Η βυζαντινή κληρονομιά της Άρτας

Η Άρτα είναι γνωστή για το ξακουστό πέτρινο γεφύρι της, το «Γεφύρι της Άρτας», που η λαϊκή παράδοση απαιτεί τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα προκειμένου το θρυλικό γεφύρι  να στεριώσει. Η Άρτα όμως δεν είναι μόνο αυτό. Είναι μια προικισμένη από τη φύση περιοχή που αξίζει να την επισκεφτεί κανείς  τόσο για τα μοναδικής ομορφιάς  τοπία της, όσο και για τα άγνωστα αλλά ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού κάλλους Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της. Μνημεία, ιστορία και φυσική ομορφιά κάνουν την Άρτα έναν εξέχοντα τουριστικό προορισμό.

 

Ο αντιπεριφερειάρχης Άρτας, Βασίλης Ψαθάς θα πει στην A.V ότι «με σχέδιο και αποφασιστικότητα, η Περιφερειακή Ενότητα Άρτας, ένας τόπος τόσο πλούσιος σε ιστορία και θρησκευτικότητα, μπορεί να καταστεί πόλος έλξης και να αναπτυχθεί, διατηρώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και την φυσική ομορφιά του. Τα μνημεία της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής, υπερφορτωμένα από τις μικρές και μεγάλες στιγμές της λαογραφίας και της τοπικής μας ιστορίας, αποτελούν απαράμιλλες ζωντανές πλευρές της παράδοσής και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που οφείλουμε να προστατεύσουμε και να αναδείξουμε».

Στην πόλη της Άρτας εκτός από  το ιστορικό Γεφύρι, ξεχωρίζουν η Παναγία Παρηγορήτισσα, η Αγία Θεοδώρα, ο Άγιος Βασίλειος, η μονή Κάτω Παναγιάς.

Κοντά στην πόλη της Άρτας βρίσκονται: η Παναγία των Βλαχερνών, ο Άγιος Δημήτριος του Κατσούρη στους Πλησιούς, η Παναγία του Μπρυώνη στο Νεοχωράκι, ο Άγιος Νικόλαος Ροδιάς στις Κιρκιζάτες, η Παναγία Ροδιάς, η Παναγία της Κορωνησίας.

Στην ημιορεινή και ορεινή Άρτα βρίσκονται: Η Αγία Παρασκευή στην Ροδαυγή, η Χρυσοσπηλιώτισσα στα Γουριανά, η Κόκκινη Εκκλησιά στο Βουργαρέλι, η μονή Σέλτσου στις Πηγές, η Μεγαλόχαρη στο ομώνυμο χωριό, η Παναγία Θεοτόκος στο Μεσόπυργο Άρτας, το μοναστήρι της κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Σκουληκαριά.

«Η Περιφερειακή Ενότητα Άρτας, με μια σειρά από έργα υποδομών, δράσεις τουριστικής προβολής αλλά και παρεμβάσεις προστασίας των μνημείων, έχει στόχο την καλύτερη δυνατή γνωριμία του επισκέπτη αλλά κι εκείνου που θα ήθελε να πληροφορηθεί για τον ανεξερεύνητο και μοναδικό φυσικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλούτο της περιοχής μας» αναφέρει για τα σχέδια της περιφέρειας ο κ. Ψαθάς, με τη βοήθεια του οποίου σας παρουσιάζουμε τα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής της Περιφέρειας Άρτας και την ιστορία τους. 

Γεφύρι της Άρτας

Το θρυλικό γεφύρι της Άρτας, ορόσημο της πόλης πήρε την τελική του μορφή το 1612. Ωστόσο τα θεμέλια του γεφυριού δείχνουν ότι στη θέση αυτή υπήρχε γέφυρα ήδη από τους κλασσικούς ή ελληνιστικούς χρόνους, την περίοδο πιθανότατα της βασιλείας του Πύρρου. Η τελευταία προσθήκη έγινε στους χρόνους της Τουρκοκρατίας, όταν ανυψώθηκε το οδόστρωμα, οπότε το γεφύρι πήρε τη σημερινή του όψη. Ο ορμητικός Άραχθος και οι συνεχείς πτώσεις της μεγάλης καμάρας του γεφυριού, γέννησαν το θρύλο του Γεφυριού της Άρτας και το γνωστό δημοτικό τραγούδι.

