Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα, η σύγκρουση ανάμεσα στο αφήγημα και την πραγματικότητα και τα σημεία όπου η πολιτική αυτοαφήγηση μετατρέπεται σε εξωραϊσμό.
Με μια αφήγηση αυτοηρωική, λογοτεχνικά στολισμένη και πολιτικά αυτάρεσκη, ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρεί μέσα από το βιβλίο του να ξαναγράψει την τετραετία που αποτέλεσε για τη χώρα την πιο ταραχώδη και επικίνδυνη περίοδο της Μεταπολίτευσης. Η απόπειρα αυτή δεν είναι τυχαία. Όταν μια κυβέρνηση έχει συνδεθεί με την αβεβαιότητα, την απώλεια διεθνούς αξιοπιστίας και τη θεσμική απορρύθμιση, ο μόνος τρόπος να επιβιώσει στο συλλογικό αφήγημα είναι να επαναπλάσει το παρελθόν. Όμως η μνήμη μιας κοινωνίας που βίωσε την κρίση στο πετσί της δεν μετακινείται εύκολα, ιδίως όταν η πραγματικότητα υπήρξε τόσο ωμή και τόσο κοστοβόρα.
Η περίοδος 2015–2019 δεν ήταν απλώς δύσκολη, ήταν εκρηκτική. Από το πρώτο εξάμηνο η χώρα οδηγήθηκε σε μια πρωτοφανή συνθήκη συνδυασμένης οικονομικής, πολιτικής και θεσμικής κρίσης. Το δημοψήφισμα του Ιουλίου, που ο Τσίπρας παρουσιάζει στο βιβλίο ως «κορυφαία στιγμή δημοκρατίας», υπήρξε στην πράξη μια βαθιά πληγή στη θεσμική λειτουργία του κράτους, ένα ακατανόητο ερώτημα, σχεδιασμένο για να πολώσει αντί να διαφωτίσει μια χώρα που οδηγούνταν στα ATM, μια κοινωνία που βρέθηκε μέσα σε λίγες ημέρες αντιμέτωπη με τον φόβο της κατάρρευσης. Και το αποτέλεσμα, που παρουσιάστηκε ως «ιστορικό μήνυμα», ανατράπηκε μέσα σε 48 ώρες από την ίδια την κυβέρνηση. Σπάνια στην πολιτική ιστορία της χώρας υπήρξε τόσο καθαρή διάψευση λαϊκής εντολής από τους ίδιους που τη ζήτησαν.
Η επτάμηνη διαπραγμάτευση που προηγήθηκε υπήρξε το αποκορύφωμα της πολιτικής επιπολαιότητας. Με αποκομμένες φιλοδοξίες, προχειρότητα και ιδεολογικό ρομαντισμό, η κυβέρνηση οδήγησε την οικονομία στην ασφυξία: αποστράγγιση ρευστότητας, εκροή δεκάδων δισεκατομμυρίων, capital controls, απώλεια πρόσβασης στις αγορές, πλήρης θεσμική αναξιοπιστία. Και το αποτέλεσμα; Το τρίτο και βαρύτερο Μνημόνιο, αυτό που ο Τσίπρας υπόσχονταν πως θα απέτρεπε. Δεν πρόκειται για μια απλή αστοχία πολιτικής· πρόκειται για την πιο απτή απόδειξη ότι η κυβέρνηση δεν κατανοούσε ούτε το διεθνές περιβάλλον ούτε τους κανονισμούς ούτε τις ισορροπίες ούτε –κυρίως– το βάρος των αποφάσεών της.
Στο θεσμικό πεδίο, η περίοδος Τσίπρα υπήρξε εξίσου τοξική. Η εργαλειοποίηση της Δικαιοσύνης, η συστηματική στοχοποίηση των ανεξάρτητων αρχών, οι επιθέσεις κατά των ΜΜΕ, η υποκατάσταση της πολιτικής με συνωμοσιολογικές αφηγήσεις και ο διχασμός ως καθημερινή μέθοδος διακυβέρνησης, σημάδεψαν τη δημόσια ζωή με τρόπο που δεν έχει προηγούμενο στη Μεταπολίτευση. Η κοινωνία χωρίστηκε τεχνητά σε «καθαρούς» και «διεφθαρμένους», σε «πατριώτες» και «προδότες», σε «λαϊκούς» και «ελίτ», με όρους που δεν είχε γνωρίσει ούτε η δεκαετία του ’80. Το πολιτικό κλίμα έγινε το ίδιο εμπρηστικό με τις οικονομικές επιλογές.
Στο βιβλίο είναι σαν να επιχειρείται μια μετατροπή της πολιτικής ευθύνης σε αφηγηματικό ηρωισμό
Κι όμως, στο βιβλίο, όλα αυτά εξαφανίζονται μέσα από έναν λυρικό καλλωπισμό. Το δημοψήφισμα γίνεται «άμυνα αξιοπρέπειας». Η διαπραγμάτευση γίνεται «σύγκρουση για τη δημοκρατία». Το Μνημόνιο γίνεται «αναγκαστική υποχώρηση». Η πόλωση γίνεται «αγώνας με τα συμφέροντα». Ο διχασμός γίνεται «σύγκρουση με το παλιό». Είναι σαν να επιχειρείται μια πλήρης στιλιστική αμνήστευση της περιόδου, μια μετατροπή της πολιτικής ευθύνης σε αφηγηματικό ηρωισμό.
Ακριβώς αυτή η μεταμφίεση είναι που καθιστά το βιβλίο πολιτικά αποκαλυπτικό. Δεν προσφέρει κανένα ουσιαστικό αποτύπωμα, καμία αυτοκριτική, καμία επίγνωση της ζημιάς που προκάλεσε η ίδια η κυβέρνηση που το υπογράφει. Αποκαλύπτει, αντιθέτως, ότι ακόμη και σήμερα ο Τσίπρας αδυνατεί να δει καθαρά το μέγεθος της περιόδου που διαχειρίστηκε και το βάρος των συνεπειών της. Και εδώ είναι το κρίσιμο: όταν ένας πολιτικός δεν κατανοεί τις συνέπειες των πράξεών του, δεν μπορεί ούτε να υπερασπιστεί ούτε να εξηγήσει την ιστορία του. Μπορεί μόνο να τη μυθοποιήσει.
Όμως η περίοδος 2015-2019 δεν χωρά σε μυθοποίησεις. Δεν ήταν ένα έπος. Ήταν μια διακυβέρνηση που απείλησε να τινάξει στον αέρα την οικονομία, να πολώσει τη χώρα στον πυρήνα της, να παραμορφώσει τους θεσμούς και να γυρίσει το ρολόι της Μεταπολίτευσης δεκαετίες πίσω. Και όσο κι αν το βιβλίο επιχειρεί να εξωραΐσει, ο αναθεωρητισμός του πέφτει πάνω στην αδόκητη αντίσταση της πραγματικότητας: η πιο ταραχώδης περίοδος της Μεταπολίτευσης δεν μετατρέπεται σε λυρικό αφήγημα επειδή το επιθυμεί ο συγγραφέας της.
Η Ιστορία κρίνει με γεγονότα. Και τα γεγονότα της διακυβέρνησης Τσίπρα μένουν εκεί αμετακίνητα, αμείλικτα, καταγεγραμμένα.
13°
