Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (Ε.Ι.Α) φιλοξένησε την Παρασκευή 14/12 στο Μουσείο Μπενάκη μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με θέμα «Κριτικές αστικές μεταλλάξεις – αρχιτεκτονικές προοπτικές σε περιόδους κρίσης», στο πλαίσιο της 7ης Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων και του προγράμματος «Debates on Tour», μιας πρωτοβουλίας του Ολλανδικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής (ΝΑi). Την ελληνική πλευρά εκπροσώπησαν ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πάτρας, Πάνος Δραγώνας, και ο καθηγητής του ΕΜΠ, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, ενώ την ολλανδική οι Oliver Thill (Atelier Kempe Thill) και Jos de Krieger (2012 Architecten), και οι δύο εκπρόσωποι διακεκριμένων αρχιτεκτονικών γραφείων στην Ολλανδία.
Normal
0
Rewind, αστικός εξοπλισμός από έλικες ανεμόμυλων, στην Erasmusplein, Ρότερνταμ, 2012 Architecten
Οι Ολλανδοί συνδέουν την οικονομία με την οικολογία. Στρέφουν το αρχιτεκτονικό τους ενδιαφέρον στη μετάλλαξη τόσο των κτιρίων όσο και των πόλεων. Δεν μιλούν πλέον μόνο για ανακύκλωση και επανάχρηση, αλλά εισάγουν ένα νέο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο επαναπροσδιορίζοντας τις έννοιες μέσα στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης. Μιλούν για superuse, για ακόμα μεγαλύτερη επανάχρηση, στην ουσία για υπερ-χρήση υλικών, κατασκευών και ιδεών στα πλαίσια μιας ακόμη μεγαλύτερης εξοικονόμησης πόρων. Σε έναν πλανήτη που απειλείται με οικολογική καταστροφή, σε έναν κόσμο που μαστίζεται από την οικονομική κρίση, εμείς οι αρχιτέκτονες, μας λένε, πρέπει να σεβαστούμε το περιβάλλον και να σχεδιάσουμε κτίρια βιώσιμα και αειφόρα, να ανακτήσουμε τις αστικές εκείνες ποιότητες που θα προσδώσουν στις πόλεις μας μια ιδιαίτερη και μοναδική ταυτότητα, να αναστοχαστούμε την κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής μέσα από «εργατικές κατοικίες» χαμηλού κόστους και μέσα από την τυποποίηση, να προωθήσουμε έναν «συμμετοχικό» σχεδιασμό με αρχιτεκτονικό πρόσημο, να εξοικονομήσουμε ενέργεια μέσα από ανακυκλούμενα υλικά και βιομάζα, να αντλήσουμε πόρους ακόμα και από τα απορρίμματά μας επανασχεδιάζοντας τις ροές των σύγχρονων αστικών οικοσυστημάτων. Μεταξύ άλλων, οι Ολλανδοί επαναχρησιμοποιούν «άχρηστους» πλέον έλικες ανεμόμυλων ξαναχτίζοντας παιδικές χαρές και παράγοντας πρωτότυπα παιχνίδια και μοναδικό αστικό εξοπλισμό, και χαρτογραφούν ολόκληρες περιοχές «τύπου Ελαιώνα» βρίσκοντας εγκαταλελειμμένες βιομηχανίες και παρατημένα υλικά, από κομμάτια ξύλου μέχρι καλώδια, που χρησιμεύουν ως πρώτη ύλη για την δημιουργία νέων κατασκευών.
64 μονάδες κοινωνικής κατοικίας στο Zwolle, 120χλμ βορειονατολικά του Άμστερνταμ, Atelier Kempe Thill (φωτό: Ulrich Schwarz)
Την ίδια στιγμή, η ελληνική αρχιτεκτονική τι έχει να προτείνει; Εκτός από την τεκμηριωμένη ανάλυση για το τι έφταιξε και οδηγηθήκαμε στην κρίση, που έχει να κάνει κυρίως με την πολιτισμική κρίση και το νεοπλουτισμό που οδήγησε την αρχιτεκτονική στη δημιουργία κυρίως ιδιωτικών πολυτελών κατοικιών, εκτός από την αυτοκριτική μας για την ψευδαίσθηση πολυπολιτισμικότητας που εντέχνως καλλιεργούσαμε όλα αυτά τα χρόνια και τη φαντασιακή σχέση μας με το κέντρο πόλης, όπως πολύ σωστά επισήμανε ο Πάνος Δραγώνας προβάλλοντας «την πλατεία Θεάτρου ως το Soho, τη Σωκράτους ως το Camden και το Μεταξουργείο ως την Chinatown», εκτός από το να αναπολήσουμε την αξία του λειτουργικού σχεδιασμού και να ξαναπούμε πως σε περιόδους κρίσεις, βλέπε δεκαετία του ’30, αναδύθηκε ένα από τα πιο σημαντικά αρχιτεκτονικά κινήματα της ιστορίας, το μοντέρνο κίνημα, και να ξαναεπισημάνουμε το πρόβλημα του κέντρου πόλης και όπως πολύ σωστά λέει ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης να αναζητήσουμε «την ανάγκη για οικονομία χώρου και χρόνου, του μέτρου εκείνου που καθιστά τα πάντα ικανά και αναγκαία, του περιορισμού της σπατάλης και την ανασύνταξη του δημόσιου χώρου», εκτός από κοινές παραδοχές και αναμασημένες αλήθειες, στην ουσία εμείς οι αρχιτέκτονες δεν έχουμε τίποτα να προτείνουμε.