Παναγία Παρηγορήτισσα

Κτίστηκε το 1285-89 από το Νικηφόρο Α΄ Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα Κατακουζηνή. Από την μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σώζονται σήμερα ο ναός, η Τράπεζα και 16 κελιά. Ο ναός εντυπωσιάζει με τις εξωτερικές και εσωτερικές αρχιτεκτονικές καινοτομίες του, ενώ μοναδικός στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι ο τρόπος στήριξης του κεντρικού τρούλου.

Είναι η «αρχόντισσα» της σημερινής Άρτας, το αγλάισμα της άλλοτε ένδοξης πρωτεύουσας του Δεσποτάτου της Ηπείρου, και το καύχημα των Κομνηνοδουκάδων Δεσποτών της. Δεσπόζει στην πυκνοκατοικημένη δυτική πλαγιά του λόφου Περάνθη, υποδηλώνοντας με την επιβλητική της παρουσία το μεγαλείο της Βυζαντινής Άρτας. Η πρωτοτυπία του σχεδίου της, οι αρχιτεκτονικές της καινοτομίες και η πλούσια κεραμοπλαστική της διακόσμηση την καθιστούν μοναδικό δείγμα βυζαντινής ναοδομίας σ' όλο τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο.

Μονή Σέλτσου

Ο ναός ιδρύθηκε το 1697, οπότε έγιναν και οι τοιχογραφίες και το τέμπλο, και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Μεγάλη είναι και η ιστορική σημασία της Μονής, καθώς το 1804 κλείστηκαν εκεί πάνω από χίλιοι Σουλιώτες για να γλιτώσουν από τους τουρκαλβανούς του Αλή Πασά. Μετά από τετράμηνη πολιορκία κυριεύτηκε το μοναστήρι, σώθηκαν μόνο πενήντα Σουλιώτες, τα δε γυναικόπαιδα, για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων, γκρεμίστηκαν σε βάραθρο 300 μέτρων. Η μάχη του Σέλτσου και η θυσία των Σουλιωτών είναι ένα δεύτερο Ζάλογγο, τραγικότερο και σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό.

Μεγαλόχαρη

Βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό του Άνω Ραδοβυζίου, στα ριζά καταπράσινης βουνοπλαγιάς, στην κοιλάδα του Αχελώου. Κτίστηκε τον 17ο αιώνα.

Είναι μονόκλιτη θολωτή βασιλική με τρουλλοειδή εγκάρσιο θόλο, ο οποίος ενώ εξωτερικά εμφανίζεται ως ορθογώνιος, στο εσωτερικό στρογγυλεύονται οι γωνίες του και γίνεται κυκλικός. Άλλη μία ιδιορρυθμία παρουσιάζει το κτίριο στις μακρές πλευρές του, όπου αντί για τους συνηθισμένους στα χρόνια της τουρκοκρατίας ημικυκλικούς «χορούς» συναντούμε μεγάλες ορθογώνιες προεξοχές των τοίχων - στοιχείο πρωτόγνωρο και μοναδικό στη ναοδομία της περιοχής της Άρτας.

Στο μοναστήρι της Μεγαλόχαρης οι Ραδοβυζινοί καπεταναίοι Σκαλτσογιάννης, Τσιγαρίδας, Κατσιγιάννης και Κοσσυβάκης κήρυξαν στις 25 Ιανουαρίου του 1854 επανάσταση κατά των Τούρκων, τη γνωστή ως επανάσταση της Μπότσης.

