Τροχαία ατυχήματα: Δεν θα συμβεί σ’ εμένα – μέχρι να συμβεί

Παλιά λέγαμε ότι οι ανημέρωτοι για τις οδηγικές συνθήκες, τον χειρισμό κάθε είδους οχημάτων αλλά και την εν γένει συμπεριφορά στους δρόμους οδηγοί ήταν λογικό να είναι εκτεθειμένοι σε ατυχήματα.

Τα χρόνια πέρασαν, πλέον τα social media, οι κάθε είδους ιστοσελίδες και εφαρμογές, με κορυφαίες πηγές το Facebook, το TikTok και το Instagram, βρίθουν από «γνώση» και ενημέρωση. Όλοι μας γνωρίζουμε πλέον τους κινδύνους, όλοι μας έχουμε ακούσει, όλοι μας ξέρουμε. Κι όμως τα θανατηφόρα ατυχήματα δεν λένε να μειωθούν. Κάποια στιγμή ίσως θα πρέπει να «εμφυτευθεί» σε όλους τους οδηγούς η προσέγγιση ότι η αξία της ζωής δεν μετριέται με ρίσκα που ακυρώνουν τη λογική και τους νόμους της φυσικής, αλλά με σεβασμό σ’ εκείνη και όσους εξαρτώνται από αυτήν ή την περιβάλλουν.

Είναι πράγματι τραγικό και πολύπλοκο το φαινόμενο των νέων που χάνουν τη ζωή τους σε τροχαία δυστυχήματα, παρόλο που γνωρίζουν τους κινδύνους. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συντελούν σ’ αυτό, και είναι σημαντικό να τους κατανοήσουμε για να μπορέσουμε να βρούμε λύσεις. Ακολουθούν μερικοί από τους πιο σημαντικούς:

Γιατί οι νέοι χάνουν τη ζωή τους σε τροχαία ατυχήματα

Η εφηβική ηλικία και η συμπεριφορά με ρίσκο

• Ανωριμότητα: Οι νέοι, ειδικά στην εφηβεία και στις αρχές της ενηλικίωσης, βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης του εγκεφάλου. Οι περιοχές που σχετίζονται με την κρίση, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λήψη αποφάσεων δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε λήψη ρίσκων. Η τάση για λήψη ρίσκων είναι αυξημένη σε αυτή την ηλικία, με σκοπό την εξερεύνηση των ορίων, την αναζήτηση συγκινήσεων και την επιβεβαίωση από την παρέα.
• Υπερεκτίμηση ικανοτήτων: Οι νέοι συχνά υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους στην οδήγηση, πιστεύοντας ότι μπορούν να χειριστούν δύσκολες καταστάσεις.
• Υποτίμηση κινδύνων: Ενώ γνωρίζουν τους κινδύνους, μπορεί να τους υποτιμούν, θεωρώντας ότι τα ατυχήματα συμβαίνουν σε άλλους και όχι σ’ αυτούς.
• Επιρροή από την παρέα: Η πίεση από την παρέα και η επιθυμία για αποδοχή μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνη συμπεριφορά, όπως η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών, η υπερβολική ταχύτητα ή η μη χρήση ζώνης ασφαλείας.

Παράγοντες που συνδέονται με την οδήγηση

• Η έλλειψη εμπειρίας στην οδήγηση είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Οι νέοι οδηγοί δεν έχουν την εμπειρία να αντιδρούν γρήγορα και σωστά σε απρόβλεπτες καταστάσεις.
• Επίσης η απόσπαση της προσοχής παίζει καθοριστικό ρόλο. Η χρήση κινητών τηλεφώνων (για κλήσεις, μηνύματα, social media), η ενασχόληση με το σύστημα ψυχαγωγίας του αυτοκινήτου ή η συζήτηση με επιβάτες μπορεί να αποσπάσει την προσοχή του οδηγού, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχήματος.
• Η υπερβολική ταχύτητα ακούγεται σαν κλισέ, αλλά δεν είναι και παραμένει σημαντικός παράγοντας στον τομέα των τροχαίων συμβάντων, αφού είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στα τροχαία ατυχήματα.
• Άλλος ένας παράγοντας είναι η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών, που μειώνει την κρίση, την αντίδραση και την ικανότητα οδήγησης, αυξάνοντας δραστικά τον κίνδυνο ατυχήματος.
• Τέλος, η έλλειψη ύπνου ή η κόπωση μπορεί να αμβλύνουν την προσοχή και τις αντιδράσεις.

