Στη σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως

Η νέα περιοδική έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης που συνδιοργανώνεται με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ) μιλά για τη σχέση του ανθρώπου με τη σπηλιά. Μια σχέση, βαθιά φιλοσοφική και αλληγορική. Το σπήλαιο συμβολίζει τη διαρκή αναμέτρηση ανάμεσα στην ασφάλεια και τον φόβο. Στη γνώση και την άγνοια. Στο σκοτάδι και το φως. Από την εποχή του παλαιολιθικού ανθρώπου, όταν η σπηλιά λειτουργούσε ως καταφύγιο απέναντι στα στοιχεία της φύσης και τους κινδύνους του έξω κόσμου, ο άνθρωπος έβρισκε σε αυτήν μια προσωρινή, μα ουσιαστική προστασία. Τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.

Το σπήλαιο έγινε το σύμβολο της μήτρας, του πρώτου ασφαλούς καταφυγίου, αλλά ταυτόχρονα και ένας τόπος περιορισμού, που πρέπει τελικά να εγκαταλειφθεί για να επιτευχθεί η εξέλιξη. Η γνωστή αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα αναδεικνύει με έντονο τρόπο αυτή τη διττή φύση. Η σπηλιά είναι ο χώρος της άγνοιας και των ψευδαισθήσεων, αλλά και η αφετηρία της πορείας προς τη γνώση και την αλήθεια.

Η σπηλαιολογία και η αρχαιολογία των σπηλαίων, μελετώντας τα ίχνη αυτής της αρχέγονης συνάντησης του ανθρώπου με το σκοτάδι, γίνονται μια φιλοσοφική εξερεύνηση της διαδρομής από την αβεβαιότητα και τον φόβο προς την κατανόηση και την αυτογνωσία. Ο άνθρωπος δεν μπήκε απλώς στις σπηλιές. Τις κατέκτησε. Μα για να το επιτύχει, έπρεπε πρώτα να δαμάσει τη φωτιά.

Χωρίς αυτήν, το σκοτάδι των σπηλαίων ήταν απροσπέλαστο. Μια άβυσσος γεμάτη φόβο και απειλή. Σε σπήλαια που προηγήθηκαν της ανακάλυψης της φωτιάς, αν εντοπίστηκαν ανθρώπινα ίχνη, δεν μαρτυρούν ζωή, αλλά θάνατο. Ίσως τα σώματα να μεταφέρθηκαν εκεί από θηρευτές. Ζώα που έσυραν τη λεία τους στο εσωτερικό για να τη κατασπαράξουν. Δεν ήταν ο άνθρωπος που επέλεγε τότε τη σπηλιά. Ήταν εκείνος που σύρθηκε μέσα της. Όταν όμως άναψε τη φωτιά, όλα άλλαξαν. Το σκοτάδι υποχώρησε, ο φόβος μεταμορφώθηκε σε θάρρος και ο άνθρωπος μπήκε στο σπήλαιο όχι πια ως θήραμα, αλλά ως κυρίαρχος.

Στην πορεία της ιστορίας, τα σπήλαια λειτούργησαν ως χώροι τελετουργίας, λατρείας και περισυλλογής, αλλά και ως τόποι μνήμης και ιστορικών γεγονότων. Κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφύλιου λειτούργησαν ως καταφύγια υγειονομικής φροντίδας. Η διαχρονικότητα αυτή αποδεικνύει ότι η ανθρώπινη σχέση με το σκοτάδι του σπηλαίου δεν ήταν ποτέ μονοδιάστατη. Ήταν πάντοτε φορτισμένη με την αγωνία της ανακάλυψης, την ελπίδα της προστασίας και τη βαθιά επιθυμία για έξοδο προς το φως. Ήταν ένα αρχέτυπο ταξίδι αυτογνωσίας και εξέλιξης που συνεχίζεται έως σήμερα.

Μιλήσαμε για την έκθεση με τους ανθρώπους της έκθεσης, την κ. Αναστασία Γκαδόλου, γενική διευθύντρια του ΑΜΘ, και τον κ. Φώτη Γεωργιάδη, Προϊστάμενο της Εφορείας Σπηλαιολογίας Βορείου Ελλάδος, και τους μουσειολόγους, κ. Παντελή Φελέρη και τους Ηλία και Φοίβο Παπαγεωργίου.

