Μαρία Μπελιβάνη: Συνέντευξη με την εικαστικό για την έκθεση Ad Astra, που φιλοξενείται στην γκαλερί Ρώ της Θεσσαλονίκης.
Γιατρός, ηθοποιός και ζωγράφος, η Μαρία Μπελιβάνη είναι μια Θεσσαλονικιά που δεν περνάει απαρατήρητη. Και η έκθεσή της με τίτλο Ad Astra είναι η αφορμή για μια συζήτηση περί διαστήματος, θρησκείας και τολμηρών αναγεννησιακών γυναικών-θεοτήτων, που, με το δάχτυλο να δείχνει προς το σύμπαν, στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα: Στον καιρό της γενικευμένης ανασφάλειας, η Μπελιβάνη εξυμνεί την ικανότητα των γυναικών να επανεφευρίσκουν τον εαυτό τους και να αποζητούν την ανύψωση με σιγουριά και γενναιότητα. «Η γυναίκα άλλωστε», όπως λέει, «δεν έχει βρει ακόμα τη θέση της στην ιστορία. Εξ ου και η δύναμή της μέσω πολλαπλών θεωρήσεων και αναγνώσεων, πότε δηλαδή αγία και πότε πόρνη, πότε παρθένα και πότε δαίμονας, εδώ δεν προξενεί φόβο αλλά θαυμασμό».
Μαρία Μπελιβάνη
Όντως. Οι θηλυκές φιγούρες του Ad Astra εκτοξεύονται στο σύμπαν παίρνοντας μαζί τους όλες τις γυναίκες των αγιογραφιών, των αγαλμάτων και των στρεβλών απεικονίσεων. Αυθόρμητα και άφοβα, όλα μαζί τα κορίτσια και οι θεότητες της Μπελιβάνη αναζητούν έναν νέο γενναίο κόσμο.
Υπάρξεις που πλέουν στο σύμπαν. Ποιες είναι; Ανώνυμες ή επώνυμες; Από πού έρχονται, πού πάνε, πώς τις εμπνεύστηκες και γιατί προς τα άστρα; Είναι οι θεές της δημιουργίας του κόσμου. Έχουν τα ονόματα της θεάς Σελήνης, που ήταν η πρώτη θεότητα του αρχαίου κόσμου. Σε διαφορετικές εποχές και περιοχές της Ελλάδας λατρεύεται με διαφορετικά ονόματα: Σελήνη-θεά Άρτεμις, Σελήνη-θεά Βριτόμαρτις, στην Κρήτη. Αριάδνη ήταν επίσης μια άλλη επωνυμία της Σελήνης, που την τιμούσαν στον χορό και στην αρένα. Όλες αυτές οι Σελήνες έρχονται χορεύοντας από το παρελθόν για να μας πάρουν μαζί τους μακριά από τα τετριμμένα και τις δυσκολίες και να μας οδηγήσουν σε ένα πιο ευτυχισμένο μέλλον, κρυμμένο ανάμεσα στα αστέρια. Τις εμπνεύστηκα από τη φράση του Σενέκα «Per Aspera ad Astra», (Από τις δυσκολίες στα αστέρια), αλλά και από τη ρήση του Πτολεμαίου: «Όταν παρατηρώ τις μυριάδες των άστρων, στην κυκλική τροχιά τους, τα πόδια μου δεν πατάνε πια στη γη».
