Γιατί είναι ταμπού η συζήτηση για τις φιλανθρωπικές πράξεις;

Όσο οι πυρκαγιές εξελίσσονταν σε όλη την Ελλάδα, τα social media τάχθηκαν για άλλη μια φορά στην πρώτη γραμμή. Πολλοί χρήστες έσπευσαν να αναδημοσιεύσουν τις δικές τους σπαρακτικές εικόνες που έκαναν τον γύρο του διαδικτύου. Ανάμεσα στα βίντεο με δηλώσεις των πληγέντων και με εικόνες καμένων σπιτιών και δαδών δημοσιεύσεις που παρουσίαζαν εναλλακτικούς τρόπους βοήθειας και την ατομικές συνεισφορές των χρηστών. Ωστόσο, ανέκαθεν, οι δωρεές αποτελούσαν  «άβολο» θέμα προς κοινοποίηση.

Σίγουρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν θολώσει τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου, όμως οι φιλανθρωπικές πράξεις εξακολουθούν να θεωρούνται ιδιωτική υπόθεση. Στην περίπτωση των πυρκαγιών οι χρήστες που κατά κύριο λόγο υποστήριξαν τον σκοπό από τα μέρη που έκαναν διακοπές, κοινοποίησαν τη προσφορά τους στα social media. Πολλοί σχολίασαν αρνητικά αυτή την κοινοποίηση της δωρεάς, ειδικά όταν αυτή ακολουθούταν από χαρούμενα στιγμιότυπα διακοπών. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The Economic Journal, αποκάλυψε μια νέα ενδιαφέρουσα πτυχή της ανθρώπινης ψυχολογίας σε σχέση με τη φιλανθρωπική δράση των ανθρώπων. 

«Preheating effect»: Οι δωρεές για φιλανθρωπικούς σκοπούς 

Σύμφωνα με την έρευνα του Nathan W. Chan και του Casey Wichman από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια αντίστοιχα, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται χαρούμενοι είναι πιο πιθανό να κάνουν δωρεές. Για να διεξαγάγουν την έρευνα, οι δύο οικονομολόγοι ανέλυσαν tweets περισσότερων από 20.000 χρηστών της πλατφόρμας, οι οποίοι είχαν χρησιμοποιήσει το hashtag «#iloveWikipedia». Αυτό το hashtag είχε προταθεί από τη Wikipedia σε όποιον είχε μόλις ολοκληρώσει μια δωρεά στην πλατφόρμα.

Στη συνέχεια, η έρευνα αξιολόγησε τις διαθέσεις των δωρητών, χρησιμοποιώντας εργαλεία επεξεργασίας φυσικής γλώσσας. Με βάση αυτά τα εργαλεία δόθηκε μια ενδεικτική βαθμολογία σε κάθε tweet που υποδείκνυε τη θετική ή αρνητική διάθεση που αυτά έκρυβαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα συναισθήματα των δωρητών ήταν πιο θετικά έως και μια ώρα πριν κάνουν τη δωρεά και στη συνέχεια έγιναν πιο ουδέτερα με τους χρήστες να επανέρχονται στη συνηθισμένη για τους ίδιους συναισθηματικά κατάσταση. 

Οι επιστήμονες που διεξήγαγαν το πείραμα δεν μπορούν να είναι σίγουροι για τους λόγους που έκαναν τους ανθρώπους να είναι περισσότερο χαρούμενοι πριν την δωρεά απ’ ότι μετά από αυτή. Ωστόσο, τα ευρήματά υποδηλώνουν ότι το να νιώθεις καλά αυξάνει τις πιθανότητες να προσφέρεις σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε «preheating effect» και έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική θεωρία που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι συνήθως προσφέρουν σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, επειδή αυτό τους κάνει να νιώθουν ότι έπραξαν το σωστό, φαινόμενο που είναι γνωστό και ως «warm glow».

«Warm glow»: Υποκινούνται οι δωρεές από το προσωπικό όφελος;

Λογικά έχετε βρεθεί και εσείς σε εκείνη την συνθήκη όπου, ενώ πληρώνετε στο ταμείο, ο υπάλληλος σας ρωτάει αν θα θέλατε να κάνετε μια δωρεά στη φιλανθρωπική οργάνωση με την οποία συνεργάζεται το κατάστημα. Εάν συμφωνούσατε να δώσετε αυτό το ποσό, θα το κάνατε επειδή το θέλατε πραγματικά ή επειδή νιώθετε ότι κάνατε το σωστό; 