— Κύριε Φελέρη, ποιος ήταν ο ρόλος σας στη σύλληψη και τον σχεδιασμό της έκθεσης;

Το γραφείο μας (CODEX MUSEUM-Ηλίας Παπαγεωργίου, Φοίβος Παπαγεωργίου, Παντελής Φελέρης) ανέλαβε τον αρχιτεκτονικό-μουσειογραφικό σχεδιασμό της έκθεσης με στόχο να υλοποιήσει στους χώρους των περιοδικών εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης (Αίθουσα Βοκοτοπούλου και Αίθουσα Α, συνολικού εμβαδού περίπου 348τ.μ.) το μουσειολογικό αφήγημα της έκθεσης. Η σχεδιαστική σύλληψη στηρίχθηκε στην προσπάθεια να δημιουργηθεί στον υφιστάμενο χώρο, όχι μια τυπική μονοδιάστατη παρουσίαση αρχαιολογικών εκθεμάτων σε προθήκες, πλαισιωμένες με μεγάλες επιφάνειες με φωτογραφικές εικόνες από τα εσωτερικά των εν λόγω σπηλαίων, αλλά μια βιωματική εμπειρία μέσα σε ένα τρισδιάστατο σκηνογραφικό περιβάλλον από άμορφους, γεμάτους πλαστικότητα, όγκους που έχουν αναφορά στο πραγματικό, αλλά δεν αντιγράφουν κανένα αληθινό σπήλαιο, με αφαιρετική σχεδιαστική προσέγγιση και με χρήση λογισμικών παραμετρικού σχεδιασμού ανοικτού κώδικα για την παραγωγή τους.

Η ιδέα να παραχθεί ένα σπηλαιακό περιβάλλον μέσα από την αλληλοτομία αληθινού γνωστού γεωμετρικού χώρου - κέλυφος υφιστάμενου κτηρίου – και παραμετρικών εκθεσιακών όγκων, έτσι ώστε το σύμπλεγμα να δίνει την ψευδαίσθηση, ότι το εκθεσιακό σπήλαιο προϋπήρχε του κτηρίου και το κτήριο ήρθε εκ των υστέρων και οικοδομήθηκε, «βυθίστηκε» στο πρώτο. Για την πληρότητα της μουσειακής εμπειρίας, το σύνολο ολοκληρώθηκε με κατάλληλο ατμοσφαιρικό φωτισμό, ηχητικά εφέ και πλούσιο πληροφοριακό εποπτικό υλικό.

— Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε κατά την υλοποίηση της έκθεσης, είτε σε επίπεδο τεκμηρίωσης, είτε στην αναπαράσταση της ατμόσφαιρας των σπηλαίων στον μουσειακό χώρο;

Κατά την υλοποίηση της έκθεσης, από την αρχή του σχεδιασμού, μας προβλημάτισαν δύο παράμετροι. Η πρώτη παράμετρος ήταν η διαχείριση του φυσικού φωτός στην αίθουσα Βοκοτοπούλου, εξαιτίας του ηλιόλουστου σκεπασμένου αίθριου με  γυάλινη κεκλιμένη στέγη από φύλλα υαλοπινάκων, επί μεταλλικού χωροδικτυώματος (Αρχιτεκτονική μελέτη: Νίκος Φιντικάκης). Η λύση δόθηκε, αφού αρχικώς μοντελοποιήθηκε το σύνολο, εκθεσιακός χώρος με τους όγκους και κεκλιμένη στέγη. Η μελέτη της κίνησης του ηλιακού φωτός καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους με σχετικό λογισμικό, υπολόγισε το σύνολο των υαλοπινάκων που έπρεπε να σκιαστούν, ώστε η αίθουσα να παραμένει όσο το δυνατόν σκιερή – σκοτεινή και δροσερή.

Η δεύτερη παράμετρος ήταν η κατασκευαστική μελέτη των εκθεσιακών όγκων, ώστε να μπορούν να κατασκευαστούν με οικονομικό τρόπο, με ελαφριά υλικά και με αντιστρεψιμότητα. Η λύση δόθηκε με τη χρήση φύλλων διογκωμένης πολυστερίνης τα οποία με βάση τον σχεδιασμό τοποθετήθηκαν σε επάλληλα στρώματα. Έτσι κόπηκαν 3.750 φύλλα πολυστερίνης (φελιζόλ) τα οποία συνδέθηκαν για στατικούς λόγους με 22.000 ξύλινους πίρους και βινυλική κόλλα. Το τελικό αποτέλεσμα ολοκληρώθηκε με χρήση τεχνητού φωτισμού και φωτιστικών και ηχητικών εφέ (φλόγα και ήχος από την καύση ξύλινων και ήχοι από το στάξιμο σταγόνων νερού από σταλακτίτες). 

