Τι αλλάζει στην Πανεπιστημίου και ποιοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα;
Σε μια χώρα που μελέτες έχουν ανακοινωθεί, αλλά πολλές εξ αυτών δεν έχουν ποτέ υλοποιηθεί, η βράβευση της τελικής μελέτης για την ανασυγκρότηση του κέντρου της πόλης με άξονα την Πανεπιστημίου (Rethink Athens) δικαίως, ίσως, έφερε χαμόγελα δυσπιστίας σε πολλούς από εμάς σε ό,τι αφορά την υλοποίησή της. Όμως το έργο προχωράει, η μελέτη έχει περάσει στα χέρια της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ και αναμέ νεται η δημοπράτησή της ώστε να βρεθεί ο ανάδοχος κατασκευαστής.
Είναι μάλλον δυσάρεστο να ξεκινάς ένα αισιόδοξο άρθρο –που αναφέρεται σε μια ριζική αλλαγή στην εμφάνιση του κέντρου της πόλης με στόχο, τουλάχιστον, την επαναλειτουργία του με όρους μέλλοντος– με γκρίνια. Όμως, πρέπει να μπει εδώ για να τελειώνουμε με τις παρεξηγήσεις. Το Rethink Athens πέρασε στη συνείδηση πολλών ως ένα «καπρίτσιο» του Ιδρύματος Ωνάση. «Λάθος εντυπώσεις» θα πει η κ. Έφη Τσιότσιου, διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση. «Δεν ξεκίνησε από το Ίδρυμα Ωνάση. Η πολιτεία αποφάσισε το 2009 να επανασχεδιάσει το κέντρο πόλης, τεκμηριώνοντας και επαναδιαμορφώνοντας ουσιαστικά το ρυθμιστικό σχέδιο που αφορά το κέντρο της Αθήνας, το οποίο και ξεκίνησε το ’85 επί Τρίτση. Αυτό είναι ένα κομμάτι μόνο στο πλαίσιο ενός μεγάλου πολεοδομικού σχεδιασμού, ενός νέου ρυθμιστικού σχεδίου που αφορά ευρύτερα την πόλη. Πάνω στο νέο ρυθμιστικό σχέδιο όλα αυτά τα χρόνια εκπονούνταν ερευνητικά προγράμματα από το ΥΠΕΚΑ και το Μετσόβειο Πολυτεχνείο.
Το Ίδρυμα Ωνάση ήρθε με απευθείας πρόσκληση από την Πολιτεία το 2010 να αναλάβει τη διεξαγωγή του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και τη χρηματοδότηση των μελετών με την επίβλεψη φορέων της πολιτείας. Αυτό έγινε επειδή οι διαδικασίες για δημόσια έργα, σε επίπεδο μελετών, είναι πολύ χρονοβόρες. Υπογράφτηκε μια κοινή απόφαση μεταξύ ΥΠΕΚΑ και Υπουργείου Μεταφορών, έγινε μια μικρή τροποποίηση στο ήδη υπάρχοντα νομικό πλαίσιο που αφορά τους διαγωνισμούς και τα δημόσια έργα κι έτσι το ίδρυμα μπόρεσε να χρηματοδοτήσει και να υλοποιήσει τις υποχρεώσεις που ανέλαβε. Το Διοικητικό Συμβούλιο του ιδρύματος παρέλαβε από την πολιτεία έναν εξαιρετικό φάκελο, συμφώνησε και μπήκε σ’ αυτή την ωραία περιπέτεια που την έβγαλε εις πέρας μέσα στα προκαθορισμένα χρονοδιαγράμματα». «Θα πρέπει να τονίσουμε πως οι μελέτες δεν χρηματοδοτούνται από τα ευρωπαϊκά προγράμματα, και πρέπει να γνωρίζει κάποιος πως σε ένα έργο η μελέτη είναι το πιο δύσκολο κομμάτι» θα συμπληρώσει ο κ. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής στο ΕΜΠ και επιστημονικός σύμβουλος του Rethink Athens.
