Χωρίς πολλά λόγια, «Το κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου είναι κατά τη γνώμη μου το σημαντικότερο νεοελληνικό μεταπολεμικό μυθιστόρημα: διαχρονικό, μοντερνιστικό, υπόδειγμα ύφους, αντισταλινικό, αντιπολεμικό, γενικότερα αντιολοκληρωτικό, αλληγορικό, καταγγελτικό του παραλογισμού, αντιθρησκευτικό, μέχρι και έμμεσα φεμινιστικό − άρα πολυεπίπεδο και πολλαπλά ολοκληρωμένο, αλλά ταυτόχρονα και συνέχεια ανοιχτό σε κάθε νέα γενιά αναγνωστών. Είναι ένα φαινόμενο στα νεοελληνικά γράμματα, αφού δε σταμάτησε να διαβάζεται και να συζητιέται από τη στιγμή που βγήκε (1974), ενώ αποτελεί κι ένα long seller για τις εκδόσεις «Κέδρος» με −δεν ξέρω κι εγώ πόσες δεκάδες− εκδόσεις μέχρι τώρα.
Η ιστορία που λέει το βιβλίο αυτό είναι απλή: στη διάρκεια του ελληνικού εμφύλιου πολέμου, μια ομάδα στρατιωτών του Δημοκρατικού Στρατού αναλαμβάνει να μεταφέρει ένα κιβώτιο με άγνωστο περιεχόμενο από μια πόλη σε κάποια άλλη, περνώντας μέσα και από εχθρικές γραμμές. Σταδιακά, όλα τα μέλη της ομάδας σκοτώνονται, ενώ ο τελευταίος επιζών παραδίνει το κιβώτιο, αλλά βρίσκεται κρατούμενος –για ασαφείς λόγους– και γράφει όλη την ιστορία αναδρομικά, σε μορφή γραμμάτων προς τον ανακριτή του. Στα γράμματα περιλαμβάνει και πολλά περιστατικά από την προσωπική του ζωή, καθώς και διάφορες σκέψεις του, μπερδεμένος καθώς είναι από το μετέωρο της θέσης του. Φυσικά, το κιβώτιο ήταν άδειο.
Καθώς οι Τέχνες αλληλεπιδρούν και αλληλογονιμοποιούνται, «Το κιβώτιο» πέρασε και στο θέατρο. Τώρα όμως, στη μόλις δεύτερη φορά που παίζεται στα 40 του χρόνια, ανεβαίνει αλλιώς, όχι σαν σκέτη παράσταση.
Συγκεκριμένα, κάθε Παρασκευή από το τέλος της προηγούμενης χρονιάς, στο θέατρο «Studio Μαυρομιχάλη» συντελείται ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα, που συνδυάζει παράσταση και συζήτηση: αφού παιχτεί (σε διασκευή) το έργο, το κοινό συζητάει για την παράσταση που μόλις έχει δει με έναν ή περισσότερους καλεσμένους, που εναλλάσσονται, και το Φώτη Μακρή, το μοναδικό ηθοποιό (τι παίξιμο!) και σκηνοθέτη της παράστασης.
Έτσι, με το εκάστοτε κοινό συνομίλησαν −μεταξύ άλλων− οι κ. Χρυσούλα Σταύρου, Χαρά Τσουκαλά και οι κ. Τίτος Πατρίκιος, Δημήτρης Δημηρούλης, Λέανδρος Πολενάκης, Περικλής Κοροβέσης, Γιάννης Μεϊμάρογλου, Κώστας Γεωργουσόπουλος, Βασίλης Καρδάσης, Γιάννης Σταθόπουλος, Κώστας Κρεμμύδας, Βασίλης Παπαβασιλείου, Μανώλης Γλέζος, Παύλος Κλαυδιανός.
Μια από τις Παρασκευές, οι συντελεστές του εγχειρήματος μού έκαναν την τιμή να φωνάξουν εμένα. Μετά τη λαμπρή παράσταση, ενώ ακόμα οι εντυπώσεις δεν είχαν κατακαθίσει μέσα μου, ο Φώτης Μακρής πέρασε από την Τέχνη στην κανονική ζωή, έκατσα δίπλα του στη σκηνή και συζητήσαμε με τον κόσμο για ό,τι μόλις είχαμε δει. Μίλησα με πολλή συντομία για 10 σημεία σχετικά με «Το κιβώτιο», κι ακολούθησε συζήτηση ουσίας, με υποψιασμένους ανθρώπους, η οποία νομίζω ότι μας πλούτισε όλους.
Αν η λέξη «διαδραστικότητα», που προέρχεται από την τεχνολογία, έχει κάποιο νόημα, το νόημα αυτό στο δικό μου το μυαλό «χτίστηκε» πολύ καλά εκείνη την Παρασκευή: ο Αλεξάνδρου γράφει μυθιστόρημα - οι άνθρωποι της ομάδας «Νέος Λόγος» το διασκευάζουν και το παίζουν στο θέατρο - η παράσταση παίζεται - ένας καλεσμένος συγγραφέας μιλάει για το βιβλίο που τον έχει επηρεάσει πολύ - οι συντελεστές της παράστασης (ο κ. Μακρής, οι κ. θεατρολόγοι κ. Μελίνα Πλαστή, Εύη Κουκοράβα) και ο καλεσμένος συζητάνε με το κοινό για το βιβλίο και την παράσταση.
Την τελευταία Παρασκευή που θα παιζόταν το έργο είχε προγραμματιστεί να έρθει από το Παρίσι η Καίτη Δρόσου, χήρα του Άρη Αλεξάνδρου. Δυστυχώς όμως η Καίτη Δρόσου πέθανε, χωρίς να έχει δει την παράσταση. Τώρα, φαντάζομαι, οι άνθρωποι του «Νέου Λόγου» θα βρουν κάποιον άλλο κατάλληλο τρόπο να κλείσουν το λαμπρό πείραμά τους.
Οι Παρασκευές του Απρίλη δεν σώθηκαν ακόμα. Αν δεν έχετε δει το έργο, μια απ' αυτές πρέπει να πάτε. Κι αν δεν έχετε διαβάσει «Το κιβώτιο», καιρός είναι.
8°
