Ο Τάσος Βρεττός για την έκθεσή του «Το αίνιγμα του δάσους» στο κτίριο «Νόμπελ» και τη φωτογραφία
Το φορτηγό της μεταφορικής εταιρείας είχε μόλις φθάσει με τις φωτογραφίες του Τάσου Βρεττού και η Νάντια Αργυροπούλου –συνεπιμελήτρια μαζί με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη στην έκθεση «Το αίνιγμα του δάσους»–, κοιτάζοντας τις κατόψεις του άγνωστου τσιμεντένιου «λεβιάθαν», είχε αρχίσει να υποδέχεται τα αμπαλαρισμένα έργα, ανάμεσα σε εργάτες που καθάριζαν και συνέδεαν το ηλεκτρικό ρεύμα. Ούτε δεκάλεπτο περπάτημα από τον σταθμό του μετρό Χαλάνδρι, το κτίριο «Νόμπελ» –όπου θα δημιουργηθεί ένας νέος δημοτικός χώρος πολιτισμού– αποκαλύπτεται στιβαρά εντυπωσιακό κι ας στέκει αδιαμόρφωτο ακόμα, γυμνό κέλυφος από «ωμό» σκυρόδεμα. Στις λαβυρινθώδεις διαδρομές του, που ξεδιπλώνονται σε τρεις ορόφους, από το ευρύχωρο αμφιθέατρο στις τεράστιες ολόφωτες σάλες, πανύψηλες αίθουσες με γενναιόδωρους φεγγίτες κι «απόκρυφα» μικρότερα δωμάτια, ο Τάσος Βρεττός βρήκε τον ιδανικό χώρο για να μας παρασύρει σε μιαν ανέλπιστη κατάδυση στη φύση, σε δάση καμένα κι άλλα που στέκουν θαλερά και μυστηριώδη. Σαράντα χρόνια μετά την πρώτη του έκθεση στον τόπο όπου μεγάλωσε, τότε στο Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο, η πρώτη κουβέντα που σπεύδει να μοιραστεί είναι οι ευχαριστίες στον δήμαρχο Σίμο Ρούσο και τους αντιδημάρχους Σέργιο Γκάκα και Έλενα Χριστούλη, που στηρίζουν το εγχείρημα.
Γνωστός από μια μακρά πορεία στη φωτογραφία μόδας και τη διαφήμιση, στις προσωπικές καλλιτεχνικές δουλειές του ο Βρεττός ελκύεται συνήθως από την ανθρώπινη κατάσταση, ταξιδεύοντάς μας με τον φακό του από τους «Τ(ρ)όπους λατρείας» των μεταναστών της Αθήνας, που είδαμε στο Μουσείο Μπενάκη, ως την underground κουλτούρα της clubbing περφόρμανς, των S&M πάρτι και των drag σόου.
Πώς αποφάσισε, λοιπόν, να βγαίνει επί ένα χρόνο στο δάσος, νυχτιάτικα, με τη βροχή να μαίνεται και τον αέρα κάποτε να μανιάζει; Για όλα φταίει η πυρκαγιά του 2021 στη Βαρυμπόμπη. «Με συγκλόνισε, ένιωσα ότι έχασα κάτι δικό μου, πολύ ζωντανό και οικείο, έναν μικρό παράδεισο» θα μου πει. «Δύο μήνες μετά, μια μέρα που έβρεχε καταρρακτωδώς, την επισκέφθηκα και συνάντησα την απόλυτη δυστοπία, έναν ορίζοντα με καμένα σώματα δέντρων και χώμα κόκκινο και μαύρο, αίμα και θάνατος μαζί. Δεν νομίζω ότι έχω απαντήσει ποτέ στη ζωή μου τόσο σπαραχτικό τοπίο». Έκτοτε άρχισε να τρυπώνει με κάθε ευκαιρία στα καμένα. Δεν ξεκίνησε με συγκεκριμένο σκοπό. «Κανένα από τα πρότζεκτ μου δεν το έχω εκ των προτέρων αποφασίσει. Με όλα έχω συναντηθεί με έναν τρόπο συμπτωματικό, τυχαίο, ενστικτώδη».
