Σόνια Μοριάνοβα: Η μεγάλη Ελληνίδα δασκάλα του κλασικού μπαλέτου

Από πότε ξεκινά η ιστορία του κλασικού μπαλέτου στην Ελλάδα; Τα ορόσημα είναι πολλά αλλά αξίζει να μιλήσουμε για ένα από αυτά: Συγκεκριμένα για το 1929, όταν φθάνει στην Αθήνα από την Οδησσό ο ποντιακής καταγωγής Αδάμ Μοριάνωβ μαζί με την μόλις 6 ετών κόρη του Σόνια. Ο Μοριάνωβ ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση καθώς έφερνε μαζί τις γνώσεις του στο κλασικό μπαλέτο, έχοντας σπουδάσει δίπλα στον χορογράφο και καθηγητή των Μπολσόι Λεωνίδα Ιβανώβ. Με τον ερχομό του θα εργαστεί στο θέατρο «Τριανόν», ενώ ταυτόχρονα ιδρύει και την πρώτη σχολή κλασικού μπαλέτου και ρυθμικής στην Ελλάδα, στην οδό Φιλελλήνων.

Τρία χρόνια αργότερα η σχολή θα μεταστεγαστεί στην οδό Γ. Γενναδίου 7, δίπλα από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, δημιουργώντας ένα από τα σημαντικότερα φυτώρια κλασικού μπαλέτου και χορού στην χώρα μας. Από τις αίθουσες της θα περάσουν μερικά από τα πιο γνωστά ονόματα όπως η Άννα Συνοδινού, η Σάσα Ντάριο, η Δάφνη Σκούρα, η Λίντα Άλμα, η Πηνελόπη Λάγιου μέλος του San Francisco Ballet, η Έφη Κωνσταντά με χορευτική καριέρα στη Νέα Υόρκη, η Μιράντα Βούλγαρη και η Έλλη Ζουρούδη. Ακόμη από εκεί θα εξελιχθούν γνωστοί σολίστ της Λυρικής Σκηνής, ενώ αρκετοί απόφοιτοι θα ανοίξουν τις δικές τους σχολές μπαλέτου, σε μια παράδοση που κρατά έως σήμερα.

Σε αυτή τη σχολή πρωτοξεκίνησα και εγώ ως νεαρή χορεύτρια, έχοντας την μεγάλη τύχη να έχω δασκάλα την κόρη του, Σόνια Μοριάνοβα. Η ίδια, γεννημένη στο Νοβοροσίσκ το 1923, συνέχισε να διευθύνει τη σχολή μετά το θάνατο του Αδάμ, αφήνοντας ένα μεγάλο αποτύπωμα στο χώρο του κλασικού μπαλέτου στην Ελλάδα. Αν και χόρεψε και στην Εθνική Λυρική Σκηνή, δεν έμεινε πολύ γιατί οι ίντριγκες και τα παρασκήνια δεν ταίριαζαν στην ψυχοσύνθεση της. Και για αυτή την σπάνια δασκάλα που με σημάδεψε έχω να θυμάμαι πολλά. Αρχικά ήταν σκληρή και απόμακρη, πιεστική́ πολλές φορές, μέχρις σημείου να βάζω τα κλάματα. Κάτι όμως που μπόρεσα να δικαιολογήσω καθώς είχε σημαδευτεί από τις δύσκολες πρώτες δεκαετίες της ζωής της.

Μετανάστρια από παιδί, ζώντας την Κατοχή και τον Εμφύλιο, δίπλα σε ένα πατέρα που τη δίδαξε με την δεδομένη σοβιετική αυστηρότητα στο μπαλέτο, όπως είχε και ο ίδιος βιώσει. Άτεκνη, μοναχική, χωρίς οικογενειακή θαλπωρή, διαμόρφωσε ένα σκληρό χαρακτήρα που σε μεγάλο βαθμό επέβαλε και η επιβίωση της στον μεταπολεμικό καλλιτεχνικό χώρο της Αθήνας. Κι όμως, ενώ αυτός ο χαρακτήρας και η αυστηρότητα της ήταν ίσως απαραίτητα για να μεταφέρει στους μαθητές της τις γνώσεις και το πάθος της για τον κλασικό χορό, είχε ωστόσο την ικανότητα να τους συμβουλεύει, να τους συμπαραστέκεται σε δύσκολες στιγμές, εκτός αίθουσας διδασκαλίας, αγκαλιάζοντας τους σαν δεύτερη μάνα.

