Η ελληνική κρίση του 2015 και πόσο σχετίζεται με της Αμερικής στο σήμερα
Τι είναι ακριβώς μια σύγχρονη πολιτικο-οικονομική κρίση, ποια είναι τα στοιχεία της και ποια τα στάδιά της, το ζήσαμε ίσως πιο έντονα από όλο τον πλανήτη στην Ελλάδα της περασμένης δεκαετίας των μνημονίων, με αποκορύφωμα το δημοψήφισμα του 2015 όταν και τέθηκε εν αμφιβόλω η θέση της χώρας στην Ευρώπη αλλά και στον δυτικό κόσμο. Ο Γιάννης Βούλγαρης, στο πρόσφατο βιβλίο του, “Στην άκρη του γκρεμού. Ελλάδα 2007-2019” (εκδ. Μεταίχμιο) σημειώνει ορθά ότι επρόκειτο για μια κρίση με τρεις διαστάσεις, μια εθνική, μια ευρωπαϊκή και μια παγκόσμια. Με άλλα λόγια, σε εποχές παγκοσμιοποίησης, ακόμη και η κρίση σε ένα μικρό κράτος μπορεί να λάβει διαστάσεις που ξεπερνούν το ειδικό του βάρος ακριβώς διότι αλληλεπιδρά έντονα με τον διεθνή περίγυρο. Έτσι, η ελληνική κρίση, αν και είχε κυρίως εσωτερικά αίτια που συνδέονταν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αντιφατικής αυτής χώρας, ταυτόχρονα αποτέλεσε κι έναν προπομπό για την εποχή των παγκόσμιων κρίσεων που θα ακολουθούσαν. Υπό αυτή την έννοια, η Ελλάδα προηγήθηκε, αποτελώντας ένα χαρακτηριστικό ιστορικό υπόδειγμα της εποχής εκείνης.
Η σχέση της ελληνικής κρίσης με αυτή της Αμερικής
Πολύ φοβάμαι ότι -τηρουμένων των αναλογιών- οι ΗΠΑ του Τραμπ μοιάζουν σήμερα να βρίσκονται εκεί που ήταν η Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2015. Παρότι τα μεγέθη προφανώς διαφέρουν, οι ομοιότητες είναι μάλλον εντυπωσιακές.
Καταρχάς, έχουν και οι ίδιες ένα τεράστιο δημοσιονομικό πρόβλημα, η διαχείριση του οποίου κρίνεται επιτακτική. Η αμερικανική είναι μεν μια οικονομία ακμάζουσα στον ιδιωτικό τομέα που παράγει ανυπέρβλητο πλούτο, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα ομοσπονδιακό κράτος με μεγάλα ελλείμματα και χρέος που απειλούν τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας. To έλλειμμα της γενικής διακυβέρνησης προβλέπεται να φθάσει φέτος στο 1,9 τρισ. δολάρια ή 6,2% του ΑΕΠ, ενώ το χρέος έχει εκτιναχθεί στα 36,22 τρισ. δολάρια που αντιστοιχεί περίπου στο 124,4 % του ΑΕΠ. Πρόκειται για το μεγαλύτερο χρέος στην ιστορία της χώρας, καθώς κάθε χρόνο βαίνει αυξανόμενο ιδίως μέσα στον 21ο αιώνα. Να αναφερθεί απλώς ότι το 1981 βρισκόταν μόλις στο 31,8%. Το ακόμη χειρότερο είναι ωστόσο ότι ο μεγαλύτερος αγοραστής του είναι η Κίνα, κάτι που δίνει στον μεγάλο εμπορικό αντίπαλο των ΗΠΑ ένα πρόσθετο όπλο στον παγκόσμιο ανταγωνισμό τους.
Δεύτερον, έχουν έναν νεοεκλεγμένο Πρόεδρο και μια κυβέρνηση που (ξανα)ήρθαν στην εξουσία με την πομπώδη υπόσχεση να λύσουν άμεσα το πρόβλημα αυτό (περίπου με έναν νόμο και με ένα άρθρο, θα έλεγε κανείς) και να κάνουν την Αμερική Μεγάλη Ξανά. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι και οι δικές τους προεκλογικές υποσχέσεις βασίστηκαν στην ψευδαίσθηση ότι μπορούν να λύσουν το πρόβλημα με εντελώς ανορθόδοξες κι εντέλει αυτοκαταστροφικές πρακτικές, που ήδη αποδεικνύεται ότι το μόνο που καταφέρνουν είναι να το κάνουν ακόμη χειρότερο. Υποτίθεται άλλωστε ότι η αποστολή του Ίλον Μασκ μέσω του DOGE, που συστάθηκε αμέσως μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ, εξυπηρετούσε ακριβώς τον εξορθολογισμό λειτουργίας του ομοσπονδιακού κράτους. Ωστόσο, οι μαζικές απολύσεις ομοσπονδιακών υπαλλήλων με εντελώς πρόχειρο, άκριτο ή και ιδεοληπτικό τρόπο από την ομάδα του Μασκ (που αποτελούνταν από άπειρους 19χρονους προγραμματιστές), όχι μόνο δεν έχουν οδηγήσει σε κάποιες σοβαρές περικοπές του κυβερνητικού ελλείμματος, αλλά ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ίσως να το αυξήσουν κιόλας. Εξάλλου, η προχθεσινή αιφνιδιαστική επιβολή δασμών σε δεκάδες χώρες στον κόσμο φαίνεται να