Ο καρδιολόγος Θανάσης Δρίτσας θεραπεύει μετά μουσικής

Διαβάζοντας το βιογραφικό του με έπιασε δέος. Πρόκειται άλλωστε για έναν επιστήμονα με μεγάλο, καταξιωμένο κλινικό και ακαδημαϊκό προφίλ, ο οποίος έχει διεθνείς αναγνωρίσεις και βραβεύσεις. Εργάζεται στο Ωνάσειο ΚΚ ως Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Αναίμακτων Διαγνωστικών Τεχνικών του Καρδιολογικού τομέα και, παράλληλα, διαγράφει μια σημαντική πορεία στη μουσική σύνθεση έχοντας ήδη πέντε προσωπικούς δίσκους. Ταυτόχρονα δραστηριοποιείται και σε άλλους τομείς συγγράφοντας βιβλία, αρθρογραφώντας σε πολλά ΜΜΕ, κάνοντας ραδιοφωνική εκπομπή στο Τρίτο Πρόγραμμα και παίζοντας πιάνο στις συναυλίες του. Η διττή του ταυτότητα ως ιατρός και μουσικός βοήθησε να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και την τέχνη – και μάλιστα βραβεύτηκε γι’ αυτό. Μιλώντας μαζί του συνειδητοποίησα ότι είναι ένας άνθρωπος με πολύ ταλέντο, πολλή ενέργεια και πολλά όνειρα για το μέλλον. Τον συναντήσαμε για να μάθουμε πώς καταφέρνει να τα συνδυάζει και μας μίλησε για όλα...

Για τη σχέση του με τη μουσική
«Ήμουν 6 ετών όταν άκουσα έναν κιθαρίστα να παίζει σε μια αυλή, “κεραυνοβολήθηκα” από τη μαγεία των ήχων και αποφάσισα ότι θέλω να παίξω κι εγώ μουσική. Ζούσα όμως στην Καρυά Λευκάδος, ένα ορεινό χωριό στο οποίο ο πατέρας έκανε το αγροτικό του και οι γονείς μου δεν είχαν καμία σχέση με μουσική. Τους ζήτησα να μου αγοράσουν μια κιθάρα και άρχισα τα πρώτα μαθήματα. Όταν επιστρέψαμε Αθήνα γράφτηκα στο Ωδείο και μου γεννήθηκε η επιθυμία να φτιάξω τη δική μου μουσική, να γίνω μουσικός δημιουργός και συνθέτης, όχι απλά ερμηνευτής. Άρχισα να μελοποιώ ποιήματα από τα αναγνωστικά του δημοτικού κι αργότερα στο Βαρβάκειο πήρα την πρώτη μου μουσική παραγγελία (από τον χαρισματικό φιλόλογο του σχολείου Θ. Μπλουγουρά), τη μελοποίηση του ποιήματος του Κωστή Παλαμά «Ο Διγενής κι ο Χάροντας». Εκεί δόθηκε λοιπόν η πρώτη δημόσια performance έργου μου μαζί με το επίσημο χρίσμα του «συνθέτη» και οι συμμαθητές μου κόλλησαν το παρατσούκλι «Μπετόβεν». Την αυτοπεποίθησή μου για να συνεχίσω να γράφω μουσική ενίσχυσε αφάνταστα ο αείμνηστος καθηγητής μουσικής του Βαρβακείου Γιώργος Δήμου, ο πρώτος μουσικός μου μέντορας. Συνέχισα να μελετάω πιάνο, ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους μουσουργούς Κώστα Κυδωνιάτη και Γιάννη Ιωαννίδη».

