Τι πνοή θέλει να φέρει η Avarna Fluida στο Νιόκαστρο Πύλου;

Σε προμαχώνες και καμάρες, σε διαδρόμους και στον υπαίθριο χώρο έξω από τα κελιά της πάλαι ποτέ φυλακής, τα έργα 12 γνωστών σύγχρονων καλλιτεχνών συντροφεύουν αυτό το διάστημα τα βήματά μας στο καρτποσταλικό Νιόκαστρο της Πύλου.

Το φρούριο που κτίστηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1573 για να ελέγχει τον εμπορικό θαλάσσιο δρόμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ πέρασε και στα χέρια των Ενετών, δεσπόζει με τα στιβαρά τείχη και την εξαγωνική ακρόπολή του πάνω από τον κόλπο του Ναβαρίνου.

Και είναι σ’ αυτό το επιβλητικό σκηνικό που έρχεται να συνεχίσει την επιμελητική της δραστηριότητα η καλλιτέχνις Στέλλα Χριστοφή, ένα χρόνο μετά το εγχείρημα «Η αναβίωση των λίθων» στο Οχυρό Τρουπάκηδων-Μούρτζινων στην Παλιά Καρδαμύλη.

«Η έκθεση οραματίζεται να δώσει νέα πνοή μέσω της σύγχρονης τέχνης σε μέρη που έχουν απολιθωθεί» μου αναφέρει. «Δεν έχω καταγωγή από την περιοχή, αλλά συγκυριακά οι εκθέσεις που επιμελούμαι συναντούν την αρχαιολογία και εδράζουν σε μνημεία στη Μεσσηνία, επανεξετάζοντας διάφορα χαρακτηριστικά του χώρου και του τοπίου μέσα από την ιστορία, τη γεωγραφία, τη μνήμη, τη γεωλογία, τη μυθολογία, τα ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά και τη βιοπολιτική του τόπου».

Το πρότζεκτ αποτελεί ταυτόχρονα μια έρευνα σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή, επισημαίνει, και γι’ αυτό πέρα από εικαστικούς, φιλοξενεί και θεωρητικούς της τέχνης και επιστήμονες από διαφορετικά πεδία. «Δημιουργείται έτσι ένας αισθητικός και εννοιολογικός διάλογος μεταξύ των συντελεστών με τον χώρο υποδοχής με ασυνέχειες, συνειρμούς, επεκτάσεις, αλληγορίες, μεταφορές, βιωματικές παραδοχές.

Βλέπουμε το κάθε τοπόσημο σαν μία πυγολαμπίδα, με εικόνες που επιβιώνουν στο σήμερα σαν αναλαμπές από την ιστορία. Στο πλαίσιο αυτό συνέβαλε “Η επιβίωση των πυγολαμπίδων” του σύγχρονου Γάλλου στοχαστή George Didi-Hubermans, ενώ γενικότερα σκιαγραφείται από τον διεπιστημονικό χαρακτήρα του έργου του Aby Warburg, ο οποίος εξετάζει την αρχαιότητα, και του πολυσύνθετου έργου του Άτλαντα Μνημοσύνης όπου συνδέονται διαφορετικά πεδία προάγοντας συνεχώς νέα γνώση».

Ο τίτλος φέρει συνειρμούς σχετικά με το παρελθόν και την ρευστότητα του χρόνου. «Αβάρνα ήταν η ονομασία του κάστρου στα οθωμανικά χρόνια και, καθώς είναι χτισμένο πάνω από τη θάλασσα, με την κίνηση των κυμάτων δημιουργείται μια ρευστή ατμόσφαιρα που αποκαλύπτει ίχνη του παρελθόντος. Μέσα από τα έργα των καλλιτεχνών αναδεικνύονται μικροϊστορίες που εστιάζουν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Νιόκαστρου, τον ρόλο και τη λειτουργία του, ενώ εμπνέονται και από τις τοπικές παραδόσεις και την άυλη πολιτιστική κληρονομιά».

Στη σχετική έκδοση, η οποία φιλοδοξεί να διαβάζεται και ως ανεξάρτητο έργο, πέρα από τις δημιουργίες των καλλιτεχνών, περιλαμβάνονται και το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Ο αφρός» καθώς και κείμενα της μουσειολόγου Ζωής Κάλφα και της διεπιστημονικής ομάδας Errands γύρω από το Νιόκαστρο.

Η Στέλλα Χριστοφή μας ξεναγεί στην έκθεση «Avarna Fluida» στο Νιόκαστρο Πύλου

«Τα περισσότερα έργα είναι νέες παραγωγές, ειδικά για την έκθεση, και καταπιάνονται με κοινά και διαφορετικά στοιχεία με βάση την τοποθεσία. Η αυλαία ανέβηκε με δύο περφόρμανς, που πλέον υφίστανται ως εγκαταστάσεις στον χώρο. Μέσα από μια ηχητική επιτελεστική δράση στη γλυπτική παρέμβαση «Ο Σκεπτόμενος», ο Γιώργος Γυπαράκης παρήγαγε έναν βαθύ ήχο που μας ταξίδεψε στην Ανατολή. Οι Errands, πάλι, έγραψαν την ονομασία «Αβάρνα» με ελληνική και οθωμανική γραφή στο έδαφος.

