότερο από τα 16 χρόνια που προλάβατε να ζήσετε μαζί του; Θυμάστε περισσότερο τις καλές ή τις κακές στιγμές;

Η αγάπη που μου χάρισε δεσπόζει. Και θα θυμάμαι πάντοτε ότι με ανέθρεψε με την ιδέα ότι γενναίος είναι εκείνος που δεν κάνει ναρκωτικά. Ήταν δυνατό μήνυμα, δεδομένου ότι υπήρξε ο μεγαλύτερος διακινητής τους. Ουσιαστικά μου πρότεινε να μην ακολουθήσω το δρόμο του.

Διαλέξατε να αποφύγετε την εκδίκηση και να θεμελιώσετε ένα μέλλον για τον εαυτό σας και την οικογένειά σας βασισμένο στην αξιοπρέπεια και τη συμφιλίωση. Είστε ικανοποιημένος από την εξέλιξη των πραγμάτων;

Είμαι παραπάνω από ευτυχής. Πλησίασα ακόμη και τους χειρότερους εχθρούς του πατέρα μου, κάθισα στο ίδιο τραπέζι με τους παραστρατιωτικούς, με το καρτέλ του Κάλι, με τους πολιτικούς, και πετύχαμε ειρήνη. Είμαστε όλοι κουρασμένοι από τη βία. Όλη η Κολομβία είναι εξαντλημένη. Σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο για περισσότερα από 50 χρόνια. Ο κύκλος της βίας πρέπει κάποτε να κλείσει. Συγχώρεση δε σημαίνει λήθη, αντιθέτως είναι ένας τρόπος να θυμάσαι, και ταυτόχρονα να επουλώνεις τις πληγές σου. Αυτό επιθυμούμε περισσότερο: να θεραπεύσουμε τις ψυχές μας.

Χουάν Πάμπλο Εσκομπάρ, «Πάμπλο Εσκομπάρ, ο πατέρας μου», εκδόσεις Μίνωας, σελίδες 400, μετάφραση Μαρία Παλαιολόγου