Αθήνα: Ανθεκτική Πόλη

Η κρίση είναι η νέα κανονικότητα για τις πόλεις του 21ου αιώνα. Λόγω της παγκοσμιοποίησης, της αστικοποίησης και της κλιματικής αλλαγής δεν περνάει εβδομάδα που να μην ακούσουμε για φυσικές καταστροφές ή κοινωνικές αναταραχές σε διάφορες πόλεις του κόσμου. Επιπλέον, η φτώχεια και η βία, φαινόμενα που γίνονται όλο και πιο έντονα λόγω της παγκόσμιας οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, αποδυναμώνουν τις πόλεις με την πάροδο του χρόνου. Η Αθήνα που βρίσκεται αντιμέτωπη με όλες αυτές τις προκλήσεις αναζητεί τους τρόπους για να περιορίσει τα φαινόμενα υποβάθμισης και να προσδιορίσει με ρεαλισμό το μέλλον της. Πρόσφατα εντάχθηκε στο πρόγραμμα «100 Resilient Cities» του Ιδρύματος Rockefeller που αφορά την ανθεκτικότητα των πόλεων. Η Athens Voice, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, συνάντησε τη Λενιώ Μυριβήλη CRO (Chief Resilience Οffice) Σύμβουλο Βιωσιμότητας του Δήμου Αθηναίων και μίλησε μαζί της για το πώς το πρόγραμμα αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα από τα εργαλεία που θα μετατρέψουν την Αθήνα σε «Ανθεκτική Πόλη».

Τι είναι το πρόγραμμα 100 ResilientCities;

Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που δημιούργησε το Ίδρυμα Rockefeller, διερευνώντας για πάνω από 10 χρόνια, μαζί με ερευνητικά ιδρύματα και πόλεις απ’ όλο τον κόσμο, την έννοια της ανθεκτικότητας. Το πρόγραμμα ξεκίνησε με τη διαπίστωση ότι τον 21ο αιώνα, οι πόλεις γίνονται όλο και πιο ευάλωτες σε καταστροφές εξαιτίας τριών βασικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν: την παγκοσμιοποίηση, την υπερ-συγκέντρωση πληθυσμών στα αστικά κέντρα και την κλιματική αλλαγή. Η παγκοσμιοποίηση αφορά τεράστιες και ανεξέλεγκτες ροές, πολλαπλές διασυνδέσεις και αλληλοεπιδράσεις, αλλά και την υπερσυγκέντρωση κεφαλαίων, πληροφορίας και ανθρώπων. Σαν αποτέλεσμα οι πόλεις είναι όλο και πιο ευάλωτες σε εξωτερικούς από αυτές παράγοντες. Η δεύτερη πρόκληση, που σχετίζεται με την πρώτη, αφορά τη ραγδαία μεγέθυνση των αστικών κέντρων. Οι προγνώσεις δείχνουν ότι το 70% των πληθυσμών θα ζουν στα αστικά κέντρα μέχρι το 2.050. Κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην ιστορία του πλανήτη μας.

Η τρίτη πρόκληση είναι η κλιματική αλλαγή. Αν και οι απειλές είναι για την κάθε πόλη διαφορετικές, ήδη παραθαλάσσιες πόλεις αντιμετωπίζουν ή ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Ένα μεγάλο κομμάτι της μετανάστευσης οφείλεται στην κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι που φεύγουν από το Μπαγκλαντές φεύγουν επειδή τα νερά καταπίνουν την γη και τα σπίτια τους. Αρχικά πηγαίνουν στα αστικά κέντρα αλλά επειδή οι δυνατότητες που έχουν για να επιβιώσουν εκεί –στις τεράστιες παραγκουπόλεις– είναι ελάχιστες, κατευθύνονται προς τη Δύση. Αυτοί είναι οι Κλιματικοί Πρόσφυγες.

Από το 2009, ένας άνθρωπος το δευτερόλεπτο εκτοπίζεται λόγω κάποιας καταστροφής και συνήθως καταφεύγει σε κάποιο αστικό κέντρο. Υπολογίζεται ένας μέσος όρος 22.5 εκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί λόγω κλιματικών ή άλλων μετεωρολογικών φαινομένων.

