Παλέρμο, η πρωτεύουσα του μεγάλου νησιού

Από ψηλά το μπλε της θάλασσας κυριαρχεί. Γήινα χρώματα δημιουργούν ατμόσφαιρα με το καλωσόρισμα. Ψηλά ξερακιανά βουνά τα μάτια ενός τόπου που κάθε κατακτητής ονειρεύτηκε. Γλώσσες, κουλτούρες, παραδόσεις, θρησκείες, γεγονότα και μύθοι έφτιαξαν ένα κράμα πρωτότυπο όμοιο με εκείνο της Αίτνας. Το βουνό της φωτιάς, έτσι αποκαλούσαν οι Άραβες το ηφαίστειο, τρεις φορές μεγαλύτερο από τον Βεζούβιο, ταιριάζει απόλυτα στο ταμπεραμέντο της Σικελίας. Ο τόπος κοχλάζει και προκαλεί. Αλλεπάλληλες συγκινήσεις, μνήμες που αναδύονται αβίαστα. Και μια πόλη, το Παλέρμο, που οι Έλληνες είχαν βαφτίσει Πάνορμο προς τιμή του πολυπόθητου λιμανιού της.

Benvenuti al aeroportointernazionale Falcone e Borsalino di Palermo-Punta Raisi. Με το που φτάνεις και πας να πάρεις την ανάσα, τα γεγονότα στήνονται μπροστά σου. Δυο ονόματα που ταυτίστηκαν με τη μαφία ακούγονται δυνατά και καθαρά. Φαλκόνε-Μπορσαλίνο. Δυο δικαστές που αναμετρήθηκαν και δολοφονήθηκαν. Κι έκαναν την αρχή ώστε ο τόπος να βρει τον βηματισμό του. Είναι αδύνατο να μην έρθουν στα αυτιά σου οι νότες του Νίνο Ρότα, του συνθέτη που έγραψε τη μουσική για την ταινία «Ο Νονός». Ο Κόπολα, ο μαέστρο, ζωγράφισε με ακρίβεια τα χρώματα της Σικελίας.

Τριάντα πέντε χιλιόμετρα μέχρι να φτάσεις στην πρωτεύουσα του μεγαλύτερου νησιού της Μεσογείου. Σε φτάνει ο χρόνος για να θαυμάσεις τους προστάτες. Τα βουνά. Βιβλικά, ψηλά, γυμνά, περήφανα. Monte Gallo.Monte Pelegrino, εκεί είναι κι ο βράχος της Santa Rosalia, της παντρόνας της πόλης. Ο καιρός υπέροχος. Ο ήλιος λαμπρός. Το μόνο που χρειάζεσαι είναι κέφι για περπάτημα κι όρεξη να δεις, να ανοίξουν μυαλό και μάτια. Και να μάθεις. Η πόλη έχει δική της αύρα. Και ομορφιά. Και χαρακτήρα.

Μπλεγμένα ανάμεσα από τα κτήρια, στις πλατείες, στη μαρίνα τεράστια τροπικά φυτά. Είδα ίσως το μεγαλύτερο φίκο, αμέτρητα γιούκα, τροφαντές φραγκοσυκιές, φοίνικες, πεύκα.

Ναοί που έγιναν τζαμιά, που έγιναν εκκλησίες, κρυμμένα κι εμφανή παγανιστικά σύμβολα και πάλι όλο από την αρχή. Παράδεισος. Όλοι άφησαν σημάδια. Φοίνικες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Άραβες, Νορμανδοί, Ισπανοί μια σπάνια πολιτιστική κληρονομιά στα χέρια των Παλερμιτάνων. Το κτίριο όμως που έχει αποτυπωμένη πάνω του όλη την ιστορία είναι ένα. Ο Καθεδρικός ναός. Είναι αφιερωμένος στην Παναγία.

Η αίσθηση είναι οικία. Βυζαντινά ψηφιδωτά, η Παναγία η Γοργοεπήκοος, σε κεντρική θέση. Μια πλαϊνή πόρτα στο βάθος του ναού οδηγεί σε μια στενή, πέτρινη σκάλα.Στριφογυριστά, χιλιοπατημένασκαλιάκαι ένα λεπτό σίδερο για κουπαστή σε βοηθά για να ανέβεις στη στέγη. Πάρε μια βαθιά ανάσα κι ανέβα, εάν είσαι κλειστοφοβικός μην το κάνεις, εάν όμως το αποφασίσεις θα δεις την πόλη από ψηλά, θα αγναντέψεις τη θάλασσα, θα δεις τους τρούλους (η πόλη έχει πάνω από τριακόσιες εκκλησίες)και κυρίως την αραβική συνοικία, εκεί που χτυπά ο παλμός της παλιάς πόλης. Η θέα μαγική αλλά ο ήλιος υπερβολικά ζεστός. Κάθομαι στη σκιά και πιάνω κουβέντα με ενημερωμένους ταξιδιώτες από το Βένετο. Με πείθουν να μην πάω στη Βουλή αλλά στην πιάτσα Quattro Canti.

