Podcast Μηδενικό αποτύπωμα - Αγγελική Κοσμοπούλου | Τι σημαίνει zero waste;

Χορηγός του podcast είναι το Just Go Zero, το κίνημα της εταιρείας Polygreen για έναν κόσμο χωρίς απόβλητα που υποστηρίζει επιχειρήσεις και φορείς να κάνουν την κυκλική οικονομία πράξη. Επισκεφτείτε το justgozero.com και γίνετε κι εσείς μέρος της λύσης.

---

Zero waste καταστήματα, zero waste ρούχα, zero waste γεωργία, zero waste τρόπος ζωής. Όλο και περισσότερο ακούμε για το zero waste, αλλά δεν καταλαβαίνουμε όλοι τι είναι αυτή η τάση που μπαίνει βαθύτερα στη ζωή μας και ήρθε η ώρα να την αποκωδικοποιήσουμε.

Ο όρος zero waste χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1990, στη βιομηχανική παραγωγή, για να χαρακτηρίσει ένα σύστημα που κλείνει τον κύκλο ως προς τις πρώτες ύλες. Ξεκίνησε από την τοπική αυτοδιοίκηση και από ορισμένες επιχειρήσεις που αναζητούσαν έναν καλύτερο τρόπο να διαχειριστούν τα αστικά απόβλητα. Όμως μπήκε στη ζωή των περισσότερων αργότερα, το  2008, από την οικολόγο Μπέα Τζόνσον που επιδόθηκε σε μια προσπάθεια να μειώσει τα απορρίμματα που δημιουργούσε η τετραμελής οικογένειά της. Και τα κατάφερε! Λέει με περηφάνεια ότι όλα τους τα σκουπίδια δεν ξεπερνούν το ένα βάζο τον χρόνο. Η εμπειρία της έγινε βιβλίο αλλά και αφετηρία για ένα παγκόσμιο κίνημα που κερδίζει όλο και περισσότερους ακολούθους. Θα τους δείτε στα social media να επιδεικνύουν τα βάζα με τα ελάχιστα σκουπίδια τους, δίνοντας ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί κανείς να μειώσει κυριολεκτικά το αποτύπωμά του στον κόσμο.

Ξέρετε πόσα σκουπίδια παράγει η ανθρωπότητα; Στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο περίπου 140 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων στέλνονται στις χωματερές. Αν κάνουμε μια αναγωγή, αυτό σημαίνει ότι ο μέσος Αμερικανός πολίτης πετάει περίπου 2 με 2,5 κιλά σκουπίδια την ημέρα. Ο μέσος Ευρωπαίος δημιουργεί περίπου 505 κιλά σκουπίδια τον χρόνο και στην Ελλάδα ξεπερνάμε λίγο τον ευρωπαϊκό μέσο όρο με τα 525 κιλά σκουπίδια που καθένας ή καθεμιά από εμάς στέλνει στις χωματερές. Αν σκεφτούμε ότι μια μεγάλη καμήλα ή ένα μικρό τροχόσπιτο ζυγίζουν περίπου 500 κιλά, θα καταλάβουμε τον όγκο. Και η τάση, όπως φαντάζεστε, είναι ανοδική…

Με τον ρυθμό της σύγχρονης κατανάλωσης, οι χώροι υγειονομικής ταφής δεν μπορούν να συνεχίσουν για πολύ να διαχειρίζονται τα σκουπίδια μας. Γίνονται επικίνδυνα για το περιβάλλον, αλλά και για τον άνθρωπο. Στα σκουπίδια, αυτά που δεν βλέπουμε όταν αφήσουμε τα δικά μας στον κάδο, εκεί που τελειώνει για τους περισσότερους η σχέση μας, βρίσκουμε τα πάντα. Υπολείμματα τροφής, συσκευασίες, σιδερικά, επικίνδυνα υλικά, μπαταρίες, χαρτί. Πολλά από αυτά είναι είδη που χρησιμοποιήσαμε για πολύ λίγο, για μερικά λεπτά, όπως τα πλαστικά μίας χρήσης που στην πλειοψηφία τους δεν ανακυκλώνονται.

