Από πού προέρχεται το όνομα 20 συνοικιών της Αθήνας

1. Aγιος Σώστης H περιοχή που βρίσκεται επί της λεωφόρου Συγγρού, οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη εκκλησία η οποία κτίστηκε το 1901 σε ανάμνηση της διάσωσης του Γεωργίου του Α΄, μετά την εναντίον του δολοφονική απόπειρα τον Φεβρουαρίου του 1898. 

Ο τότε δήμαρχος Αθηναίων, Σπ. Μερκούρης, αγόρασε το λυόμενο ελληνικό περίπτερο στη Παγκόσμια Έκθεση των Παρισίων και το μετέτρεψαν σε ναό, μοναδικό στο είδος του.

2. Αέρηδες Η περιοχή στο τέρμα της οδού Αιόλου, κάτω από την Ακρόπολη, ονομάστηκε έτσι λόγω του Ωρολόγιου του Ανδρόνικου Κυρρήστου. Το μαρμάρινο αυτό μνημείο, το οποίο θεωρείται ο αρχαιότερος μετεωρολογικός και ωρομετρικός σταθμός του κόσμου, είχε στη ζωφόρο τους ανάγλυφους τους 8 ανέμους. Στη κορυφή του στεκόταν ένας χάλκινος Τρίτωνας που περιστρεφόταν και έδειχνε με το ραβδί του ποιος από τους 8 απεικονιζόμενους ανέμους φυσούσε εκείνη την ώρα.

3. Ακαδημία Πλάτωνος Περιοχή που βρίσκεται δεξιά της λεωφόρου Αθηνών. Οφείλει την ονομασία της στον ήρωα Ακάδημο και τη φιλοσοφική σχολή, την Ακαδημία, που ίδρυσε ο Πλάτων το 387 π.Χ, η οποία λειτούργησε μέχρι την παύση της από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 529. Στην Ακαδημία οδηγούσε δρόμος μήκους περίπου 1.5 χλμ. που άρχιζε από το Δίπυλο του Κεραμεικού, διασχίζοντας το επίσημο νεκροταφείο της πόλης, το Δημόσιο  Σήμα. Σήμερα η διαδρομή αυτή ταυτίζεται με τις οδούς Πλαταιών - Πλάτωνος και Σαλαμίνος.

Στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος δημιουργήθηκε ένα νέο εκπαιδευτικό, διαδραστικό πολυμεσικό μουσείο, στόχος του οποίου είναι η ανάδειξη των ιστορικών και αρχαιολογικών στοιχείων της Ακαδημίας και η προσέγγιση του χώρου της φιλοσοφίας και των ιδεών με την χρήση των πλέον σύγχρονων τεχνολογιών.

4. Αλυσίδα Περιοχή στο τέρμα της οδού Πατησίων, όπου σήμερα είναι και ο σταθμός των ΗΣΑΠ. Πήρε το όνομά της το 1900 από τη σιδερένια αλυσίδα που τοποθετούσαν προκειμένου να διακόπτει τη διάβαση του δρόμου, κατά το πέρασμα του σιδηρόδρομου Aθηνών-Κηφισάς, του γνωστού «Θηρίου».

5. Βοτανικός Είναι η περιοχή μεταξύ των λεωφ. Κωνσταντινουπόλεως και Αθηνών, γνωστή παλαιότερα ως «Χασεκή» αφού η έκταση των 120 στρεμμάτων του Κήπου ανήκε στον βοεβόδα της Αθήνας, Χασεκή. Οφείλει το όνομά της στον Βοτανικό Κήπο (Ιερά Οδός και Σπ. Πάτση 56), τον παλαιότερο βοτανικό κήπο της χώρας, ο οποίος διαμορφώθηκε το 1835.  Το 1836 λειτούργησε ως «Δενδροκομείο» και από το 1838 ως «Βοτανικός Κήπος». Το 1915 δημιουργήθηκε η «Ανώτατη Γεωπονική Σχολή» στην οποία παραχωρήθηκε μέρος της έκτασης του κήπου. Σήμερα ο Βοτανικός κήπος ανήκει στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, το οποίο στεγάζεται εκεί. 

Εκεί υπάρχει και η Κρήνη του Χασεκή, η μοναδική οθωμανική κρήνη που σώζεται στην Αθήνα. Σε ειδικό δε χώρο φυλάσσεται ό,τι απέμεινε από την αρχαία «ελιά του Πλάτωνα» ή «του Περικλή», Γεωργικό Μουσείο, Εργαστήριο Γαλακτοκομίας.