«Λίγα λεπτά περπάτημα και φτάνεις στην πιάτσα Quattro Canti (piazza Vigliena)οι ντόπιοι τη λένε και θέατρο του ήλιου. Mια μπαρόκ, οχτάγωνη πλατεία στην οποία συναντώνται οι ιστορικές συνοικίεςVucciria, Kalso, Albergheria και Capo. Η καρδιά του ιστορικού κέντρου. Τα τέσσερα, κοίλα κτίρια με όλους τους ρυθμούς ανά επίπεδο. Δωρικός, Ιωνικός, Κορινθιακός».

Καμιά εικοσαριά άνθρωποι όταν έφτασα στέκονταν στο κέντρο παρατηρώντας για ώρα τις προσόψεις των τεσσάρων κτιρίων. Δεν είναι πλατεία αλλά το σημείο που διασταυρώνονται οι πιο σημαντικοί δρόμοι, Via Maqueda και Via Vittorio Emanuele. Τέσσερα συντριβάνια και πάνω από το καθένα οι φιγούρες των τεσσάρων εποχών. Eolo, Venus, Ceres and Bacchus. Πάνω από τις τέσσερις εποχές, οι τέσσερις Ισπανοί ηγεμόνες, και πάνω από αυτούς οι προστάτες άγιοι της πόλης. Αριστούργημα.

Το Παλέρμο δεν είναι μόνο ιστορία. Μπορείς να νιώσεις μια πόλη παρατηρώντας τους ανθρώπους της. Τα μάτια, οι κινήσεις, οι φωνές. Έχω καταλήξει ότι το καλύτερο μέρος για τέτοιου είδους αναζητήσεις είναι οι υπαίθριες αγορές. Κι εδώ έχει πολλές. Vucciria, Ballarò, Capo, Borgo Vecchio. Κατευθύνομαι προς το Ballarò και λίγο πριν φτάσω μπαίνω στην Chiesa del Gesù. Μου είχαν μιλήσει για την εκκλησία που είχαν φτιάξει οι Ιησουίτες. Εξωτερικά η πρόσοψη λιτή όταν όμως πέρασα την μεγάλη ξύλινη πόρτα μου κόπηκε η ανάσα. Η εσωτερική διακόσμηση είναι χαρακτηριστική. Μαρμάρινα ανάγλυφα που απεικονίζουν τη Λατρεία των Ποιμένων (1710-14) και τη Λατρεία των Μάγων (1719-21).

Ο τοίχος του παλιού σπιτιού έγραφε:  “Ballaròe magia” (Το Μπαλαρό είναι μαγεία). Δίκιο. Όλα τα γεννήματα της γης και της θάλασσας της Σικελίας βρίσκονται εδώ, απλωμένα πάνω σε μεγάλους πάγκους, σε ξύλινα καφάσια. Μαγαζάτορες διαλαλούσαν την πλούσια πραμάτεια τους σε μια γλώσσα διαφορετική από τα ιταλικά. Τίποτα δεν καταλάβαινα. Και δεν είχε σημασία καμιά. Οι μυρωδιές είχαν σημασία. Ήταν μαγικές. Και τα πρόσωπα. Αυστηρά. Αυθεντικά. Δίπλα από τους πάγκους ξεφύτρωναν μικρά εστιατόρια, σου μαγείρευαν ό,τι διάλεγες. Street food, market food, βαφτίστε το όπως επιθυμείτε.Ο ουρανίσκος βιώνει αλλεπάλληλες εκπλήξεις, οι γευστικοί κάλυκες γιορτάζουν. Κι εκεί κάτω από τον ήλιο καταλαβαίνεις την αλήθεια ετούτης εδώ της γης. Μαγεία. Κι αντιθέσεις. Κι εκπλήξεις όπως εκείνης του φαρμακείου. Μια βέσπα ήταν αραγμένη μέσα, δίπλα στους πάγκους. Είχε ωραίο γαλάζιο χρώμα. Δεν τόλμησα να σχολιάσω. Πλήρωσα κι έφυγα.