Τα σκουπίδια μας θάβονται σε μεγάλες εγκαταστάσεις και νομίζουμε ότι τελειώσαμε μαζί τους για πάντα. Όμως, δεν είναι έτσι. Λόγω της απουσίας οξυγόνου, αποσυντίθενται αργά. Οι χώροι ταφής που γεμίζουν παράγουν το ένα τρίτο των εκπομπών μεθανίου, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή. Επίσης, από τις παλιότερες εγκαταστάσεις, ρυπαντικές ουσίες όπως βαρέα μέταλλα και τοξίνες διαρρέουν στο χώμα και μολύνουν τα υπόγεια ύδατα. Με τον χρόνο, γίνονται ένας εκρηκτικός μηχανισμός, κι ας είναι φαινομενικά σε ύπνωση.

Σιγά-σιγά ο πλανήτης «βουλιάζει» στα σκουπίδια και είναι βέβαιο ότι κάτι πρέπει να γίνει. Ότι κάτι πρέπει να κάνουμε, δηλαδή. Αυτή είναι η αφετηρία του κινήματος zero waste που μιλά για υπεύθυνη χρήση σε όλον τον κύκλο ζωής των προϊόντων, χωρίς καύση σκουπιδιών και χωρίς απορρίψεις που μολύνουν το χώμα, το νερό ή την ατμόσφαιρα, βάζοντας σε κίνδυνο το περιβάλλον ή την ανθρώπινη υγεία. Το zero waste ξεκινά με τον σχεδιασμό των προϊόντων και με τη σκέψη στο πώς θα τα χρησιμοποιήσουμε σε όλα τα στάδια της ζωής τους για να διατηρήσουν την αξία τους και να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις τους.

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο ρυθμός της κατανάλωσης και η ευκολία να βρίσκουμε στην αγορά τα πάντα, ανά πάσα στιγμή, μας έχουν αποσυνδέσει από τις πρώτες ύλες. Αγοράζουμε, χρησιμοποιούμε και πετάμε, χωρίς να μας νοιάζει από τι υλικό κατασκευάστηκε κάθε προϊόν, πόσον καιρό και πόσους πόρους χρειάστηκε, αλλά και τι θα γίνει μετά. Καταναλώνουμε εύκολα, συχνά άκριτα, ακολουθώντας μόδες, με τον φόβο ότι αν δεν αγοράσουμε αρκετά, αν δεν έχουμε αρκετά, ίσως δεν θα είμαστε εμείς οι ίδιοι αρκετοί, ή σημαντικοί, ή μοντέρνοι. Η φιλοσοφία του zero waste έρχεται για να αλλάξει ακριβώς αυτές μας τις συμπεριφορές. Μας προσφέρει μια διαφορετική ματιά στην διαχείριση των φυσικών πόρων -ηθική, οικονομική, αποτελεσματική και με όραμα.

Στη βάση της υπάρχει ο στόχος του να μην πετάξουμε τίποτα, ούτε στα σκουπίδια, ούτε στις χωματερές, ούτε σε κλιβάνους αποτέφρωσης, ούτε στις θάλασσές μας. Κι αυτό προφανώς προϋποθέτει έμφαση στην κυκλικότητα. Είναι μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε αυτά που κάποτε θεωρούσαμε σκουπίδια. Ξεκινά από το να βλέπουμε όλα τα υλικά ως πολύτιμους πόρους, αντί για πράγματα που θα πετάξουμε. Μας επηρεάζει στον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε και χρησιμοποιούμε τα πράγματα, και στο πώς αποφασίζουμε να τελειώσουν τον κύκλο της ζωής τους. Δεν έρχεται μόνο στο τελικό στάδιο, εκείνο της απόρριψης, αλλά μπαίνει στη σκέψη από την αρχή, οδηγώντας μας σε λιγότερο σπάταλη παραγωγή και κατανάλωση.

Πώς μπορούμε να φέρουμε τη φιλοσοφία του zero waste στη ζωή μας;

Η μετάβαση δεν είναι εύκολη, ούτε γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Όμως από κάπου πρέπει να αρχίσουμε – και τα βήματα είναι συγκεκριμένα.