6. Γεράνι Περιοχή μεταξύ των οδών Αγ. Κωνσταντίνου, Νικ. Βούλγαρη, Πειραιώς και Σοφοκλέους. Οφείλει το όνομά της σ’ ένα πηγάδι με χαμηλή στάθμη νερού που υπήρχε εκεί και αντλούσαν το νερό με γερανό. Κατά τον Κώστα Μπίρη η έκφραση «με νερό γεράνι» σήμαινε πηγάδι με νερό σε μικρό βάθος, προσιτό στην άντληση με γερανό. 

Σ’ ένα κτήριο της δεκαετίας του ‘40, στην οδό Αναξαγόρα 3-5, στεγάστηκαν μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του ’80 τα τυπογραφεία των δημοφιλών λαϊκών περιοδικών «Ρομάντζο», «Πάνθεον» και «Βεντέτα». Στους δρόμους της περιοχής βρίσκονται πιάτσες αγοραίου έρωτα, καθώς και γραφικές ταβέρνες που έχουν αντέξει στο πέρασμα των χρόνων, όπως το οινομαγειρείο «Κληματαριά» στην πλατεία Θεάτρου 2, που βρίσκεται εκεί από το 1927. Μεταξύ των θαμώνων της υπήρξαν ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Γιάννης Παπαϊώαννου, οι οποίοι είχαν παίξει εκεί μουσική με τις ορχήστρες τους. (πηγή: ομάδα Άστυ)

7. Γκύζη Η περιοχή αριστερά της λεωφόρου Αλεξάνδρας οφείλει το όνομά της σε κεντρικό δρόμο που την διέσχισε, στον οποίο είχε δοθεί τιμητικά από το δήμο  της Αθήνας το όνομα του Τήνιου γλύπτη Νικολάου Γύζη. Η παράφραση του ονόματος του Γύζη σε Γκύζη οφείλεται στον τρόπο εκφοράς του ονόματος του ζωγράφου κατά την περίοδο που διέμενε στην Γερμανία, όπου εξαιτίας των λατινικών χαρακτήρων από Γύζης μετατράπηκε σε Γκύζης.

Τα παλιά χρόνια κατά μήκος του ρέματος που κατέβαινε από τους Αμπελόκηπους προς την Πατησίων, ακολουθώντας τη σημερινή λεωφ. Αλεξάνδρας, υπήρχαν πολλά μαρμαράδικα εργαστήρια Τήνιων καλλιτεχνών.  Η συνοικία πήρε αυτή την ονομασία από το 1925.

8. Δεξαμενή Γειτονιά του κέντρου της Αθήνας στους ΝΑ πρόποδες του Λυκαβηττού. Ονομάστηκε έτσι λόγω της δεξαμενής του Αδριάνειου Υδραγωγείου την κατασκευή του οποίου ξεκίνησε ο αυτοκράτορας Αδριανός και ολοκλήρωσε ο Αντώνιος ο Ευσεβής, τον 2ο αιώνα μ.Χ., όπως αναγράφεται στην σωζόμενη επιγραφή του επιστυλίου: «Αυτοκράτωρ Καίσαρ Αίλιος Αδριανός Αντωνίνος Αύγουστος, ευσεβής ύπατος, υδραγωγείον εν Αθήναις αρξάμενον υπό του θείου πατρός, επέρανεν και αφιέρωσεν». Η δεξαμενή είναι ορθογώνια με διαστάσεις 9.36μ Χ 26,1μ., χωρητικότητας 500 κ.μ. 

Το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Δεξαμενή λειτούργησαν μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας, υδροδοτώντας την Αθήνα μέσα από ένα εύστροφο σύστημα αγωγών και δεξαμενών που μετέφερε το άφθονο νερό από το βουνό της Πάρνηθας και της Πεντέλης. Τώρα η Δεξαμενή είναι μία όαση στο κέντρο της Αθήνας, με ωραίο καφενεδάκι/ουζερί και τον ομώνυμο θερινό κινηματογράφο.

9. Εξάρχεια Περιοχή του κέντρου της Αθήνας η οποία εκτείνεται γύρω από την ομώνυμη πλατεία, κάτω από τον λόφο του Στρέφη. Οφείλει το όνομά της σ’ ένα μπακάλη από την Κόνιτσα, τον ΄Εξαρχο, ο οποίος είχε το παντοπωλείο του στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού.

10. Ζωγράφου Ανατολική συνοικία της Αθήνας. Ονομάστηκε έτσι όταν το 1919 άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια στα οικόπεδα του «Ζωγράφου», βουλευτή στο κόμμα του Θεόδωρου Δηλιγιάννη ο οποίος είχε αγοράσει μία μεγάλη έκταση στην περιοχή την οποία στη συνέχεια ρυμοτόμησε σε οικόπεδα και πουλούσε με δόσεις 112 δρχ. το μήνα. Δέκα χρόνια μετά τα σπίτια είχαν φτάσει 100.