Δεν έχουμε να προτείνουμε τίποτα γιατί δεν υπάρχει χώρος για εμάς. Το κράτος μας έχει βάλει στο περιθώριο εδώ και πολύ καιρό. Θαυμάζουμε τους Ολλανδούς γιατί παράγουν αρχιτεκτονική. Γιατί εκεί η αρχιτεκτονική δεν είναι πολυτέλεια. Αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε πολύ διαφορετικά την κρίση γιατί υπάρχει τεράστιο χάσμα στην αρχιτεκτονική πρακτική από παλιά. Πώς μια τόσο μικρή χώρα, όπως η Ολλανδία, έχει καταφέρει όχι μόνο να παράγει εξαιρετική αρχιτεκτονική αλλά και να εξάγει γνώση, εμπειρία και αισθητική; Ζώντας στην κυριολεξία κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, οι Ολλανδοί εξοικειώθηκαν με τεχνητές κατασκευές μεγάλου μεγέθους, παλιρροιακά φράγματα, αποξηράνσεις, αναχώματα και ισχυρές θεμελιώσεις, ώστε να προφυλαχτούν από την απειλητική μανία των κυμάτων και να ανακτήσουν τη χαμένη γη. Η διαρκής μάχη με το νερό τους έκανε ικανότερους στη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος και στην εφαρμογή της τεχνολογίας στο σχεδιασμό.
Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο που έδωσε ώθηση στην αρχιτεκτονική ήταν η προχωρημένη και προοδευτική-φιλελεύθερη νομοθεσία, η οποία χαρακτήρισε την αρχιτεκτονική «πολιτιστική αξία», διαθέτοντάς της μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού και θεσμοθετώντας 3 σημαντικά νέα ιδρύματα (Netherlands Architecture Institute NAi, The Dutch National Architecture Forum NAF, Berlage Institute), υποστηρίζοντας κυρίως τους νέους μέσω διαγωνισμών, επιχορηγήσεων και έρευνας. (Πρόσφατα, το καλοκαίρι, κόπηκε η επιχορήγηση του Berlage, αλλά το ίδρυμα ενσωματώθηκε μερικώς στο Πανεπιστήμιο του Delft).
NAi, Ολλανδικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, έργο του Jo Coenen, 1993
Το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής πρώτα απ’ όλα έχει δικό του κτίριο. Έργο του Jo Coenen, βρίσκεται στο Ρότερνταμ, στο Museumpark, και στεγάζει εκθέσεις, σεμινάρια, βιβλιοπωλείο, καφέ, έχει τις δικές του εκδόσεις, προκηρύσσει διαγωνισμούς, λαμβάνει σταθερή επιχορήγηση από το κράτος. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, από την άλλη, προσπαθεί με κόπο να βρίσκει χορηγίες και δωρεές, να κάνει συμμάχους (βλέπε Μουσείο Μπενάκη) και τελικά καταφέρνει και λειτουργεί κυρίως χάρη στην επιμονή και την αληθινή αφοσίωση συγκεκριμένων αρχιτεκτόνων. Η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, με λίγα λόγια, δεν είναι «πολιτισμική αξία», δεν έχει μπει καθόλου στην κουλτούρα μας ως κάτι απαραίτητο και αναγκαίο, αλλά μόνο ως κάτι πολυτελές και υπερφίαλο.
Ακόμα και τώρα, που η κρίση έχει χτυπήσει κόκκινο, και η αρχιτεκτονική θα έπρεπε να μπορεί να δώσει λύσεις τουλάχιστον σε κοινωνικό επίπεδο, μοιάζει απούσα. Δύο έργα μονοπωλούν το ενδιαφέρον του αρχιτεκτονικού ελληνικού γίγνεσθαι, και τα δύο πρωτοβουλίες μεγάλων Ιδρυμάτων: η ανάπλαση του Φαληρικού Δέλτα με τη Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη-Λυρική Σκηνή του Renzo Piano του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και το Rethink Athens, η «ανασυγκρότηση του κέντρου με άξονα την Πανεπιστημίου» του Ιδρύματος Ωνάση. Δυο έργα που ναι μεν είναι έργα που θα μας κάνουν να «ανακτήσουμε τη χαμένη μας σχέση με τον αστικό δημόσιο χώρο και θα επανασυνδέσουν το κέντρο πόλης με το θαλάσσιο μέτωπο» -δεκτόν, συμφωνώ- αλλά δύο έργα που φέρουν ολοκάθαρα αυτήν την τάση μεγαλομανίας που προσπαθούμε να αποβάλουμε και δεν μπορούμε. Δυο έργα προβολής της Αθήνας. Δυο μεγαλεπήβολα έργα που θα αναπτερώσουν το ηθικό του κόσμου. Δυο έργα που δεν αγγίζουν καθόλου τις υποβαθμισμένες συνοικίες, δεν ασχολούνται με τα εκατοντάδες εγκαταλελειμμένα κτίρια στο κέντρο της πόλης, δεν αξιοποιούν τους χιλιάδες νέους και στην ουσία άνεργους αρχιτέκτονες, δεν αγγίζουν θέματα που έχουν να κάνουν με τη μικροκλίμακα της γειτονιάς.
Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη-Λυρική Σκηνή, έργο του Renzo Piano
Από την άλλη, εμφανίζονται εκατοντάδες μικρές ομάδες, άλλες καλύτερες και άλλες χειρότερες, άλλες παλιότερες και άλλες νεότερες, από τους atenistas και τους imagine the city μέχρι τους λόκαλ/athens και τα αυτοδιαχειριζόμενα στέκια, που έρχονται να καλύψουν το κενό του κράτους δημιουργώντας μια νέα αστική κουλτούρα, αυτής του εθελοντισμού, όπως ορθά παρατήρησε ο Πάνος Δραγώνας, που σκοπό έχει να οικειοποιηθεί το δημόσιο χώρο και να τον επανακτήσει. Καθαρίζονται οικόπεδα, φωτίζονται δρόμοι, φυτεύονται δέντρα, βάφονται τοίχοι. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες είναι άξιες θαυμασμού, η ένστασή μου είναι, όπως σωστά έθιξε και ο Μιχάλης Ραυτόπουλος του αρχιτεκτονικού γραφείου AREA στην παραπάνω συζήτηση, μήπως τελικά με όλες αυτές τις δράσεις καταλήγουμε σε μια υπερ-συμμετοχή, σε έναν υπέρ το δέον συμμετοχικό σχεδιασμό που τελικά -χωρίς ίσως να το θέλει- καταφέρνει να αγνοεί για ακόμη μια φορά την αρχιτεκτονική και να τη βάζει στο περιθώριο.
Τελικά η ελληνική αρχιτεκτονική απάντηση στην κρίση είναι κάτι μεταξύ των πρωτοβουλιών μεγάλων ιδρυμάτων-super projects και των πρωτοβουλιών πολιτών-pocket projects; Τώρα, σε περιόδους κρίσης πρέπει να καταφέρουμε να ιεραρχήσουμε τις ανάγκες και να βάλουμε προτεραιότητες. Να υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός. Να αξιολογήσουμε τις καταστάσεις, να ξαναβρούμε το μέτρο, να ξανασκεφτούμε ορθολογικά. Μια από τις καλύτερες πρωτοβουλίες για το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας ήταν το Athensx4, (ΕΑΧΑ Α.Ε. στο πλαίσιο του Προγράμματος Αθήνα - Αττική 2014 του ΥΠΕΚΑ), προτάσεις για τη Μητρόπολη του 21ου αι. και ιδέες για το βασικό κύτταρο της πόλης: το οικοδομικό τετράγωνο. Πού βρίσκονται όλες εκείνες οι προτάσεις που διακρίθηκαν, αλλά και αυτές που δεν διακρίθηκαν, όλος αυτός ο όγκος μελετών και ιδεών εκατοντάδων αρχιτεκτόνων με σκοπό τη βελτίωση της ζωής στο κέντρο της πόλης της Αθήνας, με γνώμονα τον άνθρωπο, την καθημερινότητά του και τη μικροκλίμακα του αστικού τοπίου; Μήπως πρέπει να αρχίσουμε από τα βασικά;
Η καρέκλα που πρωταγωνιστεί στα πανηγύρια, στις αυλές της επαρχίας και στις παραλίες, είναι το εμβληματικότερο έπιπλο των τελευταίων 100 ετών σύμφωνα με τους New York Times
Φιλικά προς το περιβάλλον συγκροτήματα γραφείων, ουρανοξύστες, μουσεία και μεγάλες κτιριακές εγκαταστάσεις που ανακαινίζονται αλλάζουν το πρόσωπο της πόλης
Ιππότης, βαρόνος, κάτοχος του βραβείου Pritzker και καμιά 400αρια ακόμα, ο sir Norman Foster θεωρείται και είναι ένας από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονας της εποχής μας.
Μπορεί η τεχνολογία να ξυπνήσει μέσα σου τον καλλιτέχνη; Τα κεραμικά του Γιάννη Βογδάνη θα σε κάνουν να ξεχάσεις όσα μας δίδαξε η παράδοση για ένα αριστούργημα φτιαγμένο από πηλό.
22°
