Ο Απρίλης είναι ο σκληρότερος μήνας (April is the cruellest month, breeding. Lilacs out of the dead land, mixing. Memory and desire... κ.λπ). Οκ.
Ο Μάρτης ζηλεύει κι ακονίζει τα όμορφα μαχαίρια του επιδεικτικά, φοράει βραχιολάκια πλεγμένα με κόκκινη και άσπρη κλωστή, αλλά μέχρι εκεί. Ο Απρίλης τον κοιτάζει περιφρονητικά. Μήνας των αδιάφορων αγγέλων που μας φροντίζουν όταν μένουμε μόνοι. Μήνας των μικρών χωρισμών. Σκληρός μήνας.
Χθες με μια φίλη. Έχασε τον άντρα της, ο οποίος ήταν και ο μεγάλος έρωτας της ζωής της. Τι έκφραση κι αυτή! Έχασε! Ξαφνικά. Πριν από τρία χρόνια από καρδιακό. Απο-χωρισμός ξαφνικός, αμετάκλητος, αδυσώπητος. Το αγαπημένο πρόσωπο δεν είναι πια εκεί. Το αγαπημένο σώμα, η αγαπημένη μυρωδιά, τα λόγια, οι σιωπές κ.λπ. Οκ.
Θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά. Θα μπορούσε να ξυπνήσει ένα πρωί και να βρει ένα σημείωμα στο άδειο μαξιλάρι που θα έλεγε «Συγγνώμη. Ήθελα να σου το πω από καιρό, αλλά δεν μπορούσα. Φεύγω. Πετάω για Γαλλία το μεσημέρι. Συγγνώμη. Μη μ' αναζητήσεις». (Ας πούμε ότι γνώρισε μια χορεύτρια από την Cοmpanie Toute Une Nuit στο Παρίσι, ερωτεύτηκαν σφοδρά, κι αποφάσισε να πάει να ζήσει μαζί της. Έτσι απλά.)
Ο πόνος διαφορετικός. Πώς συγκρίνουμε τον πόνο των απο-χωρισμών; Τραγουδούσε η Αρλέτα τη δεκαετία του '70 ένα τραγούδι που ποτέ δεν άντεχα κι ακόμα δεν αντέχω (δεν μπορώ τα δακρύβρεχτα)... «Ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει».
Τέλος πάντων, παρηγοριά, ξε-παρηγοριά, το υποκείμενο γεννιέται μέσα από τον χωρισμό. Το βρέφος μαθαίνει το Εγώ μέσα από μικρούς διαδοχικούς, επαναλαμβανόμενους χωρισμούς. Πριν δεν υπάρχει Εγώ. Το Εγώ είναι παιδί του χωρισμού. Είναι λοιπόν από τη γένεσή του τραυματικό. Το ξαναλέμε εμφατικά, λες κι η έμφαση και η επανάληψη θα μας βοηθήσουν να το καταλάβουμε καλύτερα: Πριν από τον χωρισμό δεν υπάρχει Εγώ, άρα ούτε Εσύ, ούτε ο άλλος. Μόνο ανάγκη. Επιτακτική, αδιαφοροποίητη, βίαιη, αδηφάγος. Ανάγκη χωρίς υποκείμενο. Αργότερα θα μεταμορφωθεί σε επιθυμία μέσα τον χωρισμό, δηλαδή το Όχι.
Χωρίς το όχι της απαγόρευσης, δηλαδή της επιθυμίας που εισάγει ο χωρισμός δεν μπορεί να αναδυθεί το υποκείμενο.
Τώρα τι είδους υποκείμενο θα αναδυθεί, αυτό εξαρτάται από τους χωρισμούς στους οποίους υπόκειται (για να γίνει υποκείμενο).
Υπάρχει το όχι που παγώνει το αίμα, το όχι που κάνει την καρδιά χίλια κομματάκια, το όχι που κάνει τα μάτια να πλαντάξουν στο κλάμα, το όχι που μόνο λέει ήσυχα «Όχι Αλέξη, μέχρι εδώ», το όχι που μοιάζει με ναι, αυτό που μοιάζει με ίσως, το όχι που κλαίει μόλις πει το όνομά του, το όχι που ξαφνιάζει...
Όποιος δεν έμαθε τους χωρισμούς του νωρίς, θα παλεύει όλη του τη ζωή να τους μάθει. Πι εύκολο είναι να μάθει κανείς βιολί στα πενήντα του και να παίξει το κοντσέρτο για βιολί του Tchaikovski σε Ρε μείζονα, και μάλιστα να το παίξει καλύτερα κι από τον David Oistrakh (μόνο ο Θεός θα μπορούσε) παρά να μάθει σε αυτή την ηλικία το παιχνίδι του χωρισμού.