Αυτοί οι παράγοντες κινητοποίησαν το Ίδρυμα Rockefeller για να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα κοινό πρόγραμμα, επιλέγοντας μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών 100 πόλεις πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Η Αθήνα όπως και η Θεσσαλονίκη επιλέχθηκαν και τρέχουν αυτή τη στιγμή ανάμεσα σε 100 πόλεις σε όλο τον κόσμο, από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Αμάν και την Αντίς Αμπέμπα, και από το Μπουένος Άιρες μέχρι το Μπέλφαστ και το Μανταλέι στη Μιανμάρ, ακολουθώντας την ίδια μεθοδολογία για να υποστηρίξουν την ανθεκτικότητά τους. Δηλαδή, να μπορούν να αντεπεξέρχονται σε ξαφνικά χτυπήματα (σεισμούς, πλημμύρες, τρομοκρατικές ενέργειες ή ηλεκτρονικά εγκλήματα) όπως και σε μακροχρόνιες πιέσεις (μακροοικονομική αστάθεια, ανεργία, ανεπαρκείς ή φθίνουσες κρίσιμες υποδομές, κ.λπ.). Ανθεκτικές πόλεις είναι αυτές που μπορούν να αλλάζουν, να μεταβάλλονται και να εξελίσσονται ακόμη και κάτω από αυτές τις πιέσεις. Για να το καταλάβουμε καλύτερα θα αναφέρω το παράδειγμα του Ντιτρόιτ. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας πόλης που διαλύθηκε μόλις η αυτοκινητοβιομηχανία βρέθηκε σε κρίση. Δεν κατάφερε να αντεπεξέλθει σε ένα και μόνο χτύπημα γιατί η οικονομία της ήταν «μονοκαλλιέργεια», στηριζόταν εξολοκλήρου σε έναν τομέα.

Συνεπώς η λογική της ανθεκτικότητας είναι η πόλη να είναι ελαστική, εφευρετική, αλλά συνεκτική, έχοντας πολλαπλότητα συστημάτων και ετερογένεια ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις.

Η Αθήνα πώς επιλέχτηκε;

Διάλεξαν πολύ διαφορετικές πόλεις μεταξύ τους. Πόλεις μικρές και μεγάλες, πόλεις που είναι πιο σύνθετες και πόλεις που είναι πιο απλές. Διάλεξαν μια γκάμα πόλεων που θα λειτουργήσουν σαν πιλότοι και θα αποτελέσουν πρότυπο για την προετοιμασία των πόλεων του κόσμου. Η Αθήνα επιλέχτηκε αφενός γιατί η πρότασή μας ήταν ολοκληρωμένη, συστηματική και έδειχνε αυτογνωσία. Δηλαδή αναλύσαμε ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, ποιες είναι οι προσπάθειες που κάνουμε για να ανταπεξέλθουμε σ’ αυτά και ποιες οι δυσκολίες που συναντάμε στην αντιμετώπισή τους.

Επίσης, απ’ ότι μας είπαν εκ των υστέρων, καθοριστική ήταν και η συνέντευξη του Δημάρχου της Αθήνας Γιώργου Καμίνη. Έδειχνε έναν Δήμαρχο που είχε τεράστια προβλήματα να διαχειριστεί αλλά είχε και μεγάλη αποφασιστικότητα, υψηλή αντίληψη και διάθεση να τα αντιμετωπίσει.

Ποιες είναι οι δράσεις που θα υλοποιήσει ο Δήμος στο πλαίσιο του προγράμματος;

