Βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες, αδυνατούμε πια να ξεχωρίσουμε το επουσιώδες, το σημαντικό, το υποσχόμενο, το ανάξιο λόγου. «Οι Αθώοι» του Χέρμαν Μπροχ, είναι ένα σπουδαίο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αυτή η σκέψη, μαζί με την χαρά που ένιωσα όταν οι συνεργάτες που ήθελα, δέχτηκαν να δουλέψουμε μαζί, ήταν η εκκίνηση για να φτιαχτεί η Τσερλίνε και το σπίτι των κυνηγών. Παρακάτω, συγκέντρωσα 10 άτακτες σκέψεις και σημειώσεις που κρατήθηκαν κατά τη διάρκεια των προβών, μαζί με έναν επίλογο.
1.
«Αγαπώ τα βουνά, το βιολοντσέλο και τον σκύλο μου.»
Η φράση αποδίδεται στον Ρούντολφ Ες (Hoess) διοικητή του στρατοπέδου του Άουσβιτς – πρόσωπο διαφορετικό από τον συνονόματο στενό συνεργάτη του Χίτλερ. (Hess). Ο Hoess ζούσε σε ένα μεγάλο σπίτι με πισίνα, κήπο με καλοκουρεμένο γρασίδι και παιδική χαρά, μέσα στρατοπέδο συγκέντρωσης. Εκεί μεγάλωνε τα παιδιά του και από τον δεύτερο όροφο του σπιτιού, μπορούσε να επιτηρεί ό,τι γινόταν στο στρατόπεδο. Για τα παιδιά του ήταν ένας στοργικός πατέρας και για τους κρατούμενος ένας δήμιος. Τα διαφορετικά προσωπεία-περσόνες τα οποία συνθέτουν εν τέλει μία προσωπικότητα, είναι τόσα πολλά όσοι και οι άνθρωποι με τους οποίους αναπτύσσουμε σχέσεις;
2.
Στο έργο συναντάμε ανθρώπους «κανονικούς». Μία κυρία, την κόρη της, την υπηρέτριά τους, έναν ενοικιαστή και μία νεαρή κοπέλα. Ο καθένας παρουσιάζει την εικόνα που έχει για τον άλλον και για τον εαυτό του. Η εικόνα όμως του άλλου, απέχει έτη φωτός, από την είκονα εαυτού που εκείνος παρουσιάζει.
Αυτό οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους: στην μυστικοπαθή συμπεριφορά των μεν, που κρατούν στη σκιά μεγάλο μέρος των σκέψεων και των αισθημάτων τους, αλλά και στην βαθιά αδιαφορία των δε, που δεν ενδιαφέρθηκαν ποτέ πραγματικά να καταλάβουν τους άλλους. Άνθρωποι που έχουν μάθει να κρύβονται, που λένε διαφορετικά πράγματα από αυτά που σκέφτονται, που προσπερνούν προσβολές ή ατυχίες, αλλά δεν καταφέρνουν να τις διαχειριστούνε. Ένα σπίτι κλειστό, που δεν έρχεται σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο και αποτελείται από εξίσου κλειστές μονάδες. Ανθρώπους κλειστούς, όπως το σπίτι τους. Σαν να υπάρχουν πολλά μικρά σπίτια. Καβούκια.
Η ιστορία διαδραματίζεται στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, «μια σκοτεινή περίοδο στην οποία κυοφορήθηκε το τέρας του ολοκληρωτισμού». Αυτές οι παρατηρήσεις γίνονται απλοϊκά και εκ των υστέρων. Οι άνθρωποι ζούσαν προφανώς μια συνηθισμένη καθημερινότητα. Δεν περιφέρονταν σαν βρυκόλακες έτοιμοι να κατασπαράξουν τον διπλανό τους. Αν το κακό κυοφορούνταν τόσο αυταπόδεικτα, είμαι σίγουρος πως θα το είχαν σταματήσει. Το κακό είναι πονηρό. Και δεν μιλάμε για τις φανερές εκδηλώσεις ρατσιστικού μίσους, όπως το κάψιμο ενός καταστήματος. Μας ενδιαφέρουν όλοι οι υπόλοιποι που απέστρεψαν το πρόσωπό τους στο κακό, για να το συναντήσουν τελικά και από την άλλη μεριά. Η καθημερινότητά των ηρώων δεν προδίδει τίποτε από τις μυστικές φαντασιώσεις τους. Οι πράξεις τους είναι φαινομενικά καλές. Οι κακές πράξεις όμως δεν γίνονται από ανθρώπους που κουβαλάνε προειδοποιητικές πινακίδες.