— Κυρία Γκαδόλου, ποια ήταν η αρχική έμπνευση για τη δημιουργία της έκθεσης και ποιο μήνυμα θέλετε κυρίως να επικοινωνήσετε στο κοινό μέσα από αυτήν;

Μελετώντας τη βιβλιογραφία για την αρχαιολογία των Σπηλαίων συνειδητοποίησα την ποικιλία των πληροφοριών που η εξερεύνηση και η μελέτη ενός σπηλαίου μπορεί να μας δώσει με τη συνδρομή και των φυσικών επιστημών. Για παράδειγμα, η δημιουργία και η προστασία των σπηλαίων ως γεωλογικών σχηματισμών απασχολεί τις  επιστήμες της γεωλογίας, της γεωφυσικής, της φυσικής, της μηχανικής, της χημείας, ενώ η βιοσπηλαιολογία μελετά τη ζωή που βρίσκει καταφύγιο μέσα σε αυτούς τους ιδιαίτερους και ευαίσθητους τύπους οικοσυστημάτων. Η αρχαιολογία μελετά τη χρήση των σπηλαίων από τον άνθρωπο, είτε ως κατοικία κυρίως στην απώτερη προϊστορία και μέχρι και τη Νεολιθική περίοδο, είτε ως τόπο λατρείας, είτε ως χώρο ταφής, από την αυγή της Προϊστορίας μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο, είτε,  τέλος,  ως καταφύγιο ανθρώπων και ζώων διαχρονικά, ενώ σημαντική και ενδεικτική αυτού του φυσικού κελύφους είναι η χρήση των σπηλαίων ως νοσοκομείων στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η παρουσίαση των οποίων στην έκθεση υπηρετεί από ιστορικής πλευράς την αρχή της «πολιτιστικής μνήμης». Από την άλλη, είναι γνωστό ότι τα σπήλαια σχετίζονται με τη μυθολογία, τους θρύλους και τις λαϊκές παραδόσεις, ενώ το ιδιαίτερο περιβάλλον τους, με κυρίαρχο φυσικό χαρακτηριστικό το σκοτάδι, έχει απασχολήσει την αρχαία ελληνική γραμματεία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και την τέχνη. Τα σπήλαια αποτελούν χρονοκάψουλες και πολύτιμα φυσικά αρχεία της αρχαιοπανίδας και του παλαιοπεριβάλλοντος, καθώς και της εξέλιξής τους στο πέρασμα του χρόνου αλλά δίνουν και πληροφορίες για την κλιματική κρίση.

Το μήνυμα που κυρίως θα θέλαμε να επικοινωνήσουμε με το κοινό είναι ότι τα σπήλαια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων και αυτή η άρρηκτη σχέση αποτυπώνεται πολυεπίπεδα. Το μοναδικό και εύθραυστο οικοσύστημα των σπηλαίων εκλαμβάνεται όχι απλώς ως ένας γεωλογικός σχηματισμός αλλά ως ένα περιβάλλον, ένας βιωμένος χώρος, με τον άνθρωπο να συνδέεται μαζί του από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του. Το σπήλαιο είναι τόπος όπου βιώθηκε το αίσθημα της καταφυγής και της ασφάλειας, του εγκλεισμού, του τραύματος, της γιορτής και της τελετουργίας, της αποκαλυπτικής εμπειρίας, της επαφής με τις θεότητες, της αναγέννησης, της μετάβασης, της φιλοσοφικής αναζήτησης. Το ποικίλο αυτό φάσμα παρουσιάζεται στον επισκέπτη μέσα από πέντε κύριες ενότητες: Ένα ημερολόγιο του παρελθόντος, Η αρχαιολογία των σπηλαίων, Η άλλη όψη των σπηλαίων, Ακολουθώντας τις διαδρομές  και Ρίχνοντας φως στη σπηλιά.

