Οι πρωτοπόρες γυναίκες της μουσικής στην Αθήνα του 19ου αιώνα: Μια σημαντική ψηφιακή έκθεση έρχεται στο Ωδείο Αθηνών
Ποια πρόσωπα ξεχώρισαν στην μουσική σκηνή της πρωτεύουσας, την εποχή του Τρικούπη; Ποιες γυναίκες έβαλαν τα θεμέλια της μουσικής ανάπτυξης της Αθήνας εκείνης την εποχής, αποτελώντας ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της πόλης; Η μουσική και η πρωτοπορία τους άφησε ξεχωριστό στίγμα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Μάλιστα, στον ελληνικό χώρο γυναίκες συνθέτριες αλλά και μουσικογράφοι εμφανίζονται από τα μέσα του 1800 κι έπειτα. Οι Επτανήσιες Φραντζέσκα Κοράγγιου, Αμαλία Γενατά, Σουζάνα Νεράντζη και Σοφία Δελλαπόρτα αποτελούν τις πρώτες γυναίκες που διαπρέπουν στην σύνθεση κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ενώ η Ευφροσύνη Βικέλα μεταφράζει και συνθέτει λιμπρέτα για όπερες στην ελληνική γλώσσα. Στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα, η Κερκυραία Μαργαρίτα Αλβάντα Μηνιάτη πρωτοστατεί στην εισαγωγή του ρεύματος του Βαγκνερισμού στην Ελλάδα, αλλά και στην Ιταλία. Την ίδια εποχή, η Αθηνά Σερεμέτη πραγματοποιεί μουσικολογικές διαλέξεις μετά μουσικής στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, ενώ υπογράφει την πρώτη ελληνική μετάφραση και έκδοση Ιστορίας της Μουσικής (1888).
Σύμφωνα με την έρευνα που διεξήγαγε η Έφορος Ιστορικού Αρχείου και Διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών και Τεκμηρίωσης του Ωδείου Αθηνών κ. Στέλλα Κουρμπανά, στο πλαίσιο της ειδικής ψηφιακής έκθεσης «Οι Γυναίκες του Ωδείου Αθηνών» που θα παρουσιαστεί το προσεχές διάστημα, στις μουσικούς που ξεχώριζαν εκείνη την περίοδο περιλαμβάνεται η «Μαρία Φοσκαρίνα Δαμασκηνού (1850-1921), κόρη του Κερκυραίου εμπόρου Σπυρίδωνα Δαμασκηνού που γεννήθηκε στο Παρίσι και σπούδασε μουσική στη γαλλική πρωτεύουσα, ξεκινώντας να συνθέτει σε νεαρή ηλικία. Έχουν εντοπιστεί περισσότερες από εξήντα συνθέσεις της για ορχήστρα, μουσική δωματίου αλλά και φωνητική μουσική, οι οποίες εκδόθηκαν στη Γαλλία».
Παράλληλα, στο κομμάτι της μουσικής της εποχής ξεχώρισαν η Σοφία Δούδου, η Ελπίδα Λαμπελέτ, αλλά και η Εύφη Εμπεδοκλή.
Η γεννημένη το 1859 Σοφία Δούδου, κόρη εύπορης ελληνικής οικογένειας της Βιέννης, σπούδασε στο Ωδείο της πόλης με τον Julius Epstein (1832-1926), ο οποίος είχε υπάρξει δάσκαλος και μέντορας του Gustav Mahler. Στις ετήσιες εξετάσεις της στο βιεννέζικο Ωδείο το καλοκαίρι του 1875, η δεκαεξάχρονη Σοφία παρουσίασε δικές της συνθέσεις. Δύο χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, με στόχο να εργαστεί ως καθηγήτρια πιάνου. Την ίδια εποχή νυμφεύθηκε τον αρχιτέκτονα Ernst Ziller (1837-1923), ο οποίος είχε επιμεληθεί τα σχέδια για την αίθουσα συναυλιών του Ωδείου Αθηνών. Τον Οκτώβριο του 1877 η Σοφία Δούδου Τσίλερ θα γινόταν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο Ωδείο Αθηνών. Αν και παρέμεινε στην θέση αυτή για έναν χρόνο, καθώς αποφάσισε να αφιερωθεί στην οικογένειά της (με τον Τσίλλερ απέκτησε πέντε τέκνα) θα επέστρεφε συχνά στο Ωδείο για να δώσει συναυλίες, ενώ εξακολούθησε να συνθέτει έργα. Το πρόγραμμα του ρεσιτάλ που έδωσε στο Ωδείο το 1921 - αποκλειστικά με δικές της συνθέσεις - αποτελεί τεκμήριο για την εργογραφία της. Και μόνο το "Preludio alla Scarlatti" που σώζεται στο Αρχείο του Ωδείου Αθηνών μαρτυρά μια ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα, η οποία θα πρέπει να λάβει επάξια τη θέση της όχι μόνο στο ελληνικό, αλλά και στο διεθνές ρεπερτόριο.