Το πρώτο βήμα είναι να πούμε «όχι» σε ό,τι δεν χρειαζόμαστε. Όχι στα περιττά. Σε έναν κόσμο στον οποίο η υπερκατανάλωση κυριαρχεί, δεν είναι εύκολο το «όχι», όμως είναι το πρώτο βήμα για να μειώσουμε τα αχρείαστα σκουπίδια. Η αλήθεια είναι ότι αγοράζουμε πολύ περισσότερα από αυτά που χρειαζόμαστε και χρησιμοποιούμε, ενώ θα έπρεπε να αγοράζαμε αυτά που χρειαζόμαστε, όχι αυτά που θέλουμε. Ακούγεται εύκολο, αλλά στην πραγματικότητα θα πρέπει να αλλάξουμε πολλά στον τρόπο με τον οποίο ζούμε. Είμαστε εθισμένοι στο να αποκτάμε καινούργια πράγματα και πρέπει να ξεμάθουμε.

Σκεφτείτε για λίγο τις συσκευασίες και τα περιτυλίγματα. Ή τις πλαστικές σακούλες που τις χρησιμοποιούμε μόνον για όσο χρειάζεται να φέρουμε τα πράγματα από το σούπερ μάρκετ στο σπίτι και μετά τις πετάμε. Ο μέσος όρος χρήσης τους είναι μόλις 12’, αλλά μένουν στο περιβάλλον για δεκαετίες.   Αν σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε πλαστικά μίας χρήσης που επιβαρύνουν το περιβάλλον και επιλέξουμε επαναχρησιμοποιούμενα ήδη με μεγαλύτερο κύκλο ζωής, μειώνουμε σημαντικά τα απορρίμματα που δημιουργούμε καθημερινά. Η ίδια αρχή θα οδηγήσει τις αγορές μας. Θα μας κάνει, για παράδειγμα, να αγοράζουμε φρέσκα φρούτα και λαχανικά, από τον μανάβη και τη λαϊκή, αντί για τρόφιμα συσκευασμένα σε πλαστικό που είναι επιζήμιο για το περιβάλλον, όπου θα καταλήξει. Ή να επιλέξουμε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες που μας βοηθούν να κάνουμε οικονομία, μειώνουν τον όγκο συσκευασιών που πετάμε και δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον με τα χημικά που περιέχουν.

Δεύτερο βήμα είναι να μετρήσουμε πόσα και τι σκουπίδια δημιουργούμε καθημερινά. Δεν μπορούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα αν δεν το κατανοήσουμε, αν δεν το μετρήσουμε. Το να παρατηρήσουμε και να καταγράψουμε πόσα σκουπίδια παράγουμε καθημερινά σίγουρα δεν είναι ευχάριστη διαδικασία, είναι όμως πολύ χρήσιμη. Καταγράφοντας τα σκουπίδια μας στη διάρκεια μερικών ημερών μπορούμε να αξιολογήσουμε τις συνήθειές μας και να διορθώσουμε όσα μπορούμε. Για παράδειγμα, αν τα περισσότερα από αυτά σχετίζονται με το φαγητό, θα έχουμε την ευκαιρία να σκεφτούμε τι τρώμε και από πού το παίρνουμε -και, πιθανότατα, να το αλλάξουμε.

Τρίτο βήμα είναι η ανακύκλωση. Πολλοί από εμάς θεωρούμε ότι εάν ανακυκλώνουμε, κάνουμε το χρέος μας προς τον πλανήτη, αλλά η αλήθεια είναι πως η βιομηχανία της ανακύκλωσης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής. Και είναι και η ίδια ρυπογόνος. Αν θέλουμε να βρούμε οριστική λύση, θα πρέπει να πάμε στο zero waste, δηλαδή να μειώσουμε τη χρήση όσων θα θέλαμε να ανακυκλώσουμε.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ανακυκλώσουμε, από το να βάλουμε όσα σταματήσαμε να χρησιμοποιούμε στους αντίστοιχους κάδους για να μετατραπούν σε κάτι χρήσιμο μέχρι το να ξαναχρησιμοποιήσουμε εμείς οι ίδιοι κάτι ξανά και ξανά, επεκτείνοντας τη διάρκεια της ζωής του. Σκεφτείτε για παράδειγμα συσκευασίες τυποποιημένων προϊόντων, όπως η φέτα, που τις ξαναχρησιμοποιούμε για να αποθηκεύσουμε ή να μεταφέρουμε τρόφιμα. Ναι, δεν είναι το πιο αισθητικό, είναι όμως καλό για το περιβάλλον. Και για εμάς.