Πλατεία της Δικαιοσύνης. Ο χώρος που θα φιλοξενεί το υδάτινο στοιχείο είναι σχεδιασμένος ώστε να λειτουργεί και ως θεατρικός χώρος, όταν δεν θα υπάρχει νερό
Μέσω του διαγωνισμού επιλέχτηκε η μελέτη του ολλανδικού γραφείου OKRA Landscape Architects (σε συνεργασία με τα γραφεία Mixst Urbanisme, Γραφείο 75 Αρχιτέκτονες). Το σχέδιο παρέμβασης ξεκινάει από την Αμαλίας και φτάνει μέχρι την πλατεία Αιγύπτου στην οδό Πατησίων. «Είναι μια μελέτη που θέλει, μεταξύ άλλων, να δημιουργήσει τις συνθήκες ανάδειξης της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης και όχι να αλλάξει την αρχιτεκτονική της ταυτότητα. Ας μείνουμε στην Πανεπιστημίου. Η μελέτη βελτιώνει τις συνθήκες, και ειδικά τις περιβαλλοντικές, δίνοντας στο πολίτη το περιθώριο να “καθυστερήσει” και να ανακαλύψει έναν από τους πιο ενδιαφέροντες δρόμους της Αθήνας» θα πει ο κ. Τουρνικιώτης. «Πρέπει να τονίσουμε πως η Πανεπιστήμιου δεν θα γίνει αμιγώς πεζόδρομος αλλά θα επιτρέπει μια μεικτή χρήση, τραμ, ποδήλατα, ταξί, ακόμα και οχήματα τροφοδοσίας των καταστημάτων που θα κυκλοφορούν συγκεκριμένες ώρες» διευκρινίζει η κ. Τσιότσιου.
800 δένδρα θα φυτευτούν επιπλέον. Θα ποτίζονται σε εποχή ανομβρίας με το νερό της βροχής που θα μαζεύεται σε κρυφούς, υπόγειους ταμιευτήρες νερού
Στο ραντεβού μας ο κ. Τουρνικιώτης ήρθε με το αυτοκίνητό του, λίγο ταλαιπωρημένος εξαιτίας της κίνησης που συνάντησε στους δρόμους (είχε πορεία στο κέντρο της Αθήνας). Ευκαιρία… Δεν θα επιδεινωθεί το κυκλοφοριακό πρόβλημα στο κέντρο με τις παρεμβάσεις; «Όταν ανακοινώθηκε η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αεροπαγίτου και της Αποστόλου Παύλου πάρα πολλοί ήταν αυτοί που διαμαρτυρήθηκαν, πως συνέπεια αυτής θα ήταν η κυκλοφοριακή συμφόρηση, αφού οι συγκεκριμένοι δρόμοι εξυπηρετούσαν τα περί 60.000 αυτοκίνητα. Τελικά κανένα πρόβλημα δεν δημιουργήθηκε. Η διεθνής πρακτική έχει δείξει πως όταν κόβεις μια μεγάλη αρτηρία δεν φορτώνονται οι δεξιά και αριστερά δρόμοι αλλά αναπτύσσονται άλλες διαμπερείς κινήσεις. Ξέρετε, το σχέδιο δεν διώχνει τους ανθρώπους που θέλουν να έρθουν με το αυτοκίνητό τους στο κέντρο, αυτούς τους θέλει. Το πρόβλημα είναι με αυτούς τους οδηγούς που διαπερνούσαν το κέντρο για να πάνε αλλού. Γι’ αυτούς προβλέπονται άλλες έξοδοι» θα πει ο κ. Τουρνικιώτης. «Πολλές φορές έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα με τη λογική πρωθύστερων χρόνων. Η επέκταση όμως του μετρό με τη σύνδεση γειτονιών που μέχρι πρότινος δεν συνδέονταν έχει αλλάξει παρά πολύ τα δεδομένα, και θα συνεχίζει να τ’ αλλάζει όσο επεκτείνεται. Το μετρό μην ξεχνάτε πως έχει σχεδιαστεί με στόχο το κέντρο, αν σκεφτούμε πως οι διακλαδώσεις του συναντώνται σε 3 σημεία του (Σύνταγμα, Μοναστηράκι, Ομόνοια)».