Παράγοντες που συνδέονται με τα συμβάντα

• Ίσως θεωρηθεί παράξενο, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις η νομοθεσία μπορεί να είναι ανεπαρκής ή να μην επικαιροποιείται επαρκώς για να αντιμετωπίσει τους νέους κινδύνους (π.χ., τη χρήση κινητών τηλεφώνων). Επίσης η ανεπαρκής επιβολή των νόμων (π.χ., των ελέγχων ταχύτητας ή αλκοόλ) μπορεί να αποθαρρύνει τους οδηγούς από την τήρηση των κανόνων.
• Σημαντικό μερίδιο ωστόσο έχουν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Η κατάσταση των δρόμων (π.χ., κακός φωτισμός, λακκούβες) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ατυχήματος, ενώ οι κακές καιρικές συνθήκες (π.χ., βροχή, χιόνι, ομίχλη) αυξάνουν τον κίνδυνο.
• Στον τομέα των τεχνικών παραγόντων η κακή συντήρηση των οχημάτων (π.χ., φθαρμένα ελαστικά, ελαττωματικά φρένα) μπορεί να συμβάλει σε ατυχήματα.
• Επίσης η έλλειψη ή η ανεπαρκής χρήση των συστημάτων ασφαλείας των οχημάτων (π.χ., ζώνες ασφαλείας, αερόσακοι) μπορεί να αυξήσει τη σοβαρότητα των τραυματισμών.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα

• Η ενίσχυση της εκπαίδευσης των νέων οδηγών, δίνοντας έμφαση στην ασφαλή οδήγηση, την πρόληψη ατυχημάτων και την αναγνώριση κινδύνων θα βοηθούσε ιδιαίτερα και καθοριστικά. Παράλληλα ενημέρωση και εκπαίδευση για την επίδραση του αλκοόλ και των ναρκωτικών στην οδήγηση. Επίσης αρκετοί φορείς εισηγούνται ως αποτρεπτική μέθοδο την αυστηρότερη νομοθεσία για την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ή ουσιών, την υπερβολική ταχύτητα και τη χρήση κινητών τηλεφώνων.
• Εφαρμογή τεχνολογιών ασφαλείας στα οχήματα (π.χ., συστήματα προειδοποίησης σύγκρουσης, αυτόματο φρενάρισμα έκτακτης ανάγκης), χρήση τεχνολογιών για την παρακολούθηση της συμπεριφοράς των οδηγών (π.χ., συστήματα τηλεματικής).
• Εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τους κινδύνους της επικίνδυνης οδήγησης, με στόχο την αλλαγή συμπεριφοράς με άμεση εμπλοκή των νέων στις εκστρατείες αυτές.
• Ενεργή συμμετοχή της οικογένειας και του σχολείου. Όπως προαναφέραμε, η οικογένεια και το σχολείο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της οδικής συμπεριφοράς των νέων, με ταυτόχρονη ενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική λύση. Η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια απ’ όλους: την πολιτεία, τις αρχές, τους εκπαιδευτικούς, την οικογένεια και τους ίδιους τους νέους.

Τι πιστεύουν οι νέοι οδηγοί και αναβάτες

Η ιδέα ότι οι νέοι πιστεύουν ότι είναι αθάνατοι –ή τουλάχιστον άτρωτοι στους κινδύνους– είναι μια απλοποιημένη, αλλά συχνά εύστοχη, περιγραφή της ψυχολογίας τους, ειδικά σε σχέση με την οδήγηση και άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές. Δεν είναι ότι νομίζουν ότι είναι αθάνατοι με την κυριολεκτική έννοια, αλλά ότι η αντίληψή τους για τον κίνδυνο είναι διαστρεβλωμένη λόγω διαφόρων συνθηκών.

Η επίδραση της ανωριμότητας του εγκεφάλου παίζει καθοριστικό ρόλο. Ο πρόσθιος λοβός, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο των παρορμήσεων, την κρίση και τη λήψη αποφάσεων, δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένος μέχρι την ηλικία των 20 τουλάχιστον. Αυτό σημαίνει ότι οι νέοι είναι πιο πιθανό να ενεργούν παρορμητικά, να λαμβάνουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις και να μην εκτιμούν σωστά τις συνέπειες των πράξεών τους. Επίσης το σύστημα επιβράβευσης στον εγκέφαλο, που σχετίζεται με την απελευθέρωση ντοπαμίνης και την αίσθηση της ευχαρίστησης, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην εφηβεία. Αυτό κάνει τους νέους να αναζητούν έντονες συγκινήσεις και ρίσκα, επειδή τα συνδέουν με ευχάριστα συναισθήματα.