— Τα σπήλαια είναι χώροι με πολλές συμβολικές και ιστορικές διαστάσεις. Ποια από τις ιστορίες που αναδεικνύει η έκθεση σας συγκίνησε ή σας προβλημάτισε περισσότερο και γιατί;

Πρόκειται για τις ιστορίες του Σπηλαίου Μαρώνεια στη Ροδόπη. Οι έρευνες έχουν φέρει στο φως ευρήματα που υποδεικνύουν τη χρήση του στη Νεολιθική, Πρώιμη & Ύστερη Εποχή του Χαλκού αλλά και στις Αρχαϊκή, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή & Οθωμανική Περιόδους. Σε απόλυτες χρονολογήσεις δηλαδή από το 5.400 π.Χ  περίπου έως τον 15^ο αι. Το σπήλαιο που βρίσκεται στις χαμηλές πλαγιές του όρους Ίσμαρος  και χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακούς σταλακτίτες, σταλαγμίτες σχετίζεται αρχικά με τη μυθολογία καθώς έχει ταυτιστεί από άλλους με την κατοικία του Ορφέα στη χώρα των Κικόνων, και από άλλους συνδέθηκε με το επεισόδιο της τύφλωσης του Κύκλωπα Πολυφήμου από τον Οδυσσέα (Οδύσσεια ι 352–452), με αποτέλεσμα να αποκαλείται συνήθως σπήλαιο του «Κύκλωπα» ή του «Πολυφήμου».

Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα υποδεικνύουν ότι χρησιμοποιήθηκε ως χώρος περιοδικής κατοίκησης από κυνηγούς και κτηνοτρόφους αλλά και ως χώρος σταβλισμού των ζώων τους κατά την προϊστορική εποχή. Άφθονα όστρακα εμπορικών αμφορέων των Ρωμαϊκών και Πρώιμων Βυζαντινών χρόνων ίσως είναι ενδεικτικά για τη χρήση του σπηλαίου ως χώρου αποθήκευσης τότε, ενώ κατά την ίδια περίοδο φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε και για τον ενταφιασμό των νεκρών. Μια οργανωμένη εγκατάσταση εντοπίζεται στα τέλη του 12^ου αρχές 13^ου αι. μ.Χ. με βάση τα αρχαιολογικά κατάλοιπα (λιθόστρωτα δάπεδα, μεγάλη ποσότητα κεραμικής, προσωπικά αντικείμενα κυρίως δαχτυλίδια, οστά ζώων, γυάλινα αγγεία και χάλκινα νομίσματα).

Ένα ιστορικό επεισόδιο, σημαδεμένο από ταραχές και συγκρούσεις, μαρτυρεί τη χρήση του σπηλαίου ως τόπου καταφυγής κατά την εποχή εκείνη: οι εμφύλιοι πόλεμοι που ξέσπασαν ανάμεσα στους Βυζαντινούς αυτοκράτορες και τους Καταλανούς επιδρομείς, οι οποίοι, σαν σκιά πάνω από τα θρακικά παράλια, λεηλάτησαν και ερήμωσαν την περιοχή. Μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας και καταστροφής, οι κάτοικοι της παραθαλάσσιας Παληοχώρας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, αναζητώντας ένα ασφαλέστερο καταφύγιο στην ενδοχώρα. Μετά την εξομάλυνση της κατάστασης ίδρυσαν  το σημερινό οικισμό της Μαρώνειας. Μία φυσική κοιλότητα, ένα σπήλαιο φιλοξένησε τόσο διαφορετικούς ανθρώπους και διέσωσε στα σπλάχνα του πληθώρα αντικειμένων από διαφορετικές περιόδους της αρχαιότητας. Αυτό και μόνο το κάνει ένα ασφαλές μέρος, πολύτιμο καταφύγιο, ενώ η συσχέτισή του με τους μυθικούς Ορφέα και Κύκλωπα Πολύφημο του προσδίδει με πολλαπλούς και ιδιαίτερους συμβολισμούς και σημασίες.

— Κ. Γεωργιάδη, πιστεύετε ότι οι άνθρωποι σήμερα διατηρούν μια ιδιαίτερη σχέση με τα σπήλαια, ή τα αντιλαμβάνονται κυρίως ως τουριστικούς χώρους; Τι μπορεί να κάνει μια έκθεση όπως η δική σας για να επηρεάσει ή να αλλάξει αυτή τη σχέση;

