Ο άνθρωπος ενστερνίζεται άμεσα ακόμα και τις πιο ακραίες θεωρίες συνωμοσίας και δεν αναθεωρεί ακόμα και μετά από ώρες παρουσίασης αντίθετων τεκμηρίων.
Είχα την τύχη να αναχωρήσω από Ισπανία στις 11 Μαρτίου, μόλις 4 μέρες δηλαδή από το κλείσιμο των συνόρων και το καθολικό lockdown που επιβλήθηκε στη χώρα, με λίγες μέρες καθυστέρηση. Καθυστέρηση η οποία, τις εβδομάδες που ακολούθησαν, αποδείχτηκε μοιραία.
Από τότε συνεχίζω και εργάζομαι κανονικά με καθημερινές επαφές με τους Ισπανούς συνάδελφους, οπότε έχω την ευκαιρία να μαθαίνω από πρώτο χέρι την κατάσταση στη χώρα. Όλον αυτό τον καιρό, πέντε συνάδελφοι με ενημέρωσαν πως είχαν επηρεαστεί από την COVID-19, καθώς υπήρξαν νοσηλείες σε ΜΕΘ συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων, αλλά και δύο θάνατοι. Την προηγούμενη εβδομάδα, έμεινα λίγο αποσβολωμένος να κοιτάζω προς την κάμερα του υπολογιστή, καθώς μία άλλη Ισπανίδα συνάδελφος άρχισε να μου ξεδιπλώνει τις σκέψεις της για τη «μεγάλη απάτη του κορωνοϊού» και ένα κατεβατό γύρω από την ίδια θεματολογία.
Μετά το τέλος της τηλεδιάσκεψης και με το αμήχανο χαμόγελο ακόμα τυπωμένο πάνω μου, προσπάθησα να βγάλω κάποιο νόημα. Πώς είναι δυνατόν η κάτοικος μίας χώρας που μετράει ήδη πάνω από 28.000 θανάτους, που γνωρίζει τις επιδράσεις της ύφεσης στο επάγγελμά της, που ακόμα και συνάδελφοί της έχουν περιγράψει με κάθε συναισθηματική λεπτομέρεια πώς βίωσαν τον κορωνοϊό δικοί τους άνθρωποι, να δηλώνει αρνητής της πανδημίας;
Γνωρίζουμε αρκετά για την τάση του ανθρώπου να ενστερνίζεται μέσα σε ένα λεπτό ακόμα και τις πιο ακραίες θεωρίες συνωμοσίας και να μην αναθεωρεί ακόμα και μετά από ώρες παρουσίασης αντίθετων τεκμηρίων. Έχουμε αποδεδειγμένους και δυνατούς συσχετισμούς αυτής της τάσης αλλά και της ανάγκης, ανάλογα το μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο, καθώς και στοιχεία από την ψυχολογία της γνωστικής συμπεριφοράς. Γνωρίζουμε πλέον ότι υπάρχει συγκεκριμένος ψυχολογικός μηχανισμός με τον οποίο οι άνθρωποι ψάχνουν γνωστικές περιοχές που νιώθουν ασφάλεια και ότι έχουν τον έλεγχο της πραγματικότητας, οπότε σε δραματικά και απρόσμενα γεγονότα εκτός του άμεσου ελέγχου τους, ψάχνουν να βρουν αυτές τις περιοχές μέσα τους. Η γνώση αυτή όμως δεν μπορεί να επικαλύψει την έκπληξη όταν βλέπει κανείς μία μορφωμένη, ικανή προγραμματίστρια που ζει σε μία από τις πιο επηρεασμένες χώρες από την COVID-19, που γνωρίζει και προσωπικά ανθρώπους που επηρεάστηκαν, να αρνείται να δεχτεί την πραγματικότητα και παρουσιάζει είτε εικασίες, είτε αστείες και αβάσιμες δημοσιεύσεις από το διαδίκτυο.
Φυσικά, το παράδειγμα της Ισπανίδας συναδέλφου απαντάει και στο κλασικό ερώτημα που έχουμε για τους εγχώριους αρνητές. Μα δε βλέπουν κάθε μέρα τι γίνεται σε άλλες χώρες; Δεν βλέπουν τις εικόνες από ΜΕΘ και τις τραγικές ιστορίες ασθενών; Η απάντηση είναι, ναι, τα βλέπουν όλα αυτά, αλλά η λειτουργία της σκέψης που τα επεξεργάζεται και τους οδηγεί σε συμπεράσματα, στάσεις και τρόπους ζωής, δεν λειτουργεί όπως επιτάσσει η κοινή λογική. Όσα στοιχεία, όσες εικόνες, όσες μαρτυρίες και αν γίνουν γνωστές, οι αρνητές θα παραμείνουν αρνητές ασχέτως γεωγραφίας. Και αυτή είναι μια σχετικά νέα, αλλά και χρήσιμη πληροφορία για τους ειδικούς που σχεδιάζουν τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας.
Τον Μάρτιο, το ένστικτο της επιβίωσης και ο φόβος συνέβαλαν στην ουσιαστική εφαρμογή των μέτρων προστασίας. Την τρέχουσα περίοδο, όπου τα μέτρα προστασίας είναι στην ουσία η ατομική ευθύνη, και καθώς η διασπορά του κορωνοϊού επιστρέφει σιγά σιγά και πάλι στην Ελλάδα, θα πρέπει να είμαστε όλοι προετοιμασμένοι όχι μόνο για τα όποια νέα περιοριστικά μέτρα, αλλά και για αυτούς που εσκεμμένα δεν θα τα τηρούν, αλλά δεν θα έχουν και καμία διάθεση να επικοινωνήσουν ή να συμμορφωθούν. Εάν η διασπορά ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας μπορεί να έχει τόσο σημαντική επίδραση ακόμα και σε αδιαμφισβήτητα θέματα υγείας, καταλαβαίνει κανείς πως βρισκόμαστε στην αρχή νέων προκλήσεων απέναντι στη συνοχή του κοινωνικού ιστού και της οικονομίας. Τις βιώσαμε με τη γιγάντωση του αντι-εμβολιαστικού κινήματος τα τελευταία χρόνια και τις επικυρώνουμε τώρα εν μέσω μίας πανδημίας.