Η θεωρία του warm glow υποστηρίζει ότι τέτοιες πράξεις υποκινεί το προσωπικό όφελος, όπως η συναισθηματική ανταμοιβή που προκαλεί η προσφορά σε άλλους. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, όλα κινούνται γύρω από τη δύναμη της ικανοποίησης που βιώνουν οι άνθρωποι, «κάνοντας το χρέος τους». Στον πυρήνα του warm glow βρίσκεται η εγωιστική ευχαρίστηση και τότε τα κίνητρα των ανθρώπων για την προσφορά είτε είναι υποκινούμενα από την ανάγκη για επιβράβευση είτε καθαρά αλτρουιστικά με κίνητρο τη γνήσια χαρά της προσφοράς. Όμως, παρόλο που η έννοια του warm glow είναι εγγενώς συνδεδεμένη με την έννοια του εγωισμού, κάτι που εκ πρώτης όψεως έχει μια αρνητική υφή, προκύπτει το εξής ερώτημα: μήπως ο εγωιστικός αλτρουισμός είναι αυτός που μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα τόσο για τον δότη όσο και για τον δέκτη ενός φιλανθρωπικού έργου;

Το αδύναμο σημείο της νέας έρευνας των Chan και Wichman

Η νέα μελέτη των Chan και Wichman παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική οπτική της ιστορίας, αποσυνδέοντας την φιλανθρωπία με κίνητρο την προσωπική ικανοποίηση. Οι ερευνητές όμως, έχουν σημειώσει ότι τα ευρήματά τους περιορίζονται, επειδή τα δεδομένα βασίστηκαν πλήρως σε αυτούς που κοινοποιούν tweets. Επίσης, η μελέτη δεν έλαβε υπόψη παράγοντες όπως η τάξη, η φυλή, η ηλικία και το φύλο.

Οι δωρεές θεωρούνται το πιο «άβολο» θέμα συζήτησης

Παράλληλη έρευνα προσπάθησε να διαπιστώσει αν όντως οι άνθρωποι νιώθουν αμήχανα να συζητούν για την προσφορά τους σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ζήτησε από 198 συμμετέχοντες να αναφέρουν πόσο άνετα θα αισθάνονταν να μιλούν με φίλους και συγγενείς για τις διαφορετικές δαπάνες που κάνουν στην καθημερινότητά τους. Οι δαπάνες αυτές αφορούσαν από τις καθημερινές αγορές, όπως την αγορά αυγών, τα εισιτήρια για μια παράσταση μέχρι τις επενδύσεις στο χρηματιστήριο. Οι συμμετέχοντες κατέταξαν τις φιλανθρωπικές δωρεές ως το πιο άβολο θέμα συζήτησης, με τους δωρητές που έδωσαν περισσότερα χρήματα να διστάζουν πιο πολύ από όλους να το μοιραστούν.

Το ice bucket challenge, το trend του διαδικτύου που είχε γίνει viral στο παρελθόν, είχε αφετηρία τη συγκέντρωση χρημάτων για την έρευνα της Νόσου του κινητικού νευρώνα. Ο κόσμος λάτρεψε το challenge και εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν, αλλά ο φιλανθρωπικός του σκοπός τελικά επικαλύφθηκε. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που απέδειξε ότι αν οι αλτρουιστικές πράξεις εξακολουθούν να θεωρούνται θέματα ταμπού, κανένα έξυπνο concept δεν μπορεί να ενεργοποιήσει αυτή την αλυσιδωτή αντίδραση.

Είναι ο αλτρουισμός μεταδοτικός;

Στην πραγματικότητα, με βάση προηγούμενες έρευνες αποδεικνύεται ότι ο αλτρουισμός είναι μεταδοτικός και εμπνέει και άλλους να κάνουν καλές πράξεις. Την ίδια στιγμή, οι περισσότερες φιλανθρωπικές οργανώσεις θα ενθουσιάζονταν αν οι δωρητές τους διέδιδαν την προσφορά τους στα social media, καθώς το μάρκετινγκ από στόμα σε στόμα είναι ένα ισχυρό και χαμηλού κόστους εργαλείο προώθησης.

Ο νευροεπιστήμονας Paul Zak, καθηγητής στο Claremont Graduate University, διαπίστωσε σε μια μελέτη ότι ορισμένες αφηγήσεις μπορούν να δημιουργήσουν τόσο αγωνία όσο και ενσυναίσθηση στους ανθρώπους, καθώς απελευθερώνουν δύο χημικές ουσίες στον εγκέφαλο, την κορτιζόλη και την ωκυτοκίνη. Ο συνδυασμός αυτών των δύο ορμονών μπορεί να εμπνεύσει συναισθήματα σύνδεσης με μια ιστορία και να παρακινήσει τους ανθρώπους να βοηθήσουν. Εν ολίγοις, η επίκληση στο συναίσθημα είναι ένας σίγουρος τρόπος για να κερδίσεις περισσότερα χρήματα. Όμως, η μελέτη των Chan και Wichman αποκαλύπτει ότι το να ζητάς δωρεές, όταν οι άνθρωποι νιώθουν ευτυχισμένοι, θα μπορούσε επίσης να είναι αποτελεσματικό.