Για τις σπουδές του στην Ιατρική
«Το Βαρβάκειο ήταν ένα πρότυπο σχολείο αριστείας και όλοι οι απόφοιτοι του σχολείου θεωρούσαν καταξίωση να μπουν σε δυνατές σχολές στο πανεπιστήμιο. Δεν μπορούσες να ξεφύγεις εύκολα από την παράδοση του Βαρβακείου, έπρεπε οπωσδήποτε να διαλέξεις κάποια θετική επιστήμη. Στους στόχους κυριαρχούσαν οι σπουδές στο Πολυτεχνείο διότι το σχολείο έδινε μεγάλη έμφαση στις θετικές επιστήμες. Σε εμένα φάνηκε εντελώς αταίριαστο να γίνω τεχνοκράτης μηχανικός και να ασχολούμαι με μηχανές, καλώδια και μπετόν. Η Ιατρική μου φάνηκε πολύ κοντινότερη στην ψυχοσύνθεσή μου με αντικείμενο τον άνθρωπο ως βιολογικό και κοινωνικό ον. Προφανώς, υποσυνείδητα, μου ήταν αρκετά οικεία η Ιατρική αφού την είχα ζήσει και μέσα στην οικογένεια – ο πατέρας μου ήταν παιδίατρος (σήμερα ζει και έχει περάσει τα 90)».

Για τον τρόπο που συνδύασε την επιστήμη με την τέχνη
«Ένας σοφός γέροντας ασκητής που είχα γνωρίσει στο Άγιον Όρος τη δεκαετία του ’80 μου είπε κάτι μάλλον προφητικό: “Ο άνθρωπος για να είναι ολοκληρωμένος πρέπει να έχει ένα διακόνημα και ένα χειροτέχνημα”. Το διακόνημα εμπεριέχει μια δέσμευση, ένα καθήκον προσφοράς στους συνανθρώπους, όπως είναι για μένα η Ιατρική από την οποία βγάζω και τον “άρτο τον επιούσιο”. Η μουσική ως τέχνη αποτελεί το χειροτέχνημα που απευθύνεται στην ψυχή μου, είναι η ατομική μου ψυχοθεραπεία, το παραμύθι μου, το προσωπικό μου αφήγημα. Η τέχνη προϋπήρξε μέσα μου και πιστεύω ότι ο άνθρωπος μάλλον γεννιέται με την κλίση για τις τέχνες. Χωρίς αυτό το μικρόβιο, τη δημιουργική τρέλα, δεν μπορείς να κάνεις κάτι ιδιαίτερο στην τέχνη. Πιστεύω ότι η κλίση στην τέχνη (που είναι και «κλήση» άνωθεν τελικά) είναι μια μικρή σπίθα η οποία χρειάζεται σκληρή μελέτη και δουλειά προκειμένου να γίνει μια δυνατή φωτιά. Αντίθετα, γιατρός θεωρώ ότι γίνεσαι με μακροχρόνια μελέτη, επιμονή, πειθαρχία, επιμέλεια, βιολογική αντοχή και τεράστια αποθέματα υπομονής. Πάνω από όλα πρέπει να νοιάζεσαι και να μεριμνάς ακατάπαυστα για τον ασθενή σου. Νομίζω ότι ο συνδυασμός των δύο ήταν που με βοήθησε να επιβιώσω».

Για την εισαγωγή της μουσικής θεραπείας στο Ωνάσειο Καρδιολογικό Κέντρο και τις πρώτες αντιδράσεις
«Το 1997 εμφανίστηκα πρώτη φορά στη μονάδα εντατικής θεραπείας του Ωνασείου ΚΚ με ένα φορητό CD player και άρχισα να παίζω μουσική στους ασθενείς μετά από μια συζήτηση που είχε προηγηθεί. Στην αρχή οι συνάδελφοι και το νοσηλευτικό προσωπικό με αντιμετώπισαν ως “αιρετικό” και “περιθωριακό” τύπο. Μετά το 2000 εγκαταστάθηκε και λειτούργησε για αρκετά χρόνια ένα σύστημα κεντρικής μετάδοσης μουσικής στις μονάδες εντατικής θεραπείας του ΩΚΚ. Έγιναν στη συνέχεια διάφορες επιστημονικές μελέτες με χρήση μουσικής, μεταξύ άλλων αρκετές μελέτες εφαρμογής της μουσικής κατά τη διάρκεια των τεστ κοπώσεως (μουσική και άσκηση). Όταν άρχισα να παρουσιάζω το αντικείμενό μου σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά συνέδρια, σε δημοσιεύσεις, συνεντεύξεις και σοβαρές τηλεοπτικές εκπομπές άρχισε η ιατρική κοινότητα να κατανοεί την αξία των μουσικών παρεμβάσεων και να αντιλαμβάνεται τον συμπληρωματικό ρόλο της μουσικής στη θεραπεία των ασθενών.