Για να αποφασιστούν οι δράσεις που θα κάνει η πόλη για να γίνει πιο ανθεκτική περνά από μία διαδικασία εννέα μηνών. Ένας τοκετός. Η κάθε πόλη ξεκινάει με το να κάνει μια διάγνωση των προβλημάτων της. Οι δράσεις δεν είναι προκαθορισμένες και αυτό είναι το ωραίο του προγράμματος. Δεν σου λέει πες μας ποια είναι τα προβλήματά σου και θα έρθουμε εμείς να σου τα λύσουμε. Το πρόγραμμα ξεκινάει ρωτώντας τους ίδιους τους ανθρώπους της πόλης. Τι πιστεύουν αυτοί για την πόλη. Πρέπει να είναι ένα ευρύ φάσμα πολιτών και φορέων. Ακόμη και περιθωριοποιημένοι άνθρωποι που συνήθως δεν τους ακούμε. Πήραμε συνεντεύξεις από ΜΚΟ που δεν ακούγονται όπως η «Μέλισσα», ένα δίκτυο γυναικών μεταναστριών που μένουν χρόνια στην Ελλάδα, μιλήσαμε με ανθρώπους από λέσχες φιλίας, ακόμη και από δημοτικούς υπαλλήλους, που ενώ τους ζητάς να εφαρμόσουν πράγματα σπάνια ρωτάμε την άποψή τους γι’ αυτά. Είναι μια ενδιαφέρουσα μεθοδολογία γιατί η λογική της δεν είναι οι στατιστικές αλλά το να δημιουργήσεις σχέσεις με τους ανθρώπους της πόλης. Ακούς τις απόψεις τους και συνεχίζεις να συνομιλείς μαζί τους, χωρίς να τους ξεχνάς στην πορεία. Αυτοί είναι τελικά που αν θεωρήσουν σημαντικά αυτά που κάνουμε, θα απαιτήσουν να συνεχίσουν, να γίνουν κάποια πράγματα, όταν εμείς οι εκλεγμένοι θα φύγουμε.

Το επόμενο βήμα ήταν να φτιάξουμε μια συντονιστική επιτροπή στην οποία προεδρεύει ο Δήμαρχος και η οποία θα ελέγχει το έργο μας, θα μας κατευθύνει και θα μας υποστηρίξει σε όλα τα επόμενα βήματα.

Ποιες είναι οι φάσεις του προγράμματος και πόσο θα διαρκέσει;

Μετά τη φάση της διάγνωσης θα ψάξουμε να βρούμε ποια είναι τα βασικά ερωτήματα που πρέπει να ψάξουμε σε βάθος για να βρούμε τις δράσεις που έχουν το μεγαλύτερο δυνατό, όπως το ονομάζουμε, «μέρισμα ανθεκτικότητας». Αυτό σημαίνει να βρεις τη δράση που ξοδεύοντας 100.000 ευρώ να έχει ένα μέρισμα που να ανταποκρίνεται σε ένα εκατομμύριο. Αν για παράδειγμα αποφασίσεις να κάνεις μια δράση για το μεταναστευτικό θα πρέπει να καταφέρεις να καταπολεμά και την ανεργία, να ανοίξεις δουλειές για τους ανέργους, όχι μόνο για τους μετανάστες. Συγχρόνως πρέπει να θωρακίζει την πόλη απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Πώς θα καταφέρεις να κάνεις πράγματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή ενώ συγχρόνως θα αντιμετωπίζεις και το μεταναστευτικό; Παράλληλα θα πρέπει να αλλάξεις τη δομή της διοίκησης έτσι ώστε να είναι πιο αποτελεσματική. Η λογική είναι πως μπορούμε με γρήγορους τρόπους να χτυπήσουμε καίρια σημεία. Η κάθε πόλη έχει κάποια περίεργα κλειδιά τα οποία μπορούν να ξεκλειδώσουν διάφορους τομείς συγχρόνως.