Στόχος μας είναι να ανακυκλώνουμε μόνον ό,τι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά. Πολλά από τα είδη που χρησιμοποιούμε μπορούν να χρησιμοποιηθούν αρκετές φορές μέχρι να πεταχτούν και να τελειώσει ο κύκλος της ζωής τους. Η ανακύκλωση είναι ένα στάδιο στο οποίο πρέπει να καταφεύγουμε μόνον αφού έχουμε ακολουθήσει τα προηγούμενα.

Άλλο ένα βήμα είναι η κομποστοποίηση. Εύκολη δεν είναι, το ξέρουμε όλοι, μας δείχνει ωστόσο τον δρόμο. Πολλά από τα υπολείμματα των τροφών που καταναλώνουμε, όπως οι φλούδες των φρούτων και τα τσόφλια των αυγών, είναι χρήσιμα  αν τα αξιοποιήσουμε. Με την κομποστοποίηση μπορούμε να μετατρέψουμε τα αποφάγια σε λίπασμα για τα φυτά μας, αντί να αγοράζουμε έτοιμα λιπάσματα που συνήθως είναι γεμάτα χημικές ουσίες.

Θα πρέπει να φανταστούμε το zero waste σαν ένα τριμερές σχήμα. Ξεκινά από τους παραγωγούς, που πρέπει να πάρουν την ευθύνη για τον σχεδιασμό των προϊόντων και τη δημιουργία τους με όρους κυκλικής οικονομίας. Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι καταναλωτές, υπεύθυνοι για την επιλογή, τη χρήση και την απόρριψη των προϊόντων. Στο ενδιάμεσο βρίσκονται όσοι έχουν την πολιτική ευθύνη για να συνδεθούν τα δύο άκρα, να σχεδιαστούν διαδικασίες και βεβαίως να λειτουργήσουν.

Είναι το zero waste μια ρεαλιστική επιδίωξη; Για τον περισσότερο κόσμο, η ιδέα μοιάζει ανέφικτη. Δεν έχουν τον χρόνο ούτε τα χρήματα για να δεσμευτούν σε κάτι τέτοιο. Δεν έχουν ούτε και τη διάθεση να υιοθετήσουν έναν τρόπο ζωής που μας ζητά να ξεμάθουμε παλιές συνήθειες και συμπεριφορές και να εκπαιδευτούμε στο να καταναλώνουμε συνειδητά και υπεύθυνα.

Όμως, είναι ένας τρόπος ζωής που μας δείχνει πώς μπορούμε να ζήσουμε υπεύθυνα απέναντι στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Ένας τρόπος ζωής που μειώνει την πίεση που ασκείται στα οικοσυστήματα, συμβάλλει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, προστατεύει τους φυσικούς πόρους, μειώνει τα σκουπίδια που οδηγούνται στις χωματερές του πλανήτη και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Μας ξεβολεύει και μας κάνει να σκεφτούμε πράγματα που δεν μας απασχολούσαν ως τώρα. Χρειάζεται πειθαρχία και μια κάποια δημιουργικότητα από μέρους μας. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει να το προσπαθήσουμε. Και για να πετύχουμε, το πιο σημαντικό είναι να συνδέσουμε τη δική μας συμπεριφορά με τον αντίκτυπο που αυτή έχει στον κόσμο.

Όχι, δεν μπορούμε να αλλάξουμε μόνοι τον κόσμο. Υπάρχουν όμως πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να δώσουμε υπόσταση στην περιβαλλοντική υπευθυνότητα.

---

Συντελεστές
Sound design: Δάφνη Γερογιάννη
Ηχοληψία: Δημήτρης Ντάφης