Για τον τρόπο που επιλέγει τη μουσική για κάθε ασθενή και περιστατικό
«Σημασία έχει τι θέλεις να πετύχεις με τη μουσική. Ένας νοσηλευόμενος ασθενής με έμφραγμα χρειάζεται μια ταξιδιάρικη, ονειρική μελωδία σε ένα μουσικό τέμπο που χτυπάει η καρδιά μας όταν είναι γεμάτη ηρεμία και χαρά. Πρέπει βέβαια η μουσική να αρέσει στον ασθενή, να του είναι οικεία. Παίζει σπουδαίο ρόλο η μουσική κουλτούρα, η πολιτισμική καταγωγή, το μουσικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει κανείς. Έχω χρησιμοποιήσει ως μουσικές επιλογές “θεραπευτικών ήχων” κλασικά adagios και andante του Mozart, του JS Bach, του Vivaldi, αλλά έχω χρησιμοποιήσει και οργανικά κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι, ή παραδοσιακή ηπειρώτικη μουσική. Προτείνω γενικά οργανική μουσική διότι ο στίχος μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να μεταφέρει αρνητικά συναισθήματα μέσω των αναμνήσεων. Όταν χρησιμοποιούμε στη μουσικοθεραπεία συγκεκριμένα μουσικά κομμάτια, αυτό ονομάζεται μουσική φάρμακο (music medicine) αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί η βιωματική μέθοδος μουσικής παρέμβασης (medical music therapy) με ζωντανή μουσική την οποία παράγει (συχνά αυτοσχεδιάζοντας κατάλληλα) ένας ειδικευμένος μουσικός θεραπευτής. Η μουσικοθεραπεία είναι μια σπουδαία και αναγνωρισμένη επιστήμη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου διδάσκεται σε πανεπιστημιακό επίπεδο από τη δεκαετία του ’50. Η χώρα μας, δυστυχώς, έχει μείνει πολύ πίσω στην αναγνωρισμένη πανεπιστημιακή εκπαίδευση στη μουσικοθεραπεία. Γίνονται όμως ήδη κάποια τα οποία οφείλονται κυρίως σε μουσικούς θεραπευτές που κατέχουν ακαδημαϊκούς τίτλους από αναγνωρισμένα κέντρα του εξωτερικού».

Είμαι ενθουσιασμένος γιατί κατάφερα να βάλω τη μουσική στη ζωή πολλών ασθενών μου (...) Οι περισσότεροι έχουν αντιληφθεί πόσο σημαντική είναι η ολιστική προσέγγιση, ότι πρέπει δηλαδή να θεραπεύουμε τον Νου παράλληλα με το Σώμα.