Ο δήμος του Ρότερνταμ, μιας πόλης πολύ ευάλωτης σε έντονες βροχοπτώσεις και έντονα τοπικά πλημμυρικά φαινόμενα, κατασκεύαζε εδώ και χρόνια υπόγειες δεξαμενές που ούτε φτηνές ήταν, ούτε εύκολες στη συντήρηση, αλλά ούτε και ορατές στους δημότες οι οποίοι δεν έβλεπαν τα αποτελέσματα και την αξία τους. Αποφάσισε λοιπόν ο δήμος, μέσα από εκτενείς συμμετοχικές διαδικασίες που υποστήριξαν και την κοινωνική συνοχή της περιοχής, να βγάλει τις δεξαμενές στην επιφάνεια και να προσφέρει καλύτερη ποιότητα ζωής, μια νέα ταυτότητα για την γειτονιά, μαζί με ένα νέο χώρο αναψυχής για τους δημότες του. Ο δήμος μέσα από μια οργανωμένη διαδικασία, ρώτησε τον κόσμο (σχολεία, θεατές των θεάτρων της γειτονιάς, φοιτητές, μέλη της εκκλησίας και κατοίκους της περιοχής) σε μια από τις πιο κεντρικές και υποβαθμισμένες γειτονιές τι θα ήθελαν να κάνει η πόλη με την πλατεία τους. Μετά από πολλά επίπεδα διαβούλευσης με πολλούς κοινωνικούς εταίρους, φορείς και ειδικούς, κατέληξαν ότι η πλατεία της γειτονιάς έπρεπε να δοθεί στους νέους και να γίνει ένα γήπεδο για μπάσκετ και ποδοσφαίρου, αλλά και να βυθίζεται όταν βρέχει. Τέσσερα και μισό εκατομμύρια ευρώ μπήκαν το 2011 στον κωδικό για το σχεδιασμό μιας πλατείας, η οποία σήμερα που έχει υλοποιηθεί όταν βρέχει δημιουργεί τρεις διαφορετικές πισίνες και ένας εκπληκτικής ομορφιάς «υδάτινος τοίχος», ενώ συγχρόνως υποστηρίζεται ένα σύστημα ποτίσματος για τα κοντινά δημόσια πάρκα. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου αυτοί οι χώροι είναι στεγνοί, ελκυστικοί χώροι άθλησης και αναψυχής. Η «Πλατεία Νερού», αποτελεί μια καινοτομία που τώρα η Ολλανδία εξάγει σαν τεχνογνωσία. Στο Μεντεγίν της Κολομβίας, το παράδειγμα ήταν η δημιουργία δικτύου Δημόσιων μεταφορών. Μετά από εκτενή διαβούλευση και εκεί, με πολλούς κοινωνικούς εταίρους και ειδικούς, κατασκευάστηκαν την δεκαετία του '90 δύο γραμμές μετρό, κάποιες γραμμές λεωφορείων και τρία τελεφερίκ που συνέδεαν τις παραγκουπόλεις των λόφων με το κέντρο της πόλης: έτσι καταπολεμήθηκε με μετρήσιμα αποτελέσματα, και η ανεργία αλλά και η εγκληματικότητα.

Οι δράσεις από πού θα χρηματοδοτηθούν;

Αυτό το πρόγραμμα μάς δίνει τη δυνατότητα για διάφορες συνέργειες και συνεργασίες απ’ όλο τον κόσμο. Μπορούμε να συνεργαστούμε με μεγάλα ερευνητικά ιδρύματα και μπορούμε να κάνουμε συμπράξεις με εταιρείες για συγκεκριμένες υπηρεσίες και εργαλεία που προσφέρονται στις 100 πόλεις του προγράμματος. Προτείνονται επίσης ενδιαφέροντα χρηματοδοτικά εργαλεία. Κάποιες από τις πόλεις που συμμετέχουν στο πρόγραμμα υπέγραψαν μια συμφωνία όπου δεσμεύονται το 10% του προϋπολογισμού τους να το επενδύσουν σε δράσεις που έχουν να κάνουν με την ανθεκτικότητα της πόλης. Αν συνυπολογιστεί το ποσό που δεσμεύουν για δράσεις ανθεκτικότητας αγγίζει κάποια δις. Το Ίδρυμα Rockefeller χρησιμοποιεί αυτό το ποσό για μόχλευση χρημάτων από τράπεζες και ιδιώτες και προσέλκυση επενδύσεων. Άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία εμπλέκουν ασφαλιστικές εταιρείες σε σχέση με τη μελέτη σεναρίων για το κόστος των πολιτικών και των δράσεων που αποφασίζει μια πόλη σε πρώτο επίπεδο αλλά και σε βάθος χρόνου. Είναι πράγματα που ήδη γίνονται σε άλλες πόλεις και μελετάμε πώς θα τα εφαρμόσουμε στην Αθήνα.