11. (Πλατεία) Κλαυθμώνος Η πλατεία αυτή έχει πάρει κατά καιρούς διάφορα ονόματα, όπως Πλατεία των κήπων του Παλαιού Παλατιού (επί  Όθωνα), Πλατεία Νομισματοκοπείου (μετά την ανέγερση του Νομισματοκοπείου), Πλατεία 25ης Μαρτίου (όταν το 1838 καθιερώθηκε η εθνική επέτειος της 25ης Μαρτίου), Πλατεία Δημοκρατίας  (μετά την έξωση του Οθωνα, το 1862), Κήπος του Υπουργείου Οικονομικών (όταν στο Νομισματοκοπείο στεγαζότανε το Υπουργείο Οικονομικών). 

Ονομάστηκε πλατεία Κλαυθμώνος το 1878 μετά από χρονογράφημα του περιοδικού Εστία, του Δημ. Καμπούρογλου, επειδή εκεί, μπροστά από το Υπουργείο Οικονομικών, μαζεύονταν οι απολυμένοι δημόσιοι υπάλληλοι ή «Παυσανίες» μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση οι οποίοι έκλαιγαν και διαμαρτυρόντουσαν για την απόλυσή τους.

12. Κολωνάκι Η περιοχή αυτή του κέντρου της Αθήνας φέρει το όνομά της από το ομώνυμο κολωνάκι που, μαζί με άλλα, τοποθετούσαν σε διάφορα σημεία της Αθήνας, ως στοιχείο αποτροπής λοιμών, ασθενειών και θεομηνιών. Αυτή η μικρή κολώνα βρισκόταν παλαιότερα στην πλατεία Δεξαμενής και αργότερα τοποθετήθηκε στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας, επίσημο όνομα της πλατείας  Κολωνακίου.

13. Κυνoσάργους Παλιά ονομασία Δουργούτι. Είναι η περιοχή στην αρχή της Λεωφ. Βουλιαγμένης, νοτιοδυτικά του ναού της Αγίας Φωτεινής. Πήρε αυτή την ονομασία επειδή από ανασκαφές, οι οποίες έγιναν σε οικόπεδο πίσω από τον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονος Ιλισσού, διαπιστώθηκε πως στην αρχαιότητα υπήρχε εκεί το Γυμνάσιο Κυνόσαργες, ένα από τα τρία μεγαλύτερα Γυμνάσια της Αθήνας.  Εκεί φοιτούσαν τα παιδιά των μη γνήσιων (από πατέρα και μητέρα) Αθηναίων γι’ αυτό και ήταν «καθ-ιερωμένο» στον Ηρακλή, ο οποίος ήταν κι αυτός νόθος.

Ονομάσθηκε έτσι διότι κάποια φορά που οι Αθηναίοι προσέφεραν θυσία στον Ηρακλή, ένας σκύλος πήγε και άρπαξε τους μηρούς του θυσίου ζώου και καταδιωκόμενος στη συνέχεια φτάνοντας στο σημείο αυτό (στο «κυνός άργος», δηλαδή «εκεί που σταμάτησε, στάθμευσε, βράδυνε ο σκύλος») τα εγκατέλειψε. Οι Αθηναίοι συμβουλεύτηκαν το Μαντείο πώς να εξιλεώσουν τον ήρωα και έλαβαν χρησμό να φτιάξουν ιερό στον Ηρακλή, εκεί που ο σκύλος άφησε τους μηρούς. Έτσι, ίδρυσαν τον Ναό και τον ονόμασαν εκ του κυνός αργού, Κυνόσαργες.

14. Μετς Είναι η συνοικία που βρίσκεται  ΝΔ του λόφου του Αρδηττού, στη περιοχή του Παναθηναϊκού Σταδίου. Οφείλει το όνομά της σε μία μπυραρία με το όνομα «Μετς» που έχτισε το 1883 ο Κάρολος Φιξ  και διέθετε την μπίρα που έφτιαχνε στο εργοστάσιό του στην Αθήνα. Η ονομασία της μπιραρίας προήλθε από τη γαλλική πόλη Μετς όπου έγινε η τελευταία  μάχη του γαλλο-πρωσικού πολέμου το 1871 και στην οποία είχαν λάβει μέρος και Ελληνες εθελοντές. Στις αρχές του 20ου αιώνα η συνοικία λεγόταν και «Παντρεμενάδικα», λόγω του ότι ήταν τόπος για ερωτικά ραντεβού και καταφύγια παράνομων δεσμών στις ξύλινες πρόχειρες κατασκευές που υπήρχαν στην περιοχή.