Για τη συμβολή του στην ένταξη της μουσικής ως θεραπεία στην Ελλάδα
«Θεωρώ ότι σε ένα βαθμό έχω καταφέρει να ευαισθητοποιήσω την ελληνική κοινωνία, τον χώρο της υγείας, την ιατρική κοινότητα και την κοινότητα των ασθενών στο ζήτημα της αξίας που έχει η μουσική ως συμπλήρωμα θεραπείας στη σύγχρονη ιατρική. Φύτεψα ένα σπόρο που ελπίζω να καρποφορήσει. Είμαι ενθουσιασμένος γιατί κατάφερα να βάλω τη μουσική στη ζωή πολλών ασθενών μου που απολαμβάνουν πλέον τα οφέλη της μουσικής ακρόασης, της συμμετοχής σε χορωδίες ή σε τάξεις χορού. Οι περισσότεροι ασθενείς μου έχουν αντιληφθεί πλέον πόσο σημαντική είναι η ολιστική προσέγγιση, ότι πρέπει δηλαδή να θεραπεύουμε το Νου παράλληλα με το Σώμα (διεθνώς οι θεραπείες μέσω τέχνης λέγονται mind-body therapies). Η θεώρηση άλλωστε των θεραπειών μέσω τέχνης βασίζεται στο ότι ο Νους και το Σώμα αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Η Ιατρική δεν είναι μόνον τα φάρμακα και οι μηχανικές παρεμβάσεις αλλά και όσα μπορεί να κάνει ο πάσχων για τον εαυτό του. Είμαι ικανοποιημένος γιατί η επιστημονική μου δραστηριότητα έχει αξιολογηθεί θετικά από πρωτοπόρους επιστήμονες του κλάδου στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Είναι πολύ τιμητικό ότι έχω προσκληθεί επίσης ως μέλος του Advisory Board και βασικός ομιλητής (key note speaker) στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Επιστημονικής Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (International Association of Music Medicine) στη Βοστώνη το 2020. Χαίρομαι και για την καθιέρωση των τακτικών συναυλιών στο αίθριο του νοσοκομείου μας (ΩΚΚ). Μια Τετάρτη κάθε μήνα, στις 12 το μεσημέρι, γνωστοί καλλιτέχνες και μουσικά σχήματα, παρουσιάζουν αφιλοκερδώς ένα ωριαίο πρόγραμμα  ζωντανής μουσικής. Αυτή η παρέμβαση προσφέρει χαλάρωση, αισιοδοξία και ανακούφιση από το στρες στο προσωπικό, τους συγγενείς ασθενών, τους ασθενείς και τους επισκέπτες του νοσοκομείου».

Για την πολύπλευρη προσωπικότητά του
«Νομίζω ότι όταν ανατρέπεται αυτή η συνεχής δραστηριότητά μου, κάτι δεν πάει καλά!  Έχω μάθει να είμαι κουρδισμένος σε αυτές τις συχνότητες κι αν σταματήσω να σχεδιάζω νέα projects, να ονειρεύομαι και να παλεύω προκειμένου να εκπληρώσω (εδώ και τώρα) τα όνειρά μου, νομίζω θα αρρωστήσω. Πιστεύω ότι, όπως γράφει ο Καβάφης, ξεκουράζομαι μέσα από την ίδια μου την  “τέχνη”. Το πιο σημαντικό γεγονός  βέβαια είναι ότι κατάφερα να έχω μια μεγάλη εύνοια της τύχης σε δύσκολες εποχές για τον γάμο και την οικογένεια. Κατάφερα να έχω μια ζεστή οικογένεια με τρία παιδιά και μια χαρισματική σύζυγο που με υποφέρει και με ανέχεται τα τελευταία 25 χρόνια. Αυτή η γυναίκα είναι για μένα μια διαρκής πηγή ζωής, η μούσα μου, ο προσωπικός μου άγγελος. Χωρίς μια αληθινά τρυφερή αγκαλιά που είναι πάντα εκεί και σε περιμένει δεν μπορείς να δημιουργήσεις τίποτε ουσιαστικό».