Παναγία Βλαχερνών

Βρίσκεται στο χωριό Βλαχέρνα, απέναντι απ' την Άρτα, και πήρε το όνομα απ' την ξακουστή Παναγία των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης. Ιδρύθηκε στις αρχές του 10ου αιώνα, ως τρίκλιτη θολωτή βασιλική και στα μέσα του 13ου αιώνα (1250-1260) ανακατασκευάστηκε απ' τον (ή επί) Μιχαήλ Β΄ και μετασκευάστηκε σε τρουλλαίο. Άλλο ένα λαμπρό δείγμα της δόξας και της θρησκευτικότητας των φίλεργων χριστιανών της Βυζαντινής Άρτας και των Κομνηνοδουκάδων δεσποτών τους. Κτισμένο αντικριστά στο ερειπωμένο παλάτι των Κομνηνών στο κάστρο και κλείνοντας στους κόλπους του δυο βασιλικές σαρκοφάγους, μοιάζει ν' αποτελεί τον αντίποδα μιας νοητής γέφυρας που παλιά ένωνε τη γεμάτη ζωή πόλη με τον ασκητικό αναχωρητισμό της μονής, το λίκνο της βασιλικής φύτρας με το αιώνιο ησυχαστήρι της, την αρχή και το τέλος μιας πολυκύμαντης και δημιουργικής ζωής που σφράγισε ολόκληρη την εποχή και τον πολιτισμό της.

Αγία Θεοδώρα

Ο ναός της πολιούχου της Άρτας και ένας πυλώνας είναι τα μόνα σωσμένα τμήματα μονής που ιδρύθηκε το 13ο αιώνα από τη βασίλισσα του Δεσποτάτου Θεοδώρα προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι. Μετά το θάνατο του συζύγου της η Θεοδώρα εμόνασε στη μονή, τάφηκε εκεί και ο ναός τιμάται στο όνομά της. Ο ναός αυτός αποτελεί την πιο «ζωντανή» σύνδεση της σημερινής με τη βυζαντινή Άρτα, αφού εκτός από το κτίσμα έχουμε και την «παρουσία» της ίδιας της βασίλισσας του Δεσποτάτου, της πολιούχου Αγίας Θεοδώρας. Έτσι η σημασία του μνημείου αποκτά για τον Αρτινό και μια άλλη ξεχωριστή διάσταση, τη συναισθηματική, αυτή που δίνει μιλιά στα άψυχα και δημιουργώντας μια εσωτερική επικοινωνία, ένα είδος μυστικής σχέσης ανάμεσα σε δημιουργούς και δημιουργήματα, δένει τους ανθρώπους με τα σύμβολά τους. Αριστερά της νότιας εισόδου του ναού βρίσκεται ο τάφος της Αγίας Θεοδώρας, ο οποίος αποτελείται από δύο μέρη: το κύριο σώμα, δηλαδή τη σαρκοφάγο, και το πάνω από αυτή κιονοστήρικτο επιστύλιο. Η πολιούχος της Άρτας, η Αγία Θεοδώρα, τιμάται με πάνδημη λιτανεία και εξαιρετική λαμπρότητα στις 11 Μαρτίου.

Η Παναγία της Κορωνησίας

Πρόκειται για έναν από τους παλαιότερους ναούς της βυζαντινής Άρτας και χρονολογείται γύρω στο 10ο αιώνα. Στη μέση της όμορφης Κορωνησίας μέσα στην αγκαλιά του Αμβρακικού, στέκει κατάκορφα στο λοφίσκο, παντόπτης φύλακας στεριάς και θάλασσας, ο μικρός ναός της Γέννησης της Θεοτόκου, απομεινάρι παλιού και ακμαίου μοναστηριού. Από σωσμένες γραπτές μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι το μοναστήρι υπήρχε πριν το 1193, στα χρόνια δε της λατινοκρατίας και στις αρχές της τουρκοκρατίας (15ος και 16ος αιώνας) είχε πολλούς μοναχούς και γνώριζε μεγάλη ευμάρεια. Το μνημείο αυτό μπορεί να μη διαθέτει την επιβλητικότητα άλλων βυζαντινών μνημείων, διατηρεί όμως -παρά τις αλλαγές που συντελέστηκαν τόσο στο ίδιο το κτίσμα όσο και στο χώρο που το περιβάλλει- την παλιά του υποβλητικότητα και τη μυσταγωγική του ατμόσφαιρα.