Παραμένω δύσπιστος, γιατί έχει να κάνει και με την κουλτούρα του Έλληνα σε ό,τι αφορά το αυτοκίνητο. Αλήθεια, τι είναι καλύτερο μια δυναμική παρέμβαση ή να προχωράει κάτι σιγά-σιγά; «Έχουμε στο μυαλό μας μια γραμμική εξέλιξη – πρώτα θα κατακτήσουμε την κουλτούρα του τέλειου ανθρώπου και εκ των υστέρων θα αλλάξουμε τα πράγματα. Αυτά όμως πρέπει να πάνε μαζί, και αυτό το έχουν δείξει ξένες πρακτικές. Σε πολιτικό επίπεδο κάποιος πρέπει να υλοποιεί το ζητούμενο που έρχεται και από τις απαιτήσεις του μέλλοντος, σιγά-σιγά θα έρθει και η αλλαγή νοοτροπίας. Το θέμα είναι ο πολίτης να αισθάνεται πως ό,τι γίνεται, γίνεται για αυτόν και για την καλυτέρευση της ζωής του. Τότε αρχίζει και ίδιος, πιστεύω, να έχει απαιτήσεις για μια καλύτερη συμπεριφορά απέναντι στον κοινόχρηστο χώρο». Η κ. Τσιότσιου συμπληρώνει: «Πρέπει να γνωρίζετε πως όλη αυτή την περίοδο, και πριν την υλοποίηση και στη διάρκεια του διαγωνισμού και μετά, υπήρχαν διαβουλεύσεις με όλους τους φορείς που σχετίζονται με το κέντρο (εμπορικό επιμελητήριο, ξενοδοχειακό, επιχειρηματίες, τουριστικά λεωφορεία κ.λπ.), γιατί το έργο αφορά πρωτίστως τη ζωή των πολιτών, δεν έγινε ερήμην τους, ελήφθησαν υπόψη οι παρατηρήσεις τους».
Η Πανεπιστημίου. Στο ίδιο πνεύμα έχουν σχεδιαστεί η λεωφόρος Αμαλίας, το τμήμα της Βασ. Σοφίας από την Ακαδημίας ως το Σύνταγμα και η Πατησίων ως το Αρχαιολογικό Μουσείο, μόνο που σ' αυτούς θα επιτρέπεται κατά περίπτωση η κίνηση των αυτοκινήτων, λεωφορείων και τρόλεϊ
Η κρίση και το Rethink Athens
Η βραβευμένη μελέτη που προκαλεί την ονειροπόληση για ένα ωραίο και φιλικό κέντρο δείχνει στις μακέτες χαρούμενο και ευτυχισμένο κόσμο να περπατάει αμέριμνος. Δεν δείχνει τα άδεια μαγαζιά και τα κλειστά κτίρια. «Εννοείται πως χρειάζονται άλλου τύπου δυναμικές για να αλλάξει το κέντρο της Αθήνας, όπως το έχει διαμορφώσει η σημερινή εποχή της κρίσης. Τα δένδρα, οι ταμιευτήρες νερού, το τραμ… δεν μπορούν ν’ αλλάξουν άρδην την κατάσταση. Απλά βοηθούν στο να υπάρξουν καλύτερες συνθήκες για να διορθωθούν τα πράγματα. Δημιουργούν το περιβάλλον για να επιστρέψει στο κέντρο ο κόσμος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την αξία (έστω) και της οπτικής αναβάθμισης μιας περιοχής – αν και σίγουρα εδώ δεν μιλάμε μόνο για οπτική αναβάθμιση. Το έργο θεωρούμε πως είναι αναπτυξιακό τελικά. Δεν μπορούμε να παραμερίσουμε τη μελέτη που εκπονεί το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας για το οικιστικό απόθεμα της πόλης, και αφορά κίνητρα και εφαρμογές (ακόμα και φορολογικές ελαφρύνσεις) για τα άδεια κτίρια (καταστήματα και σπίτια).