15. Μοναστηράκι Συνοικία του κέντρου της Αθήνας, η οποία γειτνιάζει με τις συνοικίες του Ψυρρή, της Πλάκας και του Θησείου. Απέκτησε το όνομα «Μοναστηράκι» όταν το εκεί ευρισκόμενο Μεγάλο Μοναστήρι της Παντάνασσας, αφιερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου, έχασε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα  τα περιουσιακά του στοιχεία και υποβαθμίστηκε σ’ ένα μικρό μοναστήρι, δηλαδή ένα «μοναστηράκι». Από το μοναστήρι σήμερα σώζεται μόνο η εκκλησία η οποία βρίσκεται στην πλατεία.

16. Πατήσια Σχετικά με την προέλευση του τοπωνυμίου Πατήσια οι γνώμες των ειδικών διίστανται. Ο Καμπούρογλους πιστεύει ότι προέρχεται από έναν τούρκο κτηματία, τον Πατίς Αγά. Τα Πατήσια παλιά λέγονταν και «Παραδείσια», από το παράδεισος.

Μια παράδοση αναφέρει ότι κατά την τουρκοκρατία λέγονταν Αγά-Πατήσια. Αυτό προήλθε από ένα ανέκδοτο περιστατικό. Όταν ο τούρκος Αγάς που αρέσκονταν στο πιοτό τρικλίζοντας διαρκώς, καταδίωκε τα παιδιά της περιοχής, εκείνα με την σειρά τους του έλεγαν περιπαικτικά «Αγά …πάτα ίσια!». Επικρατέστερη είναι η εκδοχή του αρχιτέκτονα και λαογράφου Κ. Μπίρη ο οποίος υποστηρίζει ότι τα Πατήσια πήραν το όνομά τους από τον αρχαίο Δήμο Βάτης και συγκεκριμένα από τον επιρρηματικό τύπο Βατήσι.

17. Πετράλωνα Η συνοικία βρίσκεται νοτιοδυτικά του Θησείου και εκτείνεται εκατέρωθεν των γραμμών του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς και γι’ αυτό χωρίζονται σε Άνω και Κάτω Πετράλωνα. Το όνομα οφείλεται στα μεγάλα πέτρινα αλώνια που δημιουργήθηκαν μετά την ισοπέδωση του γεμάτου από βράχους εδάφους της περιοχής.

18. Πλάκα Είναι η πιο παλιά συνοικία της Αθήνας, στους ΒΔ πρόποδες της Ακρόπολης. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση του ονόματός της. Σύμφωνα με τον Δ. Καμπούρογλου στο σημείο που η οδός Θέσπιδος τέμνεται από τις οδούς Αδριανού και Τριπόδων υπήρχε μία μεγάλη άσπρη πλάκα, η οποία έδωσε το όνομα στη περιοχή. Σύμφωνα με τον Κ. Μπίρη το όνομα προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη «πλάκ’» που σημαίνει παλαιός και τη συνοικία αυτή την αποκαλούσαν «πλιάκα Αθήνα», δηλαδή παλιά Αθήνα. Η περιοχή κατοικήθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα από Αρβανίτες της Αργοναυπλίας και από αυτούς τους Αθηναίους, κατοίκους της Πλάκας, προκύπτει, κατά μία εκδοχή, και η ονομασία «Γκάγκαρος» που σήμερα σημαίνει τον γνήσιο Αθηναίο. 

19. Πολύγωνο Eίναι η συνοικία απέναντι από τη Σχολή Ευελπίδων (τα σημερινά Δικαστήρια). Η ονομασία της προήλθε από την οθωνική εποχή, όταν τις Κυριακές και τις γιορτές στηνόταν εκεί μία ξύλινη πολυγωνική εξέδρα και έπαιζε η στρατιωτική μπάντα, προσελκύοντας και διασκεδάζοντας τους Αθηναίους όλων των κοινωνικών τάξεων.

20. Ρουφ Συνοικία που βρίσκεται στο δυτικό σημείο της πόλης. Οφείλει το όνομά της στο επώνυμο του Βαυαρού Λουδοβίκου Ρουφ που συνόδευε τον Όθωνα και την Αμαλία και ο οποίος είχε αγοράσει εκεί ένα μεγάλο κτήμα και ίδρυσε ένα βουστάσιο. Μέσα στο αγρόκτημα έχτισε και ένα μικρό εξοχικό πύργο που έγινε γνωστός ως «Πυργάκι της Αμαλίας», και αυτό επειδή το βασιλικό ζεύγος στάθμευε εκεί κατά τον περίπατό του στον Ελαιώνα.

Πριν από μερικές δεκαετίες το άκουσμα Ρουφ είχε ταυτιστεί με την υποβάθμιση και της βιοτεχνίες που ευδοκιμούσαν στην περιοχή. Τώρα στην καθομιλουμένη φέρνει στο νου ένα νυχτερινό κέντρο με το ίδιο όνομα και φυσικά το περιβόητο βαγόνι-αμαξοστοιχία «Το τρένο στου Ρουφ».