Σαν σήμερα «Ο Δράκος», το αριστούργημα του Νίκου Κούνδουρου με την μοναδική ερμηνεία του Ντίνου Ηλιόπουλου σε σενάριο Καμπανέλη και μουσική Χατζηδάκι αφήνει ανεξίτηλο σημάδι στον ελληνικό κινηματογράφο
Σαν σήμερα, στις 5 Μαρτίου 1956 προβάλλεται για πρώτη φορά η ταινία «Ο Δράκος» με πρωταγωνιστή τον του Ντίνο Ηλιόπουλο στην καλύτερη ίσως ερμηνεία της καριέρας του.
Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, αναλύοντας τον Δράκο, είχε γράψει πως με αυτή την ταινία ο ελληνικός κινηματογράφος πέρασε από την Προϊστορία στην Ιστορία: «Ο κινηματογράφος μας απέκτησε την πρώτη του ταινία και το 1956 πρέπει να θεωρείται σαν η χρονιά του περάσματος από την Προϊστορία στην Ιστορία του Ελληνικού κινηματογράφου».
Ο Ντίνος Ηλιόπουλος από τραπεζικός υπάλληλος στο ρόλο του Δράκου
Ένας ασήμαντος τραπεζικός υπάλληλος, ο Θωμάς (Ντίνος Ηλιόπουλος), ετοιμάζεται να περάσει μόνος τις διακοπές της Πρωτοχρονιάς όταν συνειδητοποιεί ότι μοιάζει μ’ έναν κακοποιό που οι εφημερίδες αποκαλούν "Ο Δράκος". Λόγω της ομοιότητας, η αστυνομία τον καταδιώκει και αυτός βρίσκει καταφύγιο σ’ ένα καμπαρέ.
Μέσα από παρεξήγηση, μία συμμορία του υποκόσμου (οι άνθρωποι του καμπαρέ), νομίζουν ότι είναι ο πραγματικός Δράκος και μία χορεύτρια, η λεγόμενη Κάρμεν (Μαρίκα Λεκάκη), τον συμπαθεί και τον προστατεύει. Εκεί ο Θωμάς γνωρίζει την Ρούλα (Μαργαρίτα Παπαγεωργίου), το "μωρό" όπως την αποκαλούν, ένα νεαρό κορίτσι, ορφανό μετά τον βομβαρδισμό του Πειραιά.
Το αφεντικό (Γιάννης Αργύρης), ο "Χοντρός" όπως τον αποκαλούν, είναι ερωτευμένος με το "μωρό", ενώ η ίδια είναι αθώα, με αγνή, σχεδόν παιδική ψυχή και επιθυμεί να φύγει από το καμπαρέ και τον υπόκοσμο.
Η εμφάνιση του υποτιθέμενου "Δράκου", δηλαδή του Θωμά, σηματοδοτεί κάτι καινούργιο στη ζωή της. Ο Θωμάς έχει αγνή ψυχή, η ζωή του όλη έχει κυλήσει στη μοναξιά, τον χαρακτηρίζει η ευγένεια και η διακριτικότητα. Και ενώ οι άνθρωποι του καμπαρέ και το ίδιο το αφεντικό, τον αντιμετωπίζουν ως τον διαβόητο κακοποιό και θεωρούν τις ιδιότητές του ένδειξη σκληρότητας, η Ρούλα, το "μωρό", βλέπει σε αυτόν έναν άνθρωπο που διαφέρει από τον υπόκοσμο, στον οποίο έχει συνηθίσει να ζει. Η παρουσία του την ελκύει και την παρηγορεί. «Μακάρι να ήσασταν ένας διαφορετικός άνθρωπος, ένας συνηθισμένος, σαν όλους τους άλλους», επαναλαμβάνει η Ρούλα, θεωρώντας τον Θωμά ως τον "Δράκο". «Πείτε πως είμαι ένας απλός υπάλληλος τραπέζης», απαντάει ο Θωμάς ευτυχισμένος.