Οι άνθρωποι ποτέ δεν διατηρούσαν συνολικά μια ιδιαίτερη σχέση με τα σπήλαια. Χρησιμοποίησαν κάποια από αυτά, τα πιο προσβάσιμα και λειτουργικά για τους σκοπούς τους, ως έτοιμους χώρους, χώρους που μπορούσαν να χρησιμεύσουν σε διαδικασίες παραγωγής, πχ. για αποθήκευση προϊόντων που απαιτούν τις ιδιαίτερες ατμοσφαιρικές τους συνθήκες, χώρους για προφύλαξη, χώρους για καταφυγή ή για απόκρυψη. Τα βρήκαν έτοιμα και τα χρησιμοποίησαν. Σε άλλες περιπτώσεις, με τα πιο δυσπρόσιτα και δύσβατα σπήλαια αναπτύχθηκε μια σχέση έλξης-απώθησης. Το άγνωστο είναι επικίνδυνο αλλά και ελκυστικό. Το φοβόμαστε, αλλά ταυτόχρονα μας γοητεύει, αιχμαλωτίζει την επιθυμία μας. Νοιώθουμε ότι αποτελεί κίνδυνο, αλλά την ίδια στιγμή φανταζόμαστε ότι κρύβει ευκαιρίες, π.χ. θησαυρούς ή κάτι άλλο, σχετικά αόριστο, που όμως αξίζει να διακινδυνεύσουμε για να το αποκτήσουμε. Είναι έξω από τον έλεγχό μας και αισθανόμαστε την ενστικτώδη επιθυμία να τα κατακτήσουμε.

Τα σπήλαια εμπνέουν το δέος και την αίσθηση του υπέροχου (sublime), εύκολα αντιλαμβανόμαστε γιατί σε πολλούς πολιτισμούς και χρονικές περιόδους συνδέθηκαν με το θείο. Τα επισκέψιμα σπήλαια, αυτά που είναι διαμορφωμένα κατάλληλα ώστε να υποδέχονται εκδρομείς και τουρίστες, αποτελούν την εξουδετέρωση της έντασης αυτής της αρχέγονης σχέσης. Τα επισκεπτόμαστε με ασφάλεια, θαυμάζουμε την ομορφιά τους, αλλά δεν είναι άγνωστα, δεν κρύβουν κινδύνους και δεν μας φοβίζουν, δεν γεννούν αυτήν την έλξη του «ανοίκειου», ούτε την ικανοποίηση που παίρνουμε από την προσέγγιση αυτού που μας φοβίζει. Είναι εξημερωμένα και άκακα. Ένας ασφαλτοστρωμένος δρόμος ή ένα ευρύχωρο, βατό και σύντομο μονοπάτι οδηγεί στην είσοδό τους. Διαβαίνοντάς την ακολουθούμε μια προδιαγεγραμμένη διαδρομή, φωτισμένη με φωτιστικά μέσα, περίκλειστη με κιγκλιδώματα, με λίγα λόγια ασφαλή. Αποτελούν, τρόπον τινά, τους ζωολογικούς κήπους των σπηλαίων. Η έκθεσή μας, μια αρχαιολογική έκθεση, δεν φιλοδοξεί, και δεν θα μπορούσε άλλωστε, να αλλάξει τη σχέση των ανθρώπων με τα σπήλαια. Φιλοδοξεί όμως να αλλάξει την αντίληψή των επισκεπτών της για το τι είναι ένα σπήλαιο και για το πώς το χρησιμοποίησε ο άνθρωπος, από την παλαιολιθική περίοδο (τα παλαιότερα ευρήματα που εκτίθενται χρονολογούνται περίπου 350.000 χρόνια πριν από σήμερα) έως το πολύ πρόσφατο παρελθόν. Να τους δώσει με απλό τρόπο πληροφορίες που πιθανότατα δεν είχαν υπόψη τους μέχρι τώρα και ενδεχομένως να τους ερεθίσει και να τους παρακινήσει να ερευνήσουν περαιτέρω, να μάθουν περισσότερα.

Κι αυτό επιθυμούμε να το πετύχουμε μέσα από μια έκθεση που εκθέτει αρχαιολογικά ευρήματα που προέρχονται από σπήλαια και αναπτύσσεται σε έναν μη-τυπικό εκθεσιακό χώρο, προσπαθώντας να δώσει μια μικρή γεύση από το δαιδαλώδες, το σκοτεινό και το ακανόνιστο που χαρακτηρίζει τις σπηλαιώδεις μορφές.  Και βέβαια, μέσα από ένα βιβλίο που εκδόθηκε για να συνοδεύσει την έκθεση, και περιλαμβάνει επιστημονικά άρθρα για τα σπήλαια και τις χρήσεις τους όπου παρουσιάζονται, ανάμεσα σε άλλα, κείμενα για εμβληματικά μνημεία, όπως το σπήλαιο της Θεόπετρας και το σπήλαιο των Πετραλώνων, αλλά και αρκετές πρόσφατες έρευνες συναδέλφων σε σπήλαια και τα συμπεράσματά τους, καθώς και αναλυτικός κατάλογος των εκθεμάτων, που συνοδεύεται από φωτογραφίες τους.

— Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ζει σήμερα σε ένα νέο είδος σπηλαίου, το «ψηφιακό σπήλαιο» των social media και του διαδικτύου, όπου αντί να βλέπει την πραγματικότητα, παρατηρεί μόνο σκιές και αναπαραστάσεις; Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο τρόπος για να «βγει» κανείς από αυτό το σύγχρονο ψηφιακό σπήλαιο, και ποιον ρόλο θα μπορούσε να παίξει μια έκθεση σαν τη δική σας σε αυτή τη διαδικασία;
Νομίζω ότι σε πλείστες περιστάσεις, και στο παρόν αλλά και στο παρελθόν, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο άνθρωπος είναι δυνατόν αντί να βλέπει την πραγματικότητα να «παρατηρεί σκιές και αναπαραστάσεις». Αυτός είναι π.χ. ο στόχος οποιουδήποτε προπαγανδιστικού μηχανισμού, και στην ανθρώπινη ιστορία έχουν υπάρξει πολλοί, αρκετοί μάλιστα ιδιαίτερα αποτελεσματικοί. Όσον αφορά δε τα social media και το διαδίκτυο, νομίζω πως θα πρέπει να νοιώθουμε τυχεροί που υπάρχουν και τα χρησιμοποιούμε. Έχοντας ζήσει ως ενήλικος και πριν αλλά και μετά την ανάπτυξη του διαδικτύου και των social media, είμαι σε θέση να γνωρίζω από πρώτο χέρι πως είναι ασύλληπτο το εύρος όλων όσων μας προσφέρουν.

Για να μη βρεθούμε, λοιπόν, στη σημερινή εποχή κλεισμένοι σε ένα ψηφιακό πλατωνικό σπήλαιο, ζώντας σε μια στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας, αυτό που απαιτείται είναι κριτική σκέψη και εκπαίδευση – τα ίδια που απαιτούνταν απέναντι σε οποιαδήποτε πηγή πληροφόρησης ή σε κάθε περιβάλλον από το οποίο διαχέονται εντυπώσεις, συναισθήματα και πληροφορίες, τόσο τα σύγχρονα όσο και τα παραδοσιακά. Η εκπαίδευση και η κριτική σκέψη μας επιτρέπουν να διακρίνουμε με νηφαλιότητα την πραγματικότητα. Και η χρησιμότητα που μπορεί να έχει στην προσπάθεια αυτή μια έκθεση σαν τη δική μας, έγκειται στο ότι επιχειρεί να εκπαιδεύσει τους επισκέπτες της (οι αρχαιολογικές εκθέσεις έχουν όλες και εκπαιδευτικό χαρακτήρα) μέσα από τις αφηγήσεις με τις οποίες τους φέρνει σε επαφή, και ταυτόχρονα μέσα από τα υλικά τεκμήρια αυτών των αφηγήσεων διεγείρει την κριτική σκέψη. Οι επισκέπτες της έκθεσης παρατηρούν, θαυμάζουν αλλά και αναρωτιούνται. Αυτή είναι η μόνη μας προστασία από τη χειραγώγηση.

Info
Στη Σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως
Έως 31 Δεκεμβρίου 2025, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Η έκθεση αποτελεί καρπό της εξαιρετικής συνεργασίας με έντεκα Εφορείες Αρχαιοτήτων (Άρτας, Ημαθίας, Ιωαννίνων, Καβάλας-Θάσου, Λάρισας, Μαγνησίας, Σερρών, Ροδόπης, Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Φλώρινας και Χίου), και τρία μουσεία (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και Μουσείο του Τελλογλείου Ιδρύματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) που δάνεισαν αντιπροσωπευτικά αντικείμενα των συλλογών τους, τα περισσότερα αδημοσίευτα ευρήματα που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο κοινό. 

Η έκθεση θα πλαισιωθεί με παράλληλες δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία και οικογένειες, ξεναγήσεις, μουσικές συναυλίες, δράσεις φιλαναγνωσίας και επιστημονικές διαλέξεις. Συνοδεύεται από επιστημονικό κατάλογο που τεκμηριώνει την έκθεση και θα διατίθεται από το πωλητήριο του Μουσείου από 15 Μαΐου 2025.