Οι νέοι συχνά αναπτύσσουν έναν «προσωπικό μύθο», δηλαδή την πεποίθηση ότι είναι μοναδικοί και ξεχωριστοί, και ότι οι κανόνες και οι κίνδυνοι δεν ισχύουν γι’ αυτούς

Οι νέοι συχνά αναπτύσσουν έναν «προσωπικό μύθο», δηλαδή την πεποίθηση ότι είναι μοναδικοί και ξεχωριστοί, και ότι οι κανόνες και οι κίνδυνοι δεν ισχύουν για αυτούς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην υποτίμηση των κινδύνων και στην υπερεκτίμηση των ικανοτήτων τους. Όταν αντιμετωπίζουν κινδύνους, μπορεί να αντιδρούν με τρόπους που φαίνονται παράλογοι στους ενήλικες. Για παράδειγμα, μπορεί να αγνοούν τις προειδοποιήσεις, να αψηφούν τους κανόνες ή να πιστεύουν ότι μπορούν να ξεπεράσουν τους κινδύνους με την ικανότητά τους ή την τύχη τους.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι οι νέοι δεν σκέφτονται συνειδητά ότι είναι αθάνατοι. Αντίθετα, η αντίληψή τους για τον κίνδυνο είναι διαστρεβλωμένη από τους παραπάνω παράγοντες. Η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά τους δεν είναι πάντα αποτέλεσμα κακής πρόθεσης. Συχνά, είναι αποτέλεσμα ανωριμότητας, πίεσης από την παρέα και της αναζήτησης συγκινήσεων.

Συνοψίζοντας, η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά των νέων δεν προέρχεται από την πεποίθηση ότι είναι αθάνατοι, αλλά από μια σύνθετη αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων που διαμορφώνουν την αντίληψή τους για τον κίνδυνο. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι το κλειδί για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης.

Ο τεράστιος ρόλος των γονέων

Η ευθύνη των γονέων, αν και δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας, είναι σημαντική και πολύπλευρη στην ασφάλεια των νέων οδηγών. Η εμπλοκή τους, ο τρόπος που αντιμετωπίζουν την οδήγηση και η επίδρασή τους στα παιδιά τους παίζουν καθοριστικό ρόλο. Οι γονείς αποτελούν πρότυπο συμπεριφοράς για τα παιδιά τους. Εάν εκείνοι οδηγούν υπερβολικά γρήγορα, δεν φορούν ζώνες ασφαλείας ή κράνος, κάνουν χρήση κινητών τηλεφώνων ή παραβιάζουν άλλους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, είναι πιθανό τα παιδιά να υιοθετήσουν παρόμοιες συμπεριφορές.

Η συνεπής τήρηση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας από τους γονείς είναι απαραίτητη για να μεταδώσουν το μήνυμα της ασφαλούς οδήγησης.
Η τακτική συζήτηση με τα παιδιά για τους κινδύνους της οδήγησης, η ανάλυση των αποτελεσμάτων των ατυχημάτων και η ενθάρρυνση της υπεύθυνης συμπεριφοράς είναι ζωτικής σημασίας.

Οι γονείς μπορούν να επιβάλουν στα παιδιά περιορισμούς όπως η απαγόρευση της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών, η απαγόρευση της οδήγησης τη νύχτα ή της μεταφοράς επιβατών, αλλά το εάν θα εισακουστούν παραμένει καίριο. Ο μόνος τρόπος να αποδώσει αυτό είναι τα παιδιά να έχουν διδαχτεί τα «όρια» από τη μικρή ηλικία, ώστε σε παρόμοιες συζητήσεις να γίνονται ενεργά συμμετέχοντα άτομα. Δεν μπορεί να απαιτείς από ένα παιδί που δεν έχει φορέσει ποτέ ζώνη ασφαλείας ή κράνος μέχρι την εφηβεία ξαφνικά να ξυπνήσει ένα πρωί και ν’ αρχίσει να το κάνει. Γίνεται, αλλά σε εξαιρετικά ελάχιστες περιπτώσεις.

Συνοψίζοντας, οι γονείς έχουν μια σημαντική ευθύνη στην ασφάλεια των νέων οδηγών. Μέσω της εκπαίδευσης, της σωστής συμπεριφοράς, της εποπτείας και της επικοινωνίας, μπορούν να επηρεάσουν θετικά την οδική συμπεριφορά των παιδιών τους. Ωστόσο, η ευθύνη δεν είναι αποκλειστική. Η συνεργασία μεταξύ γονέων, σχολείων, αρχών και της κοινωνίας στο σύνολό της είναι απαραίτητη για τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων και την προστασία των νέων οδηγών.