Κόκκινη Εκκλησιά

Χτίστηκε το 1281, απ' τον πρωτοστράτορα Ιωάννη Τσιμισκή και τον αδελφό του Θεόδωρο, όταν Δεσπότης της Άρτας ήταν ο Νικηφόρος Α΄, και ονομάζεται έτσι εξαιτίας της πληθώρας των πλίνθων που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του. Μακριά απ' την κοσμικότητα της παλιάς πρωτεύουσας του Δεσποτάτου, και μέσα στη γαλήνη του Τζουμερκιώτικου ειδυλλιακού τοπίου κτίσθηκε ένα ακόμη εξαίσιο δείγμα βυζαντινής τέχνης, ο περίφημος ναός των Γενεθλίων της Θεοτόκου ή Κόκκινη Εκκλησιά, όπως επικράτησε να λέγεται. Βρίσκεται στο συνοικισμό Παλαιοχώρι, λίγο προτού φθάσουμε στο Βουργαρέλι και ακριβώς πλάι στον εθνικό δρόμο Άρτας Τρικάλων.

Μοναστήρι της κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Σκουληκαριά

Πρόκειται για ένα ερειπωμένο μοναστήρι του οποίου ο ναός σώζεται ακέραιος. Το αρχικό μοναστήρι καταστράφηκε το 1854 από τους Τούρκους και οικοδομήθηκε ξανά το 1867. Εκείνο που έκανε ξακουστό το μοναστήρι είναι ότι σ΄ αυτό γεννήθηκε ένας από τους ενδοξότερους ήρωες της επανάστασης του 1821, ο γιός της καλογριάς, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Σώζεται μισογκρεμισμένο το κελί (ένα καμαροσκέπαστο υπόγειο) όπου η καλογριά Ζωΐτσα Ντιμισκή τον γέννησε το 1782 και για ν' αποφύγει το σκάνδαλο και την οργή των συγγενών της κατέφυγε με το παιδί της στο Μαυρομάτι της Καρδίτσας, γεγονός που δημιούργησε την λανθασμένη άποψη ότι ο ήρωας γεννήθηκε εκεί.

Άγιος Βασίλειος

Ναός του 13ου αιώνα με πλουσιότατο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και δύο πήλινες εφυαλωμένες εικόνες εντοιχισμένες στην ανατολική του πλευρά. Στον περίβολο του ναού λειτούργησε από το 1662 έως το 1821 ανώτερη ελληνική σχολή με την ονομασία Σχολή Μανωλάκη, από τον ιδρυτή της Φίλιππο Μανωλάκη. Πρόκειται για ένα διακοσμητικό κομψοτέχνημα. Οι αιώνες πέρασαν πάνω του και δεν το άγγιξαν. Aντιστάθηκε στη φθορά του χρόνου και κατάφερε να κρατήσει αναλλοίωτη την εξωτερική του λάμψη και γοητεία, δίνοντας με την παρουσία του το στίγμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας στη βυζαντινή Άρτα.

«Η συλλογική προσπάθεια που καταβάλλεται από την Περιφερειακή Ενότητα Άρτας και την Περιφέρεια Ηπείρου γενικότερα, αποσκοπεί σε μια ανάπτυξη που οφείλει να σέβεται και όχι να αγνοεί τον άνθρωπο, τη φύση και τις σημαντικές πολιτιστικές και ιστορικές παρακαταθήκες της περιοχής μας» καταλήγει ο κ. Ψαθάς.