Δράσεις για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή της Αθήνας στην κλιματική αλλαγή περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα;

Από την αρχή της θητείας μας έχουμε ξεκινήσει κάποιες δράσεις για την κλιματική αλλαγή. Αυτές τώρα τις εντάσσουμε στο πρόγραμμα. Ως εντεταλμένη Σύμβουλος Αστικής Βιωσιμότητας το βλέπω ως ένα αδιάσπαστο κομμάτι αυτής της ιστορίας. Ο δήμαρχος Καμίνης δραστηριοποιείται τα τελευταία δύο χρόνια πολύ σε θέματα που έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή: έχει υπογράψει το Σύμφωνο των δημάρχων (Covenant of Mayors) και την Διακήρυξη των Δημάρχων για την Κλιματική Αλλαγή (Compact of Mayors) και ήταν πολύ ενεργός στην COP21 στο Παρίσι. Επίσης ενεργοποίησε την ήδη υπάρχουσα στο δήμο συνεργασία το διεθνές δίκτυο πόλεων που ονομάζεται C-40 που ασχολείται με θέματα της κλιματικής αλλαγής. Σε αυτή τη θητεία αποσπάσαμε από το δίκτυο C40 μια σύμβουλο για την κλιματική αλλαγή, η οποία έχει ήδη τελειώσει την καταγραφή των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Αθήνα. Τώρα έχουμε μια βάση δεδομένων που μας επιτρέπει να χαράξουμε πολιτικές σε συγκεκριμένους τομείς που είναι οι πιο επιβαρυντικοί όσον αφορά την πόλη μας. Μας έδειξε για παράδειγμα ότι το 70% των χρημάτων που ξοδεύει ο Δήμος για ενέργεια προέρχεται από τον οδοφωτισμό. Τεράστιο ποσοστό! Αντιλαμβάνεσθε, λοιπόν, ότι αυτή η πληροφορία έδωσε ώθηση στην προσπάθεια αντικατάστασης των λαμπτήρων με LED, μια δράση που τώρα είναι προτεραιότητα για τον δήμαρχο, και στην οποία πρωτοστατεί ο αντιδήμαρχος Αστικής Υποδομής και Κλιματικής Αλλαγής Γιώργος Αποστολόπουλος συνεπικουρούμενος από τον Γενικό Γραμματέα Λευτέρη Καστανάκη. Το κόστος είναι το μόνο που μπορεί να ωθήσει τον Δήμο προς μια φιλοπεριβαλλοντική πολιτική, το κόστος και μετρήσιμες επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών. Τα μετρήσιμα δεδομένα άρα είναι απαραίτητα για να χαραχθούν σωστές πολιτικές με βάθος χρόνου. Με τη βάση δεδομένων που έχουν συλλεχθεί για τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου προχωράμε με ένα σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής που είναι αναπόσπαστο μέρος της Ανθεκτικής Αθήνας.

Κάτι άλλο που έχουμε πετύχει ως γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας είναι το Σύμφωνο Συνεργασίας που έκανε ο Δήμος με το Αστεροσκοπείο: έχουμε στοιχεία μέσω δορυφόρων για τις θερμοκρασίες σε διάφορες περιοχές της Αθήνας ανά 5 λεπτά! Μπορούμε πλέον να σχεδιάζουμε χάρτες GIS όπου να βλέπουμε σε συνδυασμό πού υπάρχουν τάσεις για υψηλότερες θερμοκρασίες στην πόλη, πού βρίσκονται τα περισσότερα σχολεία, πού έχουμε λιγότερο πράσινο, πού έχουμε τους μεγάλους πληθυσμούς με ακραία φτώχεια οι οποίοι αποτελούν και την πιο ευάλωτη ομάδα πληθυσμού μαζί με τους ηλικιωμένους. Μαζί με τον αντιδήμαρχο Πρασίνου, τον άλλο Γιώργο Αποστολόπουλο και την Μαρία Στρατηγάκη, την αντιδήμαρχο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και τις σχετικές Διευθύνσεις του Δήμου κατασκευάζουμε ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης καυσώνων και του φαινομένου της Θερμικής Αστικής Νησίδας που θα ξεκινήσει να ξετυλίγεται αυτό το καλοκαίρι και θα είναι ολοκληρωμένο το καλοκαίρι του 2017.