Για τη διττή του ιδιότητα ως γιατρός και μουσικός
Αυτές οι δύο, ισοδύναμες για εμένα ιδιότητες συνυπάρχουν δυναμικά και μου εξασφαλίζουν μια γενικότερη ισορροπία. Η τέχνη σε σπρώχνει στον ουρανό, ενώ η Ιατρική με τον αναγκαίο ορθολογισμό της σε προσγειώνει στη γη. Η θεραπευτική προσέγγιση έχει σαφώς επηρεάσει τη μουσική που γράφω – για παράδειγμα, ρέπω συχνά στη σύνθεση μουσικών έργων τα οποία εκ των υστέρων διαπιστώνω ότι αναδίδουν γαλήνη, ονειροπόληση και σχέση με το υγρό στοιχείο που παραπέμπει στην ασφάλεια του μητρικού περιβάλλοντος ενός εμβρύου. Δεν πρέπει όμως να ταυτιστεί το συνθετικό μου έργο με την επιστημονική δραστηριότητά μου στο αντικείμενο της μουσικής θεραπείας. Πολλοί θέλουν να αγοράσουν δίσκους μου επειδή πιστεύουν ότι γράφω αποκλειστικά «θεραπευτική μουσική», όμως αυτό είναι παρεξήγηση. Λίγοι γνωρίζουν και αποτιμούν αντικειμενικά την αμιγώς καλλιτεχνική μου παραγωγή. Συμβαίνει δυστυχώς συχνά αυτό το παράδοξο με καλλιτέχνες που ασκούν παράλληλα και ιατρική: οι μεν γιατροί τους θεωρούν καλλιτέχνες, οι δε καλλιτέχνες τους θεωρούν γιατρούς! Μια άδικη και πρόχειρη κρίση που είναι βολική σε όσους αποφεύγουν να κρίνουν το βάθος της διπλής ιδιότητας».

Για το Διεθνές Βραβείο Fontane Di Roma που κέρδισε το 2013
«Σαφώς χαίρεται κανείς όταν αναγνωρίζεται το έργο του από την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα. Πρέπει να τονίσω ότι η βράβευση για την πολύπλευρη δραστηριότητά μου ως προσωπικότητα - γέφυρα μεταξύ τέχνης και επιστήμης, έγινε με την πρωτοβουλία του προέδρου των SOS γιατρών (κ. Γιώργου Θεοχάρη) στα πλαίσια ενός μεγάλου συνεδρίου Επείγουσας Εξωνοσοκομειακής Ιατρικής. Τα βραβεία και οι τιμές στη ζωή καλό είναι να γίνονται σημεία εκκίνησης για νέες περιπέτειες, διαφορετικά μπορούν να γίνουν αιτία καθήλωσης και παθολογικού αυτο-θαυμασμού».

Για το βιβλίο του «Η μουσική ως φάρμακο»
«Σήμερα, με τη βοήθεια σύγχρονων απεικονιστικών τεχνικών,  μελετάται η επίδραση των μουσικών ήχων στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η νευρο-βιολογική βάση του μουσικού συναισθήματος. Ακόμη, αρκετοί ερευνητές μελετούν την επίδραση της μουσικής σε θεμελιώδεις βιοχημικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με το ψυχοσωματικό στρες και τη λειτουργία του ανοσοβιολογικού μας συστήματος. Στην πλειοψηφία τους οι μελέτες αποδεικνύουν ότι η μουσική παρέμβαση, είτε ως ακρόαση επιλεγμένης μουσικής είτε ως βιωματική μουσικοθεραπεία, μπορεί να μειώνει το στρες και το αίσθημα του πόνου και να υποκαθιστά αναλγητικά ή αναισθητικά φάρμακα. Στο βιβλίο έχουν συγκεντρωθεί κείμενα, τα οποία βασίζονται σε διαλέξεις και επιστημονικές δημοσιεύσεις μου πάνω στο αντικείμενο της μουσικής θεραπείας κατά την περίοδο 1997-2018. Την παρούσα έκδοση τιμούν με τη συμμετοχή τους δύο παγκόσμιας αναγνώρισης ερευνητές στο αντικείμενο της μουσικής θεραπείας στην ιατρική: o Dr. Fred Schwartz (Anesthesiologist and Music Τherapist, Piedmont Hospital, Atlanta, USA) και η Cheryl Dileo (PhD, Professor of Music Therapy, Temple University, Philadelphia, USA). Το βιβλίο απευθύνεται στο γενικό κοινό αλλά και στον εξειδικευμένο αναγνώστη ο οποίος ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την ιατρική μουσικοθεραπεία μέσα από την παρατιθέμενη βιβλιογραφική τεκμηρίωση.