4.
Ο Μπροχ τους ονομάζει Αθώους ή για να είμαστε ακριβέστεροι ως προς τα γερμανικά, οι μη εχοντες ενοχή. Εκείνοι που δεν φταίνε. Που δεν ανακατεύτηκαν σε τίποτε, που δεν άκουσαν τίποτε, που δεν ασχολήθηκαν με κανέναν και τίποτε πέρα από το σπίτι τους και τα μικρά οικιακά τους ζητήματα. Εκείνοι που δεν κατάλαβαν ποτέ τους ανθρώπους του σπιτιού τους, που δεν έριξαν ούτε μια ματιά έξω από το παράθυρο για να δούνε τι βρίσκεται εκεί. Και έρχεται μια μέρα που το έξω, τους χτυπάει την πόρτα, την σπρώχνει, ραγίζει τα ξύλα και τη διαλύει, σπάει τα παράθυρα, σωριάζει τους τοίχους, μπαίνει μέσα και ισοπεδώνει το σπίτι… Γιατί το έξω, είναι ο φασισμός που έχει αναπτυχθεί και στο μέσα.
5.
Η Ευρώπη του Διαφωτισμού και του ορθού λόγου, μετατρέπεται σιγά σιγά σε μια αμερικανικού τύπου επαρχία του πολιτικώς ορθού.
Μια παράσταση ησυχίας. Χωρίς φωνές, εξάρσεις, εξωτερικευμένες εντάσεις. Τα πρόσωπα διατηρούν την εξωτερική τους νηνεμία. Και μόνο να μαντέψεις μπορείς τι γίνεται από κάτω. Αυτό το «κάτω», η υπηρέτρια Τσερλίνε, φέρνει άφοβα στην επιφάνεια. Βουτάει στα πιο σκοτεινά δωμάτια του χαρακτήρα της για να μας τον δείξει σχεδόν χαιρέκακα. Χωρίς να τον κρίνει, χωρίς να τον δικαιολογεί. Παραδέχεται πως είναι ένας άνθρωπος με δυναμική, με όνειρα, με σχέδια για το μέλλον, που όμως ματαιώθηκαν λόγω καταγωγής και συγκυρίας. Η πικρία, χρωματίζει τα πάντα, έως και το χιούμορ της.
7.
Η Τσερλίνε μιλάει για όλα τα ξένα, που βαφτίζονται επικίνδυνα, μόνο και μόνο γιατί είναι ανοίκεια. Σαρκάζει το σύμπαν και τον εαυτό της. Θυμάται με ψυχραιμία όσα έζησε και δεν σταματά να κάνει σχέδια για το μέλλον. Χωρίς καν να ξέρει πώς μπορεί να είναι αυτό. Και το μέλλον φτάνει και είναι κατάμαυρο. Αλλά εκείνη δεν το φοβάται, γιατί είναι μέρος του και εν τέλει συνδημιουργός του.
8.
Τα μεγαλύτερα, τα βαθύτερα ζητήματα του σύγχρονου ανθρώπου, μπαίνουν στο στόμα μια υπηρέτριας. Και μέσω αυτής, ξαναπαίρνουν τις διαστάσεις και το μέγεθός τους, με τον τρόπο που μόνο οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν να καταφέρουν.
9.
Ένα κείμενο για τα άρρητα, τα λησμονημένα, αυτά που πρέπει να ξεχαστούν για να υπάρξει χώρος για τα άλλα που πρέπει να μείνουν.
10.
Δεν μπορείς να τα ερμηνεύεις όλα.
«Παράξενο… είπε το ένα κομμάτι της ψυχής μου στο άλλο.»
Επίλογος: Το να έχεις στα χέρια σου ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας δεν είναι κάτι απλό. Ξέρεις ότι κρατάς μια βόμβα και πως όπως και να το προσεγγίσεις, ευτυχώς πάντα θα υπάρχουν πολλαπλάσιοι τρόποι ανάγνωσής του. Το να δουλεύεις με ηθοποιούς απολύτως ελεύθερους και τολμηρούς είναι χαρά εξίσου δυνατή με εκείνη που σου δίνει ένα καλό κείμενο. Τους ευχαριστώ και τους πέντε. Διπλό ευχαριστώ στην Μπέττυ που μου πρότεινε αυτό το έργο και στην Μαρία που δέχτηκε να ξαναπαίξει έπειτα από μια πενταετία.
16°