Η ίδια με μύησε στην όπερα και στην κλασική μουσική και χάρις στις προτροπές της οι γονείς μου πείσθηκαν ώστε να ξεκινήσω μαθήματα πιάνου και θεωρητικά. «Δεν νοείται χορός χωρίς ουσιαστική γνώση της μουσικής, χωρίς μουσική́ παιδεία» μας έλεγε, καθώς αντιλαμβανόταν τον χορό ως μέρος μια συνολικής καλλιτεχνικής παιδείας. Μαζί της πρωτοπήγα στο Ηρώδειο και γνώρισα εκεί τις πιο ξακουστές ομάδες χορού, και τη μαγεία του να παρακολουθείς παράσταση σε αυτό το μυθικό θέατρο. Χωρίς τότε να φαντάζομαι πως αργότερα θα αξιωνόμουν να χορέψω κι εγώ πάνω στην ιδία σκηνή. Μαζί ακούγαμε τους αγαπημένους της συνθέτες όπως τον Πουτσίνι και τον Λεονκαβάλο, ενώ έψαχνε μουσική́ για χορογραφίες. Και καθημερινά, οι μαθητές της, νιώθαμε τις δονήσεις της ψυχής της, ακούγαμε τις ανάσες, τις φωνές της, αισθανόμασταν μια καθοδήγηση που εμπεριείχε την ανθρώπινη επαφή, την επικοινωνία, το άγγιγμα, το βλέμμα, την έκφραση, σε μια βαθιά κι όχι επιδερμική μόρφωση.

Προσωπικά, μετά από μια καριέρα ετών ως χορεύτρια και σολίστ στη Εθνική Λυρική Σκηνή, ζω πλέον εδώ και χρόνια στη Γαλλία. Και όσο πιο πολλές εμπειρίες προστίθενται στην επαγγελματική μου ζωή, ως χορογράφου και δασκάλας χορού πλέον, τόσο περισσότερο εκτιμώ την έκταση και τη σημασία όλων όσων μας έχει διδάξει και μεταλαμπαδεύσει. Η ίδια κάποια στιγμή προσπάθησε να με ορίσει διάδοχο της στη σχολή. Η επιθυμία μου όμως να πραγματοποιήσω το όνειρο που η ιδία με είχε κάνει να πιστέψω, δηλαδή να γίνω χορεύτρια πριν από δασκάλα δεν τη βρήκε σύμφωνη. Κάτι που μας απομάκρυνε, χωρίς όμως αυτό να σβήσει τα όσα ένιωσα και έζησα δίπλα της. «Να ζεις και ν’ αντιμετωπίζεις το ενδιάμεσο της αρχής και του τέλους που θες να διαγράψεις χωρίς υπεκφυγές» μου έλεγε, συμπληρώνοντας πως «η σκηνή δε λέει ποτέ ψέματα». Και πραγματικά πάνω στη σκηνή́ νιώθεις να εκτίθεσαι κι αυτό από μόνο του σημαίνει ότι υπάρχεις και ζεις τη ζωή σε όλη της την ένταση, σε κάθε απόχρωση: πάθους, χαράς, αγωνίας και θλίψης, στιγμές απαραίτητες τόσο προσωπικά όσο και για κάθε θεατή.

Θυμάμαι ακόμη το φράση της: «μη φοβάσαι τα προβλήματα, είναι πειρασμοί, δώσε τους μια νύχτα αναμονή, να δεις αν το επόμενο πρωί θα υπάρχουν». Μια φράση που με βοήθησε να αντιμετωπίσω δύσκολες καταστάσεις και αποτυχίες και να τις μετατρέψω σε ευκαιρίες για βελτίωση, πράγμα που με τη σειρά́ μου προσπαθώ να διδάξω στα παιδιά μου και στους μαθητές μου.

Η κυρία Σόνια όπως την αποκαλούσαμε οι μαθητές της, πέθανε τέτοια εποχή το 2005, με τα τελευταία χρόνια της να τη φροντίζει ως μητέρα του ένας αγαπημένος της μαθητής. Το όνομα της, του πατέρα της, και της συνονόματης εξαδέλφης της (επίσης Σόνια Μοριάνοβα), η οποία είχε ιδρύσει και αυτή σχολή χορού, παραμένουν στην Ελλάδα. Όχι ως αναμνήσεις, αλλά ως σταθερές αναφορές για γενιές δασκάλων, χορευτών και καλλιτεχνών, που δίπλα τους γνώρισαν το κλασικό μπαλέτο και την Τέχνη σε όλο της το μεγαλείο. Και χωρίς να σταματούν να μεταφέρουν το ήθος και τη γνώση της Σόνιας και της παράδοσης «Μοριάνωβ» στην επόμενη γενιά.

*Η Βάσια Μπιζιντή, απόφοιτος της σχολής Μοριάνωβ, εντάχθηκε στο corps de ballet της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1986, εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Euroballet Company το 1991, ενώ σταδιοδρόμησε ως σολίστ της ΕΛΣ έως το 2012. Έκτοτε ζει και εργάζεται στη Γαλλία ως χορογράφος και δασκάλα κλασικού χορού.