Εκτός από τον Σενέκα και τον Πτολεμαίο, νομίζω πως πίσω από αυτή την έκθεση κρύβονται και πολλά άλλα διαβάσματα ή ψαξίματα. Μπορείς να ανακαλέσεις το πρώτο ερέθισμα που σου έκανε κλικ και σ’ έβαλε σε διαδικασία δημιουργίας, όπως και τα στάδια μελέτης και εξέλιξης της ιδέας μέχρι να έρθουν οι πίνακες στη Ρώ; Ποιοι φιλόσοφοι, συγγραφείς, επιστήμονες και καλλιτέχνες κρύβονται εδώ; Ο πατέρας μου καταγόταν από την Κρήτη, και έτσι το μουσείο του Ηρακλείου απόκτησε μεγάλη σημασία για μένα, πάντα ήθελα να μιλήσω για αυτές τις υπέροχες, δυνατές θεές. Το πρώτο ερέθισμα αυτής της έκθεσης νομίζω πως πηγάζει, έρχεται, από την παιδική ηλικία: είναι οι γυμνόστηθες Μινωικές θεές που βρίσκονται στο μουσείο του Ηρακλείου. Κρατάνε φίδια, αιωρούνται σε κούνιες, στάδια της Θεοφάνιας και της έλευσής της ως θεάς στον ορατό κόσμο. Αυτός ο κύκλος της Θεοφάνιας, στον Μινωικό πολιτισμό, που σημειωτέο, επικεντρωνόταν στη γυναίκα, είχε έναν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Μου αρέσει να σκέφτομαι πόσα κοινά έχουν τέχνη και θρησκεία. Όπως οι θρησκείες, από τις πιο πρωτόγονες έως και σήμερα, προσπαθούν να βάλουν τάξη στο χάος, έτσι και ο καλλιτέχνης παίρνει θραύσματα από τις σκέψεις, τις εικόνες, τα αναγνώσματά του και δημιουργεί έναν δικό του κόσμο. Άλλες επιρροές της έκθεσης είναι οι Ελληνικοί μύθοι του Ρόμπερτ Γκρέιβς, το The Sky Atlas του Brooke-Hitching, Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα – η περίοδος πριν την πατριαρχία του Ανδρέα Λεντάκη, το Mythology του Christopher Dell, και η καταπληκτική έκθεση Feminine power που είδα κάποτε στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο. Αυτή ήταν η βασική βιβλιογραφία απ’ όπου άντλησα γνώσεις και ιδέες, παράλληλα με την αστροφυσική και τις θεωρίες της δημιουργίας. Για αυτό ακριβώς διοργανώθηκε παράλληλα με την έκθεση και μια διάλεξη του αστροφυσικού Ντρίταν Κόντρα, διδάκτορα του Τμήματος Φυσικής και Αστρονομίας, του Πανεπιστημίου Pittsburgh, για το σύμπαν και τα μεγάλα μυστήριά του.
Ηθοποιία, ιατρική και ζωγραφική. Ιεράρχησε τις προτιμήσεις σου και πες μου με ποιο από όλα θα ήθελες να πορευτείς, αν υποχρεωτικά έπρεπε να διαλέξεις μόνο ένα από τα τρία! Θα επέλεγα μάλλον τη ζωγραφική εάν ήταν απόλυτα αναγκαίο σε αυτή τη φάση της ζωής μου να διαλέξω, χωρίς όμως να μπορώ να αφήσω εντελώς πίσω τον ιατρικό εαυτό μου. Μαζί με τις σπουδές μου στο θέατρο έφτιαξαν αυτό που είμαι τώρα, με έναν τρόπο αόρατα αδιαχώριστο.
Τρεις ζωγράφοι, αναφορές, αγάπες, δάσκαλοι, προσωπικότητες που σε σημάδεψαν και γιατί; Με σημάδεψε η έκθεση του William Kentridge, «I am not me the horse is not mine», την πρώτη φορά που άνοιξαν τα Tank / Δεξαμενές στην Tate Modern. Έβλεπα στους τοίχους την προβολή του φιλμ με την απολογία του Μπουχάριν και μου είχε κοπεί η ανάσα. Το βιβλίο του Six Drawing Lessons, όπως και κάθε βιβλίο που έχω πάρει από την White chapel Gallery, είναι εκπληκτικό. Η Nancy Spero, η Kiki Smith, η Tshabala Self. Το Palais de Tokyo, στο Παρίσι, αλλά και οι καταπληκτικοί street artists στην Brick Lane.
Στο Ad Astra: δεν υπάρχουν αγόρια, καλύτεροι φίλοι των κοριτσιών είναι τα άλογα, οι λάμψεις και τα αστέρια. Θα μπορούσα να πω πως αυτή είναι μια απόλυτα φεμινιστική έκθεση; Είναι μία έκθεση που τοποθετεί τη γυναίκα ως θεά-προστάτιδα στο κέντρο του σύμπαντος, εξυμνεί τη δύναμη και την πολλαπλότητά της σε καιρούς όπου σε πολλά μέρη του κόσμου αυτή ακριβώς η δύναμη προκαλεί φόβο, και οι γυναίκες υφίστανται ακραία κακοποίηση και καταπίεση. Τα άστρα είναι ένα σύμβολο αισιοδοξίας, μία μεταφορά ουσιαστικά που μας προτρέπει να αρθούμε από την καθημερινότητα, μέσω της τέχνης, σε κάτι ανώτερο και πιο αισιόδοξο. Και σ’ αυτή τη συγκυρία είχα την ανάγκη να πω κάτι παρηγορητικό και ουτοπικό για εμένα πρώτα και έπειτα για όλους μας. Δημιούργησα μία μυθολογία, στην οποία πρωταγωνιστούν οι γυναίκες θεές, τις οποίες επικαλούμαι και για καθοδήγηση και για καλή τύχη, αλλά και για την υπόσχεση που δίνουν για ένα καλύτερο μέλλον.
Η Μαρία Μπελιβάνη
Μαρία Μπελιβάνη, Ad Astra, έως 31/10, Γκαλερί Ρώ, Ρωμανού 5, Θεσσαλονίκη
16°
