Χριστίνα Κάλμπαρη: Συνέντευξη με την εικαστικό για την έκθεση «Η Εκδρομή» που φιλοξενείται στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων.
Πίνακες μεγάλων διαστάσεων, μια σειρά σχεδίων από κάρβουνο και μια ζωγραφική που συνομιλεί ευθέως με το βιβλίο «Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν» της Anna Seghers. Τοπία στην ομίχλη, αναμνήσεις που αχνοφέγγουν, βαρύθυμο παρόν, δυστοπικό μέλλον, γυναικείες φιγούρες σε αμήχανες θλιμμένες πόζες, και ορίστε μια συζήτηση με τη Χριστίνα Κάλμπαρη, με όλα τα κλειδιά κατανόησης της καινούργιας της δουλειάς.
Το βιβλίο «Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν» της Anne Seghers πυροδότησε τα έργα της δικής σας Εκδρομής. Τι ήταν αυτό που σας συγκίνησε ώστε να συνομιλήσετε ευθέως με τη συγγραφέα; Πριν ακόμα διαβάσω το βιβλίο, με είχε καθηλώσει ο τίτλος του. Πρόκειται για μια εκδρομή, για ένα χαρούμενο γεγονός, το οποίο, στην πρωτότυπη εκδοχή του τίτλου, γίνεται από κορίτσια τα οποία είναι ήδη νεκρά. Είχα ήδη δημιουργήσει στο μυαλό μου την αίσθηση για τις εικόνες που θα ζωγράφιζα, πριν ακόμα «δω» τις περιγραφές της συγγραφέως. Όταν διάβασα τη νουβέλα, ήθελα οι πίνακες να έχουν την αίσθηση που απέπνεε το βιβλίο, χωρίς βέβαια να το εικονογραφούν. Η ειδυλλιακή σχολική εκδρομή 15 νέων και ολόφρεσκων κοριτσιών πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, μέσα από τη θολή ανάμνηση της αφηγήτριας, σκοτεινιασμένη όμως από το μέλλον του πολέμου που έμελλε να καταστρέψει τις ζωές τους. Αυτή η αντιφατική αίσθηση του βιβλίου, συνεχώς να σε περνά από την τρυφερότητα και την ομορφιά της νιότης και της ξεγνοιασιάς, στο σκοτάδι και τη βία που μπορεί να φέρει τομέλλον, ήταν που μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Είναι μια ματιά πάνω στην Ιστορία που αφορά κάθε γενιά, και ειδικά την εποχή μας, αφού θα μπορούσε να είναι και το δικό μας δυστοπικό σενάριο για το μέλλον. Στη δική μου «εκδρομή» κοιτάζω κι εγώ πίσω σε ένα άχρονο παρελθόν και συναντώ τα δικά μου ζωγραφικά κορίτσια που μοιάζουν να έχουν ήδη χαθεί.
Παρατηρώ τα κορίτσια της Εκδρομής και στιγμές νιώθω πως είναι οι μικρές πρωταγωνίστριες της Εξόδου, που μεγάλωσαν κατά τι. Μιλώ, φυσικά, για τις ηρωίδες της προηγούμενης έκθεσής σας στην γκαλερί της Βάσως Μπαταγιάννη. Λαθεύω ή όντως υπάρχει μια συνέχεια, ας την πω, μια σύνδεση ανάμεσα στα κορίτσια των προηγούμενων έργων σας και στις γυναίκες των τωρινών; Είναιαλήθεια ότι τα κορίτσια που ζωγραφίζω είναι σε κάθε νέα ενότητα έργων πάντα τα ίδια, ακόμα κι αν ηλικιακά δείχνουν μεγαλύτερα. Μοιάζουν πράγματι με πρωταγωνίστριες μιας «ταινίας» που εξελίσσεται αφηγηματικά καθώς εξελίσσεται και η δουλειά μου, και κάθε φορά τοποθετώ τους χαρακτήρες μου σε ένα νέο σκηνικό περιβάλλον και σε μια νέα ψυχική συνθήκη. Ουσιαστικά θα έλεγα ότι όλες αυτές οι μορφές είναι για μένα το ίδιο πρόσωπο σε επανάληψη, πολλαπλασιασμένο μέσα στη μοναξιά των αντανακλάσεών του. Και αν θεωρήσουμε ότι οι εικόνες που φτιάχνει ένας καλλιτέχνης εμπεριέχουν και το αποτύπωμά του, καθώς ο ίδιος μεγαλώνει, σίγουρα τότε κι αυτές οι φιγούρες έχουν μεγαλώσει σταδιακά μαζί με μένα.