Και δεν έχει σημασία τι χωρισμός είναι. Από θάνατο, από εγκατάλειψη, από έρωτα, τυχαίος, σχεδιασμένος με ημερομηνία, π.χ. 15 Μάρτη, αν και οι χωρισμοί του Μάρτη είναι δειλοί, του Απρίλη είναι οι πιο όμορφοι γιατί είναι οι σκληρότεροι.
Και πώς να μάθεις να παίζεις καλά το παιχνίδι του χωρισμού; Αυτό που έμαθες τους πρώτους μήνες, τα πρώτα χρόνια, δεν ξε-μαθαίνεται για να το ξανα-μάθεις. Ναι βέβαια, τώρα πια γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος αλλάζει. Η πλαστικότητα του εγκεφάλου (brain plasticity) είναι πια τεκμηριωμένη στις νευρο-επιστήμες. Οκ. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Κάποια πράγματα αλλάζουν. Αλλά όχι όλα. Η πλαστικότητα έχει όρια. Φτάνει μέχρι εκεί. Πιο κει δεν πάει. Πιο κει είναι η διάλυση του υποκειμένου, και δεν μιλάμε παρεμπιπτόντως για την ψύχωση. Το ψυχωσικό υποκείμενο δεν είναι διαλυμένο, αλλά οργανωμένο σύμφωνα με αυστηρούς νόμους. Τέλος πάντων, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Ο Ψ χώρος, προβλέψιμα, βρίθει από θεωρίες, ή θεωριούλες, περί χωρισμού. Από τον γέρο Φρόυντ, την κορούλα του την Άννα, τη Melanie Klein, τον Lacan, τον Winnicot και να μην ξεχάσουμε και τον John Bowlby. Αυστηρά μιλώντας, δεν υπάρχει κάποια απαρτιωμένη, ενοποιημένη θεωρία του (από)χωρισμού, αλλά είναι αδύνατον να περπατήσεις στο ψ δάσος και να μη συναντάς τον αποχωρισμό κάθε πέντε βήματα. Είναι παντού. Ακόμα κι όταν μιλάμε για δεσμούς, για αποχωρισμούς μιλάμε. Διασκεδαστικό παράδειγμα αυτού, η Θεωρία των Δεσμών (Αttachment Τheory) του Bowlby, γνωστή στον Ψ χώρο όσο κι η Ακρόπολη στους Αθηναίους και πιο πολύ ακόμα. Ακόμα πιο διασκεδαστικό είναι το ευφυές τεστάκι που επινόησε η συνεργάτιδα του Bowlby, η Mary Ainsworth, για να μετρήσει την ποιότητα των δεσμών ανάμεσα σε μωρά και στις μαμάδες τους. Πώς μετράς κάτι τέτοιο; Ε να, απλοποιώντας κάπως, τους βάζεις σε ένα δωμάτιο μαζί, μετά τους χωρίζεις (βγαίνει η μαμά έξω) και μετά βλέπεις (πίσω από μονόδρομο καθρέφτη) πώς αντιδράει το μωρό όταν ξαναμπαίνει η μαμά μέσα. Και presto. Ανάλογα με την αντίδραση του μωρού, λες αυτός ο δεσμός είναι ασφαλής, αυτός ανασφαλής, αυτός αποφευκτικός, ή ό,τι άλλο. Έξυπνο. Ο από-χωρισμός απ' ό,τι φαίνεται, λοιπόν, είναι ένα καλό σημάδι που σου δείχνει πώς είναι μαζί δυο άνθρωποι (και όχι μόνο δύο βέβαια). Ίσως, για αυτούς που ψάχνουν τέτοια σημάδια.
Έλεγε η Έλλη Λαμπέτη (ή έτσι νομίζω, ή ίσως να το φαντάστηκα) «αγαπώ το θέατρο τόσο πολύ που κάθε τόσο πρέπει να φεύγω μακριά, να το αποχωρίζομαι για λίγο».
Ο χωρισμός είναι παντού. Όπου δεν είναι, δεν υπάρχει επιθυμία, μόνο ίσως η σκιά της επιθυμίας.
Ίσως. Δεν ξέρω τι μ' έχει πιάσει μαρτιάτικα με τους χωρισμούς. Έχω βαλθεί να τους βάλω κάτω, να τους κόψω κομματάκια, να δω τι είναι μέσα. Έχω κι ένα πολύ όμορφο ισπανικό μαχαίρι για την περίσταση. Δώρο χωρισμού. Ίσως γι' αυτό.
Ας με συγχωρέσει ο ζοφερός φιλόσοφος για αυτή τη μικρή αλλαγή. ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΠΑΝΤΩΝ ΜΕΝ ΠΑΤΗΡ ΕΣΤΙ, ΠΑΝΤΩΝ ΔΕ ΒΑΣΙΛΕΥΣ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΕΝ ΘΕΟΥΣ ΕΔΕΙΞΕ ΤΟΥΣ ΔΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΜΕΝ ΔΟΥΛΟΥΣ ΕΠΟΙΗΣΕ ΤΟΥΣ ΔΕ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ.
16°