Το κέντρο της Αθήνας από ψηλά. Κοιτάζοντας ολόκληρο το πεδίο παρέμβασης του Rethink Athens από την Αμαλίας μέχρι και την πλατεία Αιγύπτου στην οδό Πατησίων
Πάντως υπάρχουν παραδείγματα από το εξωτερικό που η αλλαγή του κέντρου της πόλης άλλαξε άρδην και προς το καλύτερο τη ζωή» λέει η κ. Τσιότσιου. «Μέχρι πριν 20 χρόνια πολιτική ήταν η αποκέντρωση – να φύγουμε από το κέντρο προς τα προάστια. Κομβικό λάθος είναι πως αργήσαμε πολύ να δούμε πως η ασκούμενη πολιτική της αποκέντρωσης έκλεισε στο κέντρο της Αθήνας μεγάλα πολυκαταστήματα. Ήρθε και η κρίση και έκλεισε πολλά από τα ισόγεια καταστήματα. Αργήσαμε να δούμε τι σημαίνει επεκτείνω ασύδοτα την πόλη πέραν του λεκανοπεδίου, αφήνοντας να δημιουργηθούν ισχυρά συγκροτήματα εμπορίου, και όλα αυτά ενώ υπήρχε απόθεμα άδειων κτιρίων. Τώρα βλέποντας πως εκείνη η στρατηγική δημιούργησε προβλήματα για το κέντρο, αλλά και για τα προάστια, η πολιτεία αναθεωρεί, και καλώς κάνει κατά τη γνώμη μου, εκείνο τα σχέδιο προσπαθώντας να δημιουργήσει τα κίνητρα για επιστροφή. Δεν μιλάμε για επιστροφή στο κέντρο του 1980, αλλά επιστροφή στο κέντρο του 2020» θα συμπληρώσει ο κ. Τουρνικιώτης.
Πλατεία της Ομόνοιας. Ανακτά το τετράγωνο του νεοκλασικού της σχεδιασμού. Ο περιμετρικός περίπατος, που εξυπηρετεί τα καταστήματα και τις προσβάσεις του μετρό, θα έχει περίπτερα και κάποια τραπεζοκαθίσματα
Δεν μπορώ να προσπεράσω εκείνες τις φήμες που θέλουν κάποιοι να έχουν αγοράσει σε πολύ χαμηλές τιμές «γη». «Δεν θέλω να αναφερθώ σε συνωμοσιολογικά σενάρια. Αυτό που θέλω να πω είναι πως όπου δεν έχει παρέμβει η πολιτεία, παρεμβαίνει η ελεύθερη αγορά. Το κέντρο θα ξαναπάρει μπροστά και η πολιτεία δεν πρέπει να το αφήσει μόνο του στα χέρια της ελεύθερης αγοράς. Η διεθνής πρακτική έχει δείξει πως κάποια κέντρα που έχουν αφεθεί δεν επέστρεψαν ποτέ έστω και στην πρωθύστερη φάση. Και είναι καλό που η πολιτεία παρεμβαίνει σχετικά νωρίς με αυτόν τον τρόπο πριν τα πράγματα δεν μπορούν να αναστραφούν.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημερινή εξέλιξη με την ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων εκτός του κέντρου. Πρέπει όμως να μιλήσουμε για περιορισμό αυτής της “ανάπτυξης”. Επιπλέον, το κέντρο χρειάζεται ισχυρές μητροπολιτικές εμπορικές δραστηριότητες που θα έφερναν τον κόσμο σ’ αυτό, γιατί μόνο εδώ θα μπορεί να τις βρει. Αλλά βέβαια ζητούμενο είναι και να επανακατοικηθεί το κέντρο της Αθήνας. Κι εδώ έχει μεγάλη ευθύνη η πολιτεία για το πως θα γίνει» αναφέρει ο κ. Τουρνικιώτης. «Με την ανασυγκρότηση του κέντρου θα ξαναενεργοποιηθεί η Αθήνα και τουριστικά. Η τουριστική βόλτα φτάνει συνήθως μέχρι το Σύνταγμα. Όλα έχουν μετρηθεί. Αν οι συνθήκες γίνουν πιο φιλικές ο τουρίστας θα μετακινηθεί και πιο πέρα. Θα συναντηθεί και με τον τουρίστα που μένει στην περιοχή της Ομόνοιας. Θα υπάρξει και ένας επιπλέον λόγος για να αυξηθούν οι μέρες παραμονής του».