Μες στην καθημαγμένη φύση, τα δέντρα ζωντάνευαν στα μάτια του σαν όντα της αβύσσου που κινούνται, ζωόμορφα, υδρόβια, με «σάρκα» πάλλουσα. Έτσι υψώνονται και μες στα εκτυφλωτικά σκοτάδια των εικόνων του, σε μιαν αέναη χορογραφία (γέννα καταστροφής) που πάγωσε στον χρόνο μαρτυρώντας ένα τοπίο το οποίο δεν υπάρχει πια. Σύντροφός του μοναδικός μια μηχανή με υψηλή ανάλυση και το φλας της, καμιά φορά κι αδέσποτα σκυλιά ή μια αλεπού που θα τον πλησίαζαν αναζητώντας τροφή. Σιωπή θανατερή, δέος, αδρεναλίνη στο κόκκινο, αλλά όχι φόβος. Ίσως μόνο τότε που ένας βουερός βρυχηθμός, μάλλον από κάποιο σταβλισμένο βουβάλι, τον έκανε να τρέχει αλλά όχι να εγκαταλείψει.
«Μέχρι τότε οποιαδήποτε απόπειρα να φωτογραφίσω τη φύση ήταν στα όρια του απλοϊκού. Έχει τέτοια δύναμη που το να την προσεγγίσω με μια δική μου ματιά, πέρα από το προφανές, έκανε τη φωτογραφία πάντα αποτυχημένη. Τα καμένα μου έδωσαν τη φόρα, μου έδειξαν το δρόμο» αναφέρει. Γιατί το νυχτερινό ταξίδι συνεχίστηκε. Όχι μόνο στα αποκαϊδια με ηχητικό φόντο το τίποτα, αλλά και ανάμεσα σε δέντρα καταπράσινα, που ορθώνονται περήφανα από τον νότο της Κρήτης ως τις όχθες του Βοϊδομάτη, με soundtrack κουδούνια από κατσίκια και το τραγούδι της δροσοσταλίδας καθώς κυλά στα βράχια από τα νοτισμένα κλαδιά. Και είναι κι αυτοί οι κορμοί που τόσο τον γοητεύουν όταν, παρασυρμένοι από χειμάρρους, ξεβράζονται και στέκουν σαν γλυπτά, σαν παράταιρα, εξωγήινα όντα, σε κάποια παραλία.
Με κάποιον τρόπο, μου εξηγεί, τον ελκύουν οι νυχτερινές ατμόσφαιρες. Έχει να κάνει ίσως και με την αγάπη του για την έννοια του άβατου, για το απόκοσμο, το μυστηριακό, το περίεργο. Δεν θα ξεχάσει, άλλωστε, ποτέ το θέαμα που υπήρξε το «καύσιμο» ώστε να γίνει φωτογράφος: η ασώματος κεφαλή που ως πιτσιρικάς αντίκρισε σε ένα πλανόδιο τσίρκο. «Μου προκάλεσε τρόμο, το αντιλήφθηκα ως κάτι απλησίαστο, μαγικό, μεταφυσικό. Όλο αυτό που έκτοτε η δουλειά μου περιγράφει: υπερρεαλιστικό, φοβιστικό και ταυτόχρονα συγκλονιστικό».
Η κουβέντα έρχεται στο αγαπημένο του προσωπικό κλικ όταν εικοσάχρονος ακόμα, με ένα ασπρόμαυρο φιλμ, αποτύπωνε σε μιαν αλάνα πλάι στο λιμάνι της Ραφήνας μια παράδοξη σκηνή από συνηθισμένα συστατικά, το πέρασμα ενός σκύλου με φόντο μια παρκαρισμένη καντίνα. Και φυσικά στον μεγάλο Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν, που επηρέασε τη ματιά του, αλλά και στο δώρο του απρόβλεπτου και του τυχαίο που αντιλαμβάνεται ως το πιο γοητευτικό κομμάτι της τέχνης του.