Ο Θωμάς και το "μωρό" περνούν μαζί την ημέρα της Πρωτοχρονιάς μακριά από το βαρύ κλίμα του καμπαρέ. Το ίδιο βράδυ ο Θωμάς συλλαμβάνεται από την αστυνομία, η οποία θεωρεί ότι έχει συλλάβει τον αληθινό "Δράκο". Στο αστυνομικό τμήμα γίνεται η αναγνώριση, αφήνεται ελεύθερος και επιστρέφει στη συμμορία.
Ο Θωμάς ταυτίζεται με τον καινούργιο του ρόλο, αυτόν του "Δράκου", του αρχηγού της συμμορίας αρχαιοκαπήλων. Στόχος τους είναι να πουλήσουν έναν από τους στύλους του ναού του Ολυμπίου Διός σε έναν Αμερικανό αγοραστή που έχει ενδιαφερθεί. Το μήνυμα του σκηνοθέτη για την έκπτωση των ηθών και τον εκμαυλισμό της ελληνικής κοινωνίας από τις προσδοκίες που τρέφουν για το χρήμα της Δύσης είναι έκδηλο. Υπογραμμίζεται ιδιαιτέρως από τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στο χαρακτηριστικό φινάλε και το συγκλονιστικό ζεϊμπέκικο, σχεδόν σαν ένα τελετουργικό. Η αληθινή όμως ταυτότητα του Θωμά αποκαλύπτεται λίγο πριν ξημερώσει και τότε εκείνος βρίσκει τραγικό τέλος από την συμμορία.
«Καλύτερα Δράκος παρά τίποτα, σε μια κοινωνία που σε ισοπεδώνει»
Η ταινία του Νίκου Κούνδουρου στο ύφος του φιλμ νουάρ λειτουργεί αλληγορικά, φέρνοντας έναν απλό άνθρωπο ανάμεσα σε απελπισμένους συνανθρώπους του, οι οποίοι αποζητούν τον εύκολο πλουτισμό, θέλοντας να βγουν από τη μιζέρια. Ο μικρόκοσμος του καμπαρέ είναι μία αντανάκλαση της μετεμφυλιακής Ελλάδας, που ζητάει βοήθεια από τους Αμερικανούς, ενώ την ίδια στιγμή αναζητεί την ηγετική μορφή που θα την βγάλει από το αδιέξοδο.
«Καλύτερα “Δράκος” παρά τίποτα, σε μια κοινωνία που σε ισοπεδώνει», σχολιάζει ο Αλέξης Δερμεντζόγλου για τον ανθρωπότυπο του «Θωμά» της ταινίας. Ο «Δράκος» είναι αισθητικά επηρεασμένος από τον ιταλικό νεορεαλισμό και το φιλμ νουάρ. Ταυτόχρονα, οι κοινωνικοπολιτικές αναφορές του είναι σαφέστατες μιας και βρισκόμαστε στα σκληρά μετεμφυλιακά χρόνια που διέπονται από απαγορεύσεις, δεσμεύσεις και πιέσεις, λέει στην «Καθημερινή» ο Αλέξης Δερμεντζόγλου.
«Προσωπικά εντοπίζω κοινά στοιχεία με το στιλ του Αντονιόνι, ο οποίος λάτρευε το φιλμ νουάρ», προσθέτει και συμπληρώνει: «Έχουμε ταυτόχρονα μια ρεαλιστική καταγραφή της νεοελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του 1950 με τα νυχτερινά μαγαζιά, τις εκτονώσεις και τα ερωτικά πάθη».
Σύμφωνα με τον Δερμεντζόγλου, η ταινία του Κούνδουρου αποτελεί «σε διεθνή κλίμακα» ένα από τα πιο «πειραγμένα» φιλμ όλων των εποχών. «Ο νεορεαλισμός “διαλύεται” από την εισβολή ενός ονειρικού, υπνωτικού, παραισθητικού κλίματος, από την ευφορία της μεγάλης απάτης, τη μετατροπή του πραγματικού σε κίβδηλο, με το τελευταίο να εκτιμάται περισσότερο από το γνήσιο. Ο “Δράκος” είναι γενικά από τα καλύτερα μεταπολεμικά φιλμ. Ένα φιλμ που αναλύει τον τρόπο με τον οποίο την αναμονή της ειρήνης και της ευτυχίας διαδέχθηκε η ασημαντότητα, το “τίποτα”, το μίζερο».