Η πλατεία της Ομόνοιας τη νύχτα
Η ώρα της υλοποίησης
Αφήνοντας στην άκρη τη μουρμούρα, τι ζητάει ένας ιδιωτικός φορέας να ανακατεύεται σε θέματα πολιτείας, καθότι έχω μάθει να ζω και να κινούμαι ανάμεσα σε κτίρια-αποτελέσματα (και) ιδιωτικής πρωτοβουλίας (Ζάππειο, Μετσόβειο Πολυτεχνείο κ.ά.), αναρωτιέμαι αν το Ίδρυμα Ωνάση θα συνεχιστεί να εμπλέκεται. Στο site του Rethink-Athens γίνεται σαφές πως ολοκλήρωσε το σκοπό του με τη λήξη του διαγωνισμού. Όμως μια αποστροφή σε λόγο του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Παπαδημητρίου, «το Ίδρυμα Ωνάση, από την πλευρά του, θα κάνει ό,τι μπορεί και ό,τι χρειάζεται για να γίνει αυτό το έργο», αφήνει άραγε περιθώρια για περισσότερη εμπλοκή του ιδρύματος; «Όχι, η εμπλοκή μας έχει τελειώσει εδώ» διευκρινίζει η κ. Έφη Τσιότσιου. «Απλά αγαπήσαμε και πιστέψαμε αυτό το έργο και πλέον θέλουμε να υλοποιηθεί, όπως και όλοι οι πολίτες που πίστεψαν σ’ αυτό».
Έφη Τσιότσιου
Άραγε η μελέτη θα μείνει ως έχει στη διάρκεια της υλοποίησης; «Η ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ έχει επιδείξει μεγάλη συνέπεια και επαγγελματισμό. Επειδή το έργο έχει μελετηθεί σε κλίμακα 1:10 με άριστη τεκμηρίωση σε ό,τι αφορά τα υλικά και τα κατασκευαστικά μέρη, υπήρξε κοντά όλη αυτή την περίοδο, θεωρώ πως ούτε η μελέτη θα τροποποιηθεί και όλα θα πάνε κατ’ ευχήν. Έτσι αυτή τη στιγμή πάμε για δημοπράτηση για να βρεθεί ο ανάδοχος κατασκευαστής. Επειδή στη μέση βρίσκονται τα κονδύλια ΕΣΠΑ θα πρέπει να τηρηθούν τα χρονοδιαγράμματα» λέει η κ. Τσιότσιου. «Σε κάθε περίπτωση μια μελέτη ποτέ δεν υλοποιείται απόλυτα και με τις καλύτερες συνθήκες ή στις πιο “ιδανικές” πόλεις. Δεν νομίζω πως υπάρχει αρχιτέκτονας που να σου απαντήσει πως το έργο που οραματίστηκε, πραγματοποιήθηκε 100%. Όμως το θέμα είναι αν το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται ως επιτυχημένη παρέμβαση. Μετά, ξέρετε, ένα έργο μπορεί εξαιτίας των συνθηκών να πρέπει να αλλάξει κάπως. Αυτό δεν σημαίνει πως αναγκαστικά θα γίνει χειρότερο. Η μελέτη που συζητάμε, θεωρώ πως στο τέλος με τον τρόπο που θα υλοποιηθεί, θα αποδώσει στην πόλη την ουσία του αποτελέσματος».
Μάθε Ακόμα:
• Το συνολικό κόστος της παρέμβασης είναι 92 εκατομμύρια ευρώ. Το 95% του προϋπολογισμού του έργου θα καλυφθεί από το ΕΣΠΑ.
• Σύμφωνα με πληροφορίες από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ το έργο θα δημοπρατηθεί τον Ιούνιο.
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