Γιατί;

Γιατί, ενώ γνωρίζουν τι θα συμβεί σε ένα ατύχημα, συνεχίζουν να οδηγούν χωρίς ζώνη ασφαλείας και χωρίς να φοράνε κράνος; Η απόφαση να οδηγούν χωρίς ζώνη ασφαλείας ή χωρίς κράνος, παρά τη γνώση των κινδύνων είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που πηγάζει από μια αλληλεπίδραση ψυχολογικών, κοινωνικών και περιστασιακών παραγόντων. Παρόλο που οι άνθρωποι γνωρίζουν τις πιθανές συνέπειες ενός ατυχήματος, όπως είναι οι σοβαροί τραυματισμοί ή ακόμη και ο θάνατος, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους αγνοούν αυτά τα μέτρα ασφαλείας. Ανάμεσα σε αυτούς η «αίσθηση ατρωσίας», η υπερβολική αυτοπεποίθηση και ο ψυχολογικός παράγοντας. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, πολλοί άνθρωποι, ειδικά νέοι, πιστεύουν ότι είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε ατύχημα. Αυτή η αίσθηση ατρωσίας, ή η πεποίθηση ότι «δεν θα συμβεί σ’ εμένα», μπορεί να τους κάνει να αγνοούν τα μέτρα ασφαλείας.

Επίσης μπορεί να πιστεύουν ότι είναι καλοί οδηγοί και ότι μπορούν να αποφύγουν ένα ατύχημα, ακόμη και χωρίς τη χρήση ζώνης ή κράνους. Δυστυχώς, η μη χρήση ζώνης ή κράνους μπορεί να γίνει συνήθεια. Εάν κάποιος έχει συνηθίσει να μην τα χρησιμοποιεί, μπορεί να είναι πιο πιθανό να συνεχίσει να μην τα χρησιμοποιεί, ακόμη και όταν γνωρίζει τους κινδύνους.

 Το να βλέπει ένας μαθητής Σχολής Οδηγών τον δάσκαλο να μη φοράει τη ζώνη είναι ολέθριο παράδειγμα

Παράλληλα, η πίεση από την παρέα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο. Εάν οι φίλοι ή η παρέα δεν χρησιμοποιούν ζώνη ή κράνος, κάποιος μπορεί να αισθανθεί ότι πρέπει να συμμορφωθεί για να γίνει αποδεκτός. Σε ορισμένες κοινωνίες ή υπο-ομάδες, η χρήση ζώνης ή κράνους μπορεί να μην θεωρείται «cool» ή πράξη που αναδεικνύει «αντρικό προφίλ», και κάποιος μπορεί να επιλέξει να μην τα χρησιμοποιεί για να αποφύγει την απομόνωση ή την κριτική.

Παραδείγματα προς αποφυγήν

Ο άνθρωπος εν γένει και ιδιαίτερα τα παιδιά είναι κατ’ εξοχήν μιμητικά όντα. Ακούγεται βαρετό, πολυφορεμένο, εξαντλητικά επαναλαμβανόμενο. Δυστυχώς παραμένει επίκαιρο: Πώς περιμένουμε να αποκτήσουν λογική προσέγγιση στους κινδύνους της οδήγησης τα παιδιά αυτών που μετακινούνται –στο σχολείο– τρικάβαλο (συχνά και τετρακάβαλο) με τον γονέα οδηγό; Πώς περιμένουμε να γίνει κτήμα η αυτοπροστασία των επόμενων οδηγών όταν κανένας στο σπίτι δεν φοράει ζώνη ασφαλείας όταν μπαίνει στο αυτοκίνητο; Πώς, τέλος, περιμένουμε τη δημιουργία νέας γενιάς υπεύθυνων οδηγών όταν πληθώρα δασκάλων σχολών οδήγησης δεν φορούν ζώνη ασφαλείας την ώρα του μαθήματος; Αυτό ειδικά το τελευταίο –που έχει πολλές φορές διαπιστωθεί και αναφερθεί– αποτελεί την επιτομή της περιφρόνησης στην ίδια την ζωή…

Δεν θα συμβεί σ’ εμένα…

Αυτός είναι ο βασικότερος λόγος των ατυχημάτων. Όσοι δεν φορούν ζώνες ασφαλείας, όσοι επιδίδονται σε ιδιότυπες κόντρες, όσοι υπερβάλλουν σε στροφές με «αγωνιστική» οδήγηση, και όσοι αναβάτες δεν φορούν κράνος ή σωστά ενδύματα, δεν είναι ότι δεν αγαπάνε την ζωή τους. Το αντίθετο. Απλά αυτό που είναι ολέθριο είναι η βεβαιότητα ότι «δεν θα συμβεί κάτι σ’ εμένα», γιατί και χθες και προχθές και πέρυσι και πρόπερσι, που δεν φορούσα ζώνη, που έκανα «ταρζανιές» στους δρόμους, που δεν φόραγα κράνος, τίποτα δεν συνέβη και να με εδώ μια χαρά, άρα, ενώ τα έκανα όλα αυτά, δεν συνέβη τίποτα. Ούτε τώρα θα συμβεί… Μόνο που συμβαίνει… Επίσης ένας άλλος παράγοντας είναι η υπερβάλλουσα βεβαιότητα πως ό,τι και να συμβεί, «το ’χω»… Μόνο που δεν το ’χουμε…