Νιώθω επίσης κοιτάζοντας τις φιγούρες σας πως κάτι από το παρελθόν τις στοιχειώνει, δείχνει να κάθεται επάνω τους βαρύ και ασήκωτο. Κοκαλώνουν και συλλογίζονται, αυτό το κάτι τις εμποδίζει να προχωρήσουν και τις καθηλώνει σε μια μελαγχολία αφόρητη. Και αυτό καταφέρνετε να μου το μεταδώσετε, χωρίς να δείχνετε τις εκφράσεις των προσώπων, αλλά με έναν τρόπο κινηματογραφικό, καθώς εντάσσετε τα κορίτσια σας μέσα σε καρέ ομίχλης, όπου το χλωμό φως και το τοπίο από μόνα τους παράγουν τέτοιου είδους συνειρμικές μυθοπλασίες… Στα έργα της έκθεσης αυτής ήθελα οι ανθρώπινες φιγούρες να συνδέονται στενά με τα τοπία που τις περιβάλλουν. Θα έλεγα ότι τα τοπία λειτουργούν ως η προέκταση των κοριτσιών, ως τόποι υπαρξιακοί, που αποπνέουν την ίδια ψυχική διάθεση με τις κοπέλες. Παράλληλα, με ενδιέφερε οι φιγούρες των κοριτσιών να μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο άχρονες. Σαν να φοράνε μια μάσκα, πίσω από την οποία θα μπορούσε να κρύβεται οποιοσδήποτε έχει περάσει ήδη στη λήθη. Είναι ακριβώς αυτή η προοπτική της ανυπαρξίας και η συνειδητοποίηση του παραλογισμού της ζωής, που συναντάμε και στη νουβέλα της Seghers, που καθηλώνει στους πίνακες τις φιγούρεςκαι τις βάζει σε μια συνθήκη περισυλλογής. Παράλληλα όμως με τη μελαγχολία και το πάγωμα, ήθελα στις εικόνες αυτές, που αναπαριστούν μια ειδυλλιακή κατάσταση μέσα στη φύση, να συνυπάρχει η ηρεμία, η γαλήνη και η αποδοχή.
Ας έρθουμε και στους χώρους. Και εδώ αισθάνομαι πως λογής από βιωμένες πίκρες, καταθλίψεις και τραύματα τους στοιχειώνουν. Αδιόρατη, θα έλεγα όμως πως και εδώ εκπέμπεται ως μνήμη αλλά και παρόν μια απροσδιόριστη απειλή. Οι χώροι στους πίνακες αυτούς ήθελα να έχουν το αποτύπωμα της ζωής που φιλοξενούσαν κάποτε, ενώ τώρα πλέον στέκουν κενοί. Με ενδιέφερε να έχουνκάτι χρονικά απροσδιόριστο, όπως και οι απρόσωπες φιγούρες των έργων, και να αποπνέουν κάτι οικείο και ταυτόχρονα αποστασιοποιημένο. Επίσης, οι μεγάλες διαστάσεις των έργων με έβαλαν στη διαδικασία να αντιλαμβάνομαι τους χώρους αυτούς σαν θεατρικά ή κινηματογραφικά σκηνικά, μέσα στο οποία πιθανόν κάτι να συνέβη προηγουμένως ή κάτι να πρόκειται να συμβεί. Και ίσως αυτό να είναι που αποδίδει την αίσθηση αυτής της αδιόρατης και απροσδιόριστης απειλής.
Όταν ζωγραφίζετε, έχετε στο μυαλό σας ήδη τον επόμενο πίνακα; Δουλεύετε δηλαδή τα έργα και με τη δεύτερή σας ιδιότητα, αυτή της σκηνογράφου, που βήμα βήμα στήνει το μπάκγκραουντ όλης της «παράστασης», έχοντας το «όλο» υπόψιν της; Ή κάθε πίνακας οδηγεί σε έναν άλλο αβίαστα και με άλλη μέθοδο; Όταν ξεκινώ μια νέα ενότητα έργων, έχω εξαρχής στο μυαλό μου μια αίσθηση για το πώς θα συνδέονται όλα τα έργα μεταξύ τους. Ξεκινώ με μια πολύ συγκεκριμένη «ιστορία», με καθορισμένο τον τόπο και την ατμόσφαιρα, και δουλεύω όλα τα έργα παράλληλα, ώστε να συνδέονται μορφολογικά και αφηγηματικά μεταξύ τους. Αυτό έχει πράγματι κάτι από τη σκηνογραφική προσέγγιση, αφού πλάθωσταδιακά τον ζωγραφικό χώρο που θα φιλοξενήσει τους χαρακτήρες της «ιστορίας» μου. Σκοπός βέβαια στο τέλος είναι οι εικόνες να μην ακολουθούν μια γραμμική συνέχεια ή να περιγράφουν μια συγκεκριμένη αφήγηση, αλλά να αποτυπώνουν κυρίως την ψυχική διάθεση που με απασχολεί.