Στην Αθήνα έχουμε γύρω στους 200 θανάτους το χρόνο που σχετίζονται άμεσα με την άνοδο της θερμοκρασίας, ενώ αναμένεται οι θάνατοι αυτοί να φτάσουν στους 300-400 μέχρι το 2030. Έχουμε ένα αυξανόμενο πρόβλημα με τον καύσωνα στην Αθήνα που συνδέεται και με το θέμα των ρύπων. Όταν έχουμε καύσωνα οι ρύποι εγκλωβίζονται χαμηλά και οι άνθρωποι υποφέρουν διπλά. Τώρα σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο έχουμε κατεβάσει μια πρόταση (ICARUS) που ξεκινάει να τρέχει αυτό το καλοκαίρι και αφορά τη μέτρηση των ρύπων στην Αθήνα. Και στα δύο προγράμματα (θερμοκρασίες και ρύποι) έχουμε σκοπό να εμπλέξουμε τους πολίτες και μέσα από την πληροφόρηση να γίνουν πιο ενεργοί για τη διαχείριση της κατάστασης.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανθεκτική Αθήνα» υπάρχει περίπτωση να δούμε τον Ιλισό και τον Κηφισό να βγαίνουν στη επιφάνεια;

Το πρώτο πράγμα που θα ήθελα να δω στην Αθήνα είναι τα ποτάμια της να βγαίνουν στην επιφάνεια. Ακούγεται ουτοπικό αλλά δεν είναι. Αυτό το λέω όχι ως ειδικός αλλά ως άνθρωπος που έχω ταξιδέψει στο εξωτερικό και έχω δει να μεταμορφώνονται οι πόλεις γιατί τα ποτάμια που είχαν κλείσει τα ξαναβγάζουν στην επιφάνεια. Η πόλη της Σεούλ, που πρόσφατα έγινε μια από τις 100 Ανθεκτικές Πόλεις, θα μας δείξει πώς! Στις πόλεις που τα ποτάμια έχουν βγει στην επιφάνεια οι άνθρωποι έχουν δει τις αξίες των ακινήτων να ανεβαίνουν, την εμπορικότητα να αναπτύσσεται και φυσικά να αλλάζει η ατμόσφαιρα της πόλης. Αφού το κάνουν οι άλλες πόλεις γιατί να μην μπορούμε να το κάνουμε και εμείς; Και μπορεί αυτό να μην είναι μέσα στη δική μας «πολιτική ζωή» ωστόσο θέλω να βάλω ένα λιθαράκι σ’ αυτό. Θέλω μέσα απ’ αυτό το πρόγραμμα να ψάξω με ειδικούς αν ο Ιλισός ή/και ο Κηφισός έχουν το νερό και τη δυνατότητα να απορροφήσουν ύδατα που πλημμυρίζουν τα δυτικά προάστια, δημιουργώντας όλα αυτά τα τεράστια προβλήματα, ακριβώς επειδή έχουμε μπαζώσει όλα τα ρέματα και τα ποτάμια της Αττικής. Αυτή είναι η λογική της Ανθεκτικότητας: να μην κοιτάμε το σήμερα από το 2050 και να λέμε όπως τώρα «αχ, πλημυρίζει όλη η πόλη... γιατί δεν το είχαμε προβλέψει τότε το 1980, και τώρα πρέπει να ξεσκεπάζουμε τον Κηφισό, που μας κόστισε ο κούκος αηδόνι για να θάψουμε». Τώρα και λόγω της κλιματικής αλλαγής, που αυξάνονται οι ξαφνικές μπόρες με μεγάλες ποσότητες νερού και πλημμύρες, θα πρέπει να το μελετήσουμε και να δούμε εάν αυτό έχει νόημα και ποιες είναι οι μπλε διαδρομές που μπορούν να υπάρξουν στην Αθήνα. Πράσινες και μπλε διαδρομές μπορούν να μετατρέψουν την Αθήνα σε μια εξαιρετικά όμορφη και βιώσιμη πόλη για το 2050.

Φωτογραφίες: Βαγγέλης Σκουλάξενος