Γιατί φωτογραφίζεις;, τον ρωτώ αυθόρμητα. «Με κινητοποιεί μια περιέργεια και ο φόβος θανάτου, σε προσωπικό επίπεδο αλλά και της στιγμής» ομολογεί. «Η φωτογραφία, όπως και τα όνειρα, είναι πολύ σημαντικά για μένα, έχουν πολλά κοινά και κυρίως αυτή την αίσθηση μιας παράλληλης ζωής. Είναι στιγμές που νομίζω ότι όσα έχω βιώσει σε όλες αυτές τις διαδρομές τα έχω δει στον ύπνο μου κι άλλες που όνειρα τα οποία είδα νομίζω πως τα έχω ζήσει. Μέσα από τα πρότζεκτ μου νιώθω πραγματικά ότι βγαίνω από το σώμα μου».
Δεκάδες λήψεις από αυτά τα οδοιπορικά σε δασωμένες πλαγιές και ρεματιές θα αναπτύσσονται από τις 4 Νοεμβρίου τυπωμένες, σε light boxes ή και προβολές σε συστάδες, «ξέφωτα» και μονοπάτια μέσα στην ατελή δομή του κτιρίου Νόμπελ. Εικόνες που, σύμφωνα με τη Νάντια Αργυροπούλου «μας προκαλούν να σκεφθούμε νέες αναπαραστατικές φόρμες που προχωρούν πέρα από την αντίληψη για τη γλώσσα και τα ηθικά, οντολογικά πλαίσια της εμπειρίας μας, πέρα από την ανθρώπινη εκπροσώπηση του δάσους, στις ιλιγγιώδεις υβριδικές συλλογικότητες που τα συναποτελούν, αυτό που έχει προσφυώς ονομαστεί “the Wood Wide Web” (ο παγκόσμιος δασικός ιστός)».
Η διοργάνωση θα επιδιώξει να φέρει τη συζήτηση για τα δάση στο πολυσύνθετο πεδίο της ζωής, της πολιτικής και της δημιουργίας. Αναπόσπαστο, λοιπόν, τμήμα της έκθεσης αποτελεί το δημόσιο πρόγραμμα που επιχειρεί να εντοπίσει «Το αίνιγμα του δάσους» στην αρχιτεκτονική, τη γλώσσα, το βίωμα και την τέχνη μέσα από επιτελεστικές (συν)ομιλίες και παρουσιάσεις που θα επικεντρωθούν στη νοημοσύνη των δέντρων, στο δάσος ως πηγή γνώσης και τροφής, στην αυτενέργεια, τα τελετουργικά και τα δικαιώματα της δασικής φύσης, «στην εμπλοκή ανθρώπινων και μη στοιχείων σε ένα “εμείς” ανοιχτό, απρόβλεπτο και ελπιδοφόρο με την ισότιμη παρουσία του δάσους». Το παρών στις εκδηλώσεις (στις 11, 18/11 και 2 και 9/12) θα δώσουν πανεπιστημιακοί (όπως ο ακαδημαϊκός Μανόλης Κορρές και οι αρχιτέκτονες Ζήσης Κοτιώνης και Ίρις Λυκουριώτη), γνωστοί συγγραφείς (ανάμεσά τους οι Παντελής Μπουκάλας, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Γιάννης Παλαβός, Κατερίνα Σχινά), αλλά και καλλιτέχνες (Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Νίκος Αρβανίτης, Emile Maigyte, Studio Precarity κ.ά.).
«Πιστεύω ότι τα δάση σκέφτονται με μια σοφία την οποία εμείς δεν έχουμε ακόμα κατακτήσει» αποφαίνεται ο συνομιλητής μου. «Ένας φίλος μου είπε ότι οι φωτογραφίες μου από τα καμένα θυμίζουν φράκταλς ενώ η Νάντια, με αφορμή το βιβλίο του Εντουάρντο Κον με τίτλο "Πώς σκέφτονται τα δάση. Προς μια ανθρωπολογία πέρα από το ανθρώπινο" το οποίο εμπνέει την έκθεση, αντιλαμβάνεται τα δάση ως απόδειξη της κβαντικής σύστασής του σύμπαντος. Έχω την εντύπωση ότι αυτό με κάποιο τρόπο συναντάται με την ιδέα του αινίγματος και της σκέψης των δασών».
15°