Τι μουσική θα ακουγόταν στο βάθος αυτών των έργων, αν ήταν πλάνα από ταινία που απαιτεί και σάουντρακ; Από ποιον ή και ποιους καλλιτέχνες; Η αυθόρμητη απάντηση που θα έδινα αρχικά είναι ότι φαντάζομαι να επικρατεί στα έργα αυτά μια παγερή σιωπή. Θα μπορούσα περισσότερο να φανταστώ να ακούγονται υπόκωφοι, αλλόκοτοι ήχοι που θα έρχονται από τα βάθη του παρελθόντος, είτε από τη φύση είτε από τις δραστηριότητες των κοριτσιών, ήχοι δηλαδή που θα ενισχύουν την ατμόσφαιρα των εικόνων. Κι αν υπήρχε μια μουσική κάπου στο φόντο των έργων, θα την φανταζόμουν να προέρχεται από τα ίδια τα κορίτσια, καθώς παίζουν ένα μουσικό κομμάτι σε ένα παλιό πιάνο, μια απογευματινή ώρα, στη σάλα του ξενοδοχείου. Μια μουσική όπως ένα βαλς ή ένα νυχτερινό του Chopin, που θα περιείχε στο άκουσμά του την αντήχηση ενός επιβλητικού, άδειου χώρου.
Πού κατοικείτε στην Αθήνα και κατά πόσο το αστικό τοπίο και οι εικόνες του, με τις οποίες έρχεστε σε καθημερινή τριβή, τροφοδοτούν ή όχι την έμπνευσή σας; Μένω στου Παπάγου, δίπλα στη φύση, κάτι που σίγουρα τροφοδοτεί τη δουλειά μου. Το κέντρο της πόλης, και το πυκνό αστικό τοπίο, που είναι και αυτό μέρος της καθημερινότητάς μου, δεν αποτελεί για τη δουλειά μου μέχρι σήμερα στοιχείο αναφοράς. Μου αρέσει να φαντάζομαι τους χαρακτήρες των έργων μου σε μέρη έξω από το καθημερινό περιβάλλον και το αστικό φόντο. Σε τέτοιους τόπους μπορώ να αναπαραστήσω πιο καθαρά την άχρονη ψυχική συνθήκη που με ενδιαφέρει. Αυτός είναι και ο λόγος που το βιβλίο της Ζέγκερς μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Γιατί επέλεξε να περιγράψει μια μονοήμερη σχολική εκδρομή έξω από την πόλη, εκεί που κανείς, απομακρυσμένος από τις καθημερινές του συνήθειες, μπορεί να δει τα πράγματα πιο καθαρά, μέσα από ένα διαφορετικό φως και έχοντας μια άλλη αίσθηση του χρόνου.
Τι άλλα χρήσιμα κλειδιά ανάγνωσης και κατανόησης θα θέλατε να δώσετε στον θεατή που θα επισκεφθεί την έκθεσή σας, ώστε να μπει αμέσως στο κλίμα της; Θα ήθελα να αναφερθώ στη σημασία που έχει το φως και η περιορισμένη χρωματική γκάμα που χρησιμοποιώ στα έργα. Η προσπάθεια ανάκλησης της μνήμης, το θόλωμα της εικόνας, όπως όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε ένα ξεχασμένο τόπο ή μια απόμακρη ανάμνηση, είναι μια βασική αίσθηση που θέλω να αποδώσω. Στον τίτλο κάθε έργου δίνεται ο τόπος και ο χρόνος της ημέρας, όπως τον διαισθάνομαι ότι υπάρχει σε κάθε έργο, δανείζοντας τη λογική αυτή από το κινηματογραφικό σενάριο μιας ταινίας, όπου ο τίτλος κάθε σκηνής δηλώνει επιγραμματικά τον τόπο και την ώρα του γυρίσματος.
Θα ήθελα επίσης ο επισκέπτης να μπει στην έκθεση και να δει τα έργα έχοντας βάλει στην άκρη κάθε σκέψη αναφορικά με το τι θέλουν να «πουν» οι εικόνες και τι συμβολίζουν. Κατά κύριο λόγο σκοπός των έργων είναι να μεταφέρουν μια ψυχική κατάσταση ανοιχτή σε ερμηνείες. Αν ο επισκέπτης αφεθεί να μπει σε αυτή την ψυχική διάθεση, τότε ο βασικός σκοπός του έργου θα έχει μεταδοθεί.