Η πόλη έχει πολλά να δείξει και να πει. Παλάτια, βίλες, ψηλές πολυκατοικίες, φτωχικές συνοικίες, αγορές, θέατρα, εκκλησίες, παρατηρητήρια, μοναστήρια, και ιστορίες. Κυρίως ιστορίες. Με πάθη και έρωτες. Με ρομαντισμό κι εκδίκηση.

Teste di Moro. Μαυριτανικά κεφάλια. Είναι αδύνατο να μην τα δεις. Να μην τα ερωτευτείς. Με ένα μύθο είναι δεμένα. Μου τον διηγήθηκαν με ζήλο, κουνώντας χέρια, χαμογελώντας, με κλεφτές ματιές, με τόνοκαλλιτεχνικό σε ένα εργαστήριο κεραμικής. Κάθισα σε ένα χαμηλό σκαμνί, δίπλα σε πινέλα, μπογιές και πηλό. Άκουγα τρώγοντας ένα κανόλι με ρικότα που με κέρασαν. 

Το 1100 μ.Χ., τότε που το νησί είχε κατακτηθεί από τους Μαυριτανούς στην αραβική συνοικία του Παλέρμο, που σήμερα λέγεται Kalsa, μια κοπέλα όμορφη, με μαύρα, μεταξένια μαλλιά και μάτια όμοια με το χρώμα της θάλασσας του Παλέρμο, είχε ως μοναδική ασχολία τη φροντίδα των φυτών που είχε στο μπαλκόνι της μιας και την εποχή εκείνη οι γυναίκες μέχρι το μπαλκόνι τους μπορούσαν να πάνε. Ένας νέος, ρωμαλέος και πλούσιος Μαυριτανός την ερωτεύτηκε παράφορα με την πρώτη ματιά. Κι εκείνη ανταποκρίθηκε. Έζησαν μέρες και νύχτες όλο πάθος, μέχρι που έμαθε ότι ο καλός της είχε γυναίκα και παιδιά πίσω στην πατρίδα και ετοιμαζόταν να φύγει. Η οργή την τύφλωσε. Δεν μπορούσε να τον χάσει. Το πάθος της την έσπρωξε στο μοιραίο βήμα. Τη νύχτα που κοιμόταν ο αγαπημένος της τον αποκεφάλισε.

Κοιτούσε το πρόσωπό του και δεν μπορούσε να το αποχωριστεί. Αποφάσισε λοιπόν ότι τόση ομορφιά δεν έπρεπε να πάει χαμένη. Μετέτρεψε το κεφάλι του αγαπημένου της σε γλάστρα, φύτεψε βασιλικό και το έβγαλε στο μπαλκόνι της. Το φρόντιζε, το πότιζε και το μυρωδάτο φυτό όλο και φούντωνε και μεγάλωνε και μοσχομύριζε. Οι γείτονες λύγισαν από τη ζήλια που δεν είχαν τέτοια ωραία γλάστρα. Δίχως να χάσουν χρόνο παρήγγειλαν στους τεχνίτες να τους φτιάξουν από τερακότα τέτοια όμορφα κεφάλια Μαυριτανών να στολίσουν τα μπαλκόνια τους. Έβαψαν τα κεφάλια σε σκούρο χρώμα και τα ζωγράφισαν στο χέρι. Έργα τέχνης. Κι η παράδοση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μπαλκόνια, κήποι, περβάζια, κολώνες είναι γεμάτα από κεφάλια «άπιστων εραστών»!

Άφησα για το τέλος το καλύτερο. Το teatro Massimo είναι κορυφαίο. Στέκεται συμβολικά ανάμεσα στην παλιά και την καινούργια πόλη. Αγόρασα εισιτήρια για την παράσταση και βάλθηκα να  παρακολουθώ για ώρα με πόση προσοχή καθάριζε ο υπάλληλος την ουρά του χάλκινου λιονταριού που βρυχάται αγέρωχο στην είσοδο του θεάτρου. Λίγο πιο πέρα ένα άγαλμα του Verdi. Είκοσι χρόνια χρειάστηκαν για να χτιστεί η όπερα, τρεις εκκλησίες με τα μοναστήρια τους γκρεμίστηκαν.

Στην πρόσοψη του κτηρίου γράφει: L’ arte rinnova I popoli e ne rivela la vita. Η τέχνη ανανεώνει τους λαούς και αποκαλύπτει τη ζωή.

Και το βράδυ μαζί με τους Παλερμιτάνους φίλους της μουσικής και των θεαμάτων, στο υπέροχο θέατρο, είδαμε το Guillaume Tell, του Gioachino Rossini. Η ομορφιά θα μας σώσει. Αγαπητοί, alla prossima!