Ο ιστορικός κινηματογράφου, Παναγιώτης Δενδραμής από την πλευρά του, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ο Κούνδουρος παίρνει τα ρεύματα του νεορεαλισμού, του νουάρ, ακόμα και του γερμανικού εξπρεσιονισμού και τα φιλτράρει μέσα από την ελληνική πραγματικότητα». Ταυτόχρονα, εκτός από τις σαφείς αναφορές στον νεορεαλισμό και στο νουάρ, ο κ. Δενδραμής συναντά και μια επιρροή από το κίνημα της «νέας αντικειμενικότητας», ειδικά όσον αφορά την απεικόνιση του «περιθωρίου».
Σύμφωνα με τον κ. Δενδραμή ήταν στα μέσα της δεκαετίας, μέσα σε μια χρονιά, από το 1955 έως το 1956 που κυκλοφόρησαν τρεις ταινίες-ορόσημα. Πρόκειται για την «Κάλπικη Λίρα» του Γιώργου Τζαβέλλα, την «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη και τον «Δράκο» του Νίκου Κούνδουρου, ένα φιλμ, που όπως επισημαίνει ο κ. Δενδραμής, «πέρασε σχετικά απαρατήρητο στο κοινό, κόβοντας ελάχιστα εισιτήρια».
Η ταινία συμμετείχε στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Βενετίας, αντιμετωπίστηκε "καχύποπτα" από την εγχώρια δεξιά και αριστερή κριτική και υπήρξε μεγάλη εμπορική αποτυχία. Στο ταμείο απέφερε 35.784 εισιτήρια (σε Αθήνα μόνο), τα μισά σχεδόν από εκείνα της πρώτης ταινίας του σκηνοθέτη της – «Μαγική Πόλις» (1955, 67.770 εισιτήρια, πάντα στην Αθήνα, δηλαδή σε κινηματογράφους πρώτης προβολής μόνο). Οι νεότεροι Έλληνες κριτικοί, όμως, την ανακήρυξαν το 2006 καλύτερη ελληνική ταινία όλων των εποχών, ενώ πιο πρόσφατα ο Αμερικανός λογοτέχνης Τζόναθαν Φράνζεν έστρεψε ξανά το παγκόσμιο ενδιαφέρον επάνω της, κάνοντάς της εκτενή μνεία στο, πολυβραβευμένο μυθιστόρημά του «Ελευθερία».
Ποιος ήταν ο Νίκος Κούνδουρος (1926-2017)
Ο Νίκος Κούνδουρος γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Ο πατέρας του, Ιωσήφ Κούνδουρος, ήταν γνωστός δικηγόρος και πολιτικός. Σπούδασε ζωγραφική και γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και αποφοίτησε σε ηλικία 22 ετών. Λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, πέρασε μεγάλο χρονικό διάστημα στην Μακρόνησο, από όπου έφυγε το 1952. Δύο χρόνια αργότερα, το 1954, ολοκλήρωσε την πρώτη του ταινία, «Μαγική πόλη», η οποία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Βενετίας. Ακολουθεί Ο «Δράκος», το 1956, που συμμετείχε στο Φεστιβάλ Βενετίας και «Οι παράνομοι», το 1958, που συμμετείχε στο Φεστιβάλ Βερολίνου.
Το 1960 με «Το ποτάμι» κερδίζει τα βραβεία σκηνοθεσίας και μουσικής στην πρώτη εβδομάδα Ελληνικού κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη και το βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ της Βοστώνης. Το 1978, η ταινία 1922, απέσπασε τα βραβεία καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, φωτογραφίας, α’ γυναικείου ρόλου, β’ ανδρικού ρόλου και σκηνικών και κοστουμιών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης καθώς και τα βραβεία καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ του Καίηπ Τάουν το 1982. Το 1985, το «Μπορντέλλο», προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Άλλες ταινίες του: «Μικρές Αφροδίτες», «Vortex ή το πρόσωπο της Μέδουσας», «Τα τραγούδια της φωτιάς», «Μπάιρον», «Μπαλάντα για έναν δαίμονα», «Οι φωτογράφοι», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Αντιγόνη».