Το 1875, η δωδεκάχρονη Ελπίδα ή Σπεράντζα Καούκη γράφτηκε στο Ωδείο Αθηνών, στην τάξη πιάνου και υποκριτικής. Κάποια χρόνια αργότερα θα γίνει βοηθός αρχιμουσικού – του επίσης απόφοιτου του Ωδείου Σπυρίδωνα Μπεκατώρου – στις παραστάσεις του θιάσου του «Ελληνικού Μελοδράματος». Η δουλειά της συνίστατο στο να προετοιμάζει μουσικά τους τραγουδιστές στα οπερατικά έργα που θα ανέβαζε ο θίασος. Την ίδια εποχή παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο Λαμπελέτ και συνέχισε την καριέρα της με το όνομα του συζύγου της. Το 1889 και ενώ ο θίασος βρισκόταν σε περιοδεία στη Σμύρνη, ο Μπεκατώρος μάλωσε με τον παραγωγό και παραιτήθηκε από την ορχήστρα. Ο προοδευτικός παραγωγός του θιάσου, Ιωάννης Καραγιάννης πρότεινε στην Ελπίδα Λαμπελέτ να αναλάβει να διευθύνει τις υπόλοιπες παραστάσεις. Έτσι, στη Σμύρνη την Άνοιξη του 1889, η Ελπίδα Λαμπελέτ ανέβηκε στο πόντιουμ της ορχήστρας του πρώτου ελληνικού μελοδραματικού θιάσου και κράτησε επαξίως την μπαγκέτα για ολόκληρη τη σειρά των παραστάσεων. Η επιτυχία του εγχειρήματος αποδείχθηκε σημαντική, καθώς άλλωστε και την επόμενη σεζόν, επικεφαλής της ορχήστρας του πρώτου ελληνικού μελοδραματικού θιάσου βρισκόταν η Ελπίδα Λαμπελέτ, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί η πρώτη Ελληνίδα Αρχιμουσικός.
Η γεννημένη το 1869 Εύφη Εμπεδοκλή (ή Εμπεδοκλέους) σπούδασε στο Ωδείο από το 1891 έως το 1894, οπότε και αποφοίτησε από τη Σχολή Κλειδοκυμβάλου αριστεύοντας, ενώ είχε ήδη διοριστεί «Διδασκάλισσα Κλειδοκυμβάλου» στο Ωδείο. «Η Εμπεδοκλή είναι η πρώτη απόφοιτος του Ωδείου που έλαβε δίπλωμα και η πρώτη μουσικός σε ολόκληρη τη χώρα που τιμήθηκε με αυτόν τον τίτλο σπουδών», επισημαίνει η κ. Στέλλα Κουρμπανά.
Στην λίστα με τις καλλιτέχνιδες που διέπρεψαν στο στίβο της μουσικής την ίδια εποχή προστίθενται μεταξύ άλλων τρεις ακόμα γυναίκες, η Αύρα Δρακοπούλου-Θεοδωροπούλου, η Λίνα φον Λόττνερ, η Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, συμφωνα με την έρευνα που έχει επιμεληθεί η κ. Στέλλα Κουρμπανά. Η Έφορος Ιστορικού Αρχείου και Διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών και Τεκμηρίωσης του Ωδείου Αθηνών σημειώνει:
Η Γερμανίδα μουσικοπαιδαγωγός Λίνα φον Λόττνερ (1852-1934) ίδρυσε δική της Μουσική Σχολή. Πρόκειται για το πρώτο μουσικοεκπαιδευτικό ίδρυμα με αξιώσεις που δημιουργήθηκε τότε στην Αθήνα μετά το Ωδείο Αθηνών. Εκτός από εξαιρετική παιδαγωγός, η Λόττνερ υπήρξε η πρώτη γυναίκα που ίδρυσε Ωδείο στην χώρα μας.
H παγκοσμίου φήμης Ισπανίδα υψίφωνος Ελβίρα ντε Ιντάλγκο (1891-1980) έκανε το ντεμπούτο της σε ηλικία 17 ετών τραγουδώντας τον Κουρέα της Σεβίλλης του Rossini στο Θέατρο «San Carlo» της Νάπολης και γρήγορα καθιερώθηκε ως μία από της σημαντικότερες κολορατούρες της εποχής. Συνεργάστηκε με τα μεγαλύτερα ονόματα της όπερας, όπως οι Enrico Caruso, Titta Ruffo, Feodor Chaliapin, Tito Schipa, Beniamino Gigli. Eπισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1919 για να δώσει μια σειρά συναυλιών. Το 1934 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και διορίστηκε στο Ωδείο Αθηνών, όπου και δίδαξε μέχρι το 1947. Υπήρξε η καθηγήτρια πολλών σημαντικών Ελλήνων τραγουδιστών, η σημαντικότερη από τις οποίες ήταν η Μαρία Κάλλας. Υπήρξε πιθανόν η πρώτη γυναίκα που σκηνοθέτησε όπερα στην Ελλάδα (1944)».
Ένα μωσαϊκό από ταλαντούχες γυναίκες που κατάφεραν με την θέληση, το όραμα και την αφοσίωση τους στην μουσική να διαπρέψουν και να γίνουν προπομποί της καλλιτεχνικής ανάπτυξης μέχρι και το κατώφλι του 20ου αιώνα.
Με το νέο του άλμπουμ «Ανάμεσα» ανανεώνει το ελληνικό τραγούδι. Πριν βρεθεί «Ανάμεσα σε φίλους» στο Παλλάς, ταξιδέψαμε μαζί του ακούγοντας και μιλώντας
14°