Για όσα ετοιμάζει αυτήν την περίοδο
«Τον Μάιο (2019) κυκλοφόρησε ψηφιακά σε όλες τις μεγάλες μουσικές πλατφόρμες ο τελευταίος μου δίσκος με τίτλο «Thanassis Dritsas: A portrait in three colors». Περιέχει οργανικά έργα για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο. Τα έργα μου ερμηνεύουν 3 εξαιρετικοί μουσικοί, ο Θοδωρής Μουζακίτης (βιολί), ο Μιχάλης Πορφύρης (τσέλο) και η Μιρέλλα Τυλλιανάκη (πιάνο). Τα έργα του δίσκου είχαν ερμηνεύσει οι ίδιοι μουσικοί σε μια πολύ επιτυχημένη multimedia παράσταση πάνω σε δικά μου κείμενα και μουσική που έγινε στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (Μάρτιος 2019) κάτω από τον γενικό τίτλο «Υδάτινα Όνειρα». Σχεδιάζω επίσης έναν δίσκο με τα πιο αντιπροσωπευτικά τραγούδια μου πάνω σε στίχους Μίλτου Σαχτούρη, Χρήστου Μπουλώτη, Ελευθερίας Ζαμπετάκη, Νίνας Ναχμία, Κώστα Καρτελιά. επίσης ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο «Η άσκηση ως φάρμακο» το οποίο συνοψίζει και την εμπειρία μου στην προληπτική αξία της φυσικής άσκησης κυρίως στις καρδιακές παθήσεις αλλά και στον κλινικά υγιή άνθρωπο ο οποίος θα ήθελε να προφυλάξει, μέσω κατάλληλης άσκησης, την καρδιά του από μελλοντικές περιπέτειες».

Για όσα ονειρεύεται για το μέλλον
Θέλω να ευχηθώ υγεία και να τονίσω ότι πρέπει να ζήσουμε παίρνοντας ρίσκα, όχι με εμμονές γύρω από την απόλυτη ασφάλεια. Πιστεύω πολύ στο χιούμορ, αλλά δυστυχώς στην εποχή της πολιτικής ορθότητας κινδυνεύει ακόμη και αυτό. Αξία έχουν οι μικρές απολαύσεις στη ζωή. Αν ρωτήσετε ανθρώπους στα τέλη της ζωής τους τι κρατάνε από όσα έζησαν θα μιλήσουν για μεγάλες φιλίες, αξέχαστους έρωτες, ηλιοβασιλέματα, αξέχαστα τραγούδια της παρέας, ένα ποτήρι καλό κρασί με φίλους – κανείς δεν θα μιλήσει για καριέρα και μεταπτυχιακούς τίτλους. Έχω ένα όνειρο: να φύγω κάποτε από αυτή την άθλια θορυβούπολη που λέγεται Αθήνα και να ζήσω κοντά στη φύση, με μεγάλα διαστήματα σιωπής και ακρόαση φυσικών ήχων. Και η Ιατρική πρέπει όμως να αρχίσει να ασχολείται πιο σοβαρά με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων και όχι τόσο με τη διάρκεια. Φυσικά, στη σημερινή κοινωνία της κατανάλωσης και του ευδαιμονισμού η παράταση της ζωής –και ιδιαίτερα η παράταση της νεότητας– πουλάει πολύ περισσότερο από τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Ελπίζω κάποια στιγμή ότι αυτό θα αλλάξει.