Ο Αντώνης Κανέλλος για το έργο «Οι απόντες» δημιουργεί υφασμάτινα ενδύματα τα οποία δένει στον υπαίθριο χώρο του κάστρου έξω από τα κελιά για να υπενθυμίσει τους «απόντες» φυλακισμένους. Βλέπετε, μετά το 1830 ιδρύθηκε εκτός των τειχών η νέα πόλη, το κάστρο εγκαταλείφθηκε και ο χώρος της ακρόπολης μετατράπηκε σε φυλακές. Η εγκατάσταση «Περί Φρουρίων 2023» της Γεωργίας Κοτρέτσος απευθύνεται στο σήμερα, συνομιλεί όμως με το παρελθόν του κάστρου δίνοντας την αίσθηση πως ίσως κάποτε βρεθήκαμε εκεί ή το ονειρευτήκαμε, γι’ αυτό άλλωστε φαντάζουν όλα εύπλαστα. Το «Birdsong Wilderness» του Κωνσταντίνου Κώτση ενσωματώνει τις συγκρούσεις των προσωπικών επιθυμιών με τους κοινωνικούς περιορισμούς και τις απαγορεύσεις. Το στέμμα από πευκοβελόνες της Μάρθας Δημητροπούλου αποτελεί αφενός σύμβολο εξουσίας και αφετέρου συνδέεται με τα αρχαία ταφικά έθιμα των Μεσσήνιων.

Αρκετοί καλλιτέχνες στρέφονται προς τα χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου. Η Ειρήνη Μίγα ζωγραφίζει πάνω σε μάρμαρο ένα ενδημικό φυτό, το Fritillaria conica, που απαντάται μόνο στην Πύλο, χρησιμοποιώντας φυσικές χρωστικές ουσίες, ακουαρέλες και γραφίτη. Την αναπαράσταση αυτή συνοδεύει ένα βοτανικό σχέδιο και μια περιγραφή, που εμπλουτίζει την κατανόηση του θεατή για το συγκεκριμένο απειλούμενο είδος. Αυτό που κάνει αυτή την μαρμάρινη επιφάνεια να διαφέρει είναι η ευπάθειά της: μια απλή βροχόπτωση θα μπορούσε να καταστρέψει το ζωγραφισμένο έργο. Αυτή η λεπτή αλλά ταυτόχρονα ισχυρή μεταφορά υπογραμμίζει τη σημασία της συλλογικής μας ευθύνης για τη διατήρηση της πολύτιμης αυτόχθονης χλωρίδας και, κατ’ επέκταση, τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος.

Το νέο γλυπτό του Κωστή Βελώνη αναφέρεται σε κάποιες πρακτικές που μαρτυρούν την εξάρτηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος από το φυσικό τοπίο μέσα από την εξέλιξη της γραμματικής της αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Τα σχέδια (plans) συχνά μπορεί να σχεδιάζονται κυριολεκτικά απευθείας στο έδαφος. Αυτή η πρακτική μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε τη συσχέτιση της λατινικής λέξης planta, που περιλαμβάνει τη ζωντανή χλωρίδα, με τη λέξη pianta που αναφέρεται στο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Το γλυπτό του Βελώνη παρουσιάζει το ξύλο ως οικοδομικό υλικό ταυτίζοντας την εμφύτευση του δέντρου με την αντίληψη της ανύψωσης ενός κτιρίου. Το θέμα της εκρίζωσης, της συσσώρευσης, της κάθετης σύστασης ανατρέπεται με την ανάδειξη μιας γεωμετρικής συστάδας η οποία αποδομεί τον προγραμματισμό του ορθωμένου κτίσματος που στοχεύει στη μνημειακή του επιβολή.

Ο Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος καίει ένα χριστουγεννιάτικο πλαστικό δέντρο σχολιάζοντας την απόλυτη φθορά της φύσης από τον ανθρώπινο παράγοντα και την ευθραυστότητά της.

Το έργο «Ρευστή Νύμφη» που εκθέτω αναφέρεται στο πνεύμα της Νύμφης, καθώς σύμφωνα με τον Αγκάμπεν οι νύμφες ήταν πνεύματα που βρισκόντουσαν πάντοτε σε κίνηση. Πρόκειται για μια εγκατάσταση με τυπωμένες εικόνες-θραύσματα από το φυσικό τοπίο της περιοχής σε χαρτί, ένα εύθραυστο υλικό που μεταπλάθεται με την κίνηση του χεριού.

Ο Γιάννης Γρηγοριάδης δημιουργεί μια κατασκευή σαν μονοκονδυλιά, μια τεθλασμένη γραμμή που λυγίζει και καμπυλώνει για να αποκτήσει υπόσταση στο χώρο και να στηρίξει τις βαριές πέτρες από την ευρύτερη περιοχή του φρουρίου. Η τοποθέτηση της κατασκευής συνομιλεί με επιλεγμένες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του κτίσματος για να αποδώσει τη γραμμική αφήγηση της ιστορίας και την αγωνία της ύπαρξης.

Ο Διονύσης Χριστοφιλογιάννης κατάγεται από την περιοχή και αναφέρεται με βιωματικό τρόπο στις παιδικές του μνήμες όταν δημιουργεί μαρμάρινα καρπούζια».

INFO:
Avarna Fluida
Νιόκαστρο Πύλου
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά εκτός Τρίτης, 09:00-18:00
Διάρκεια 15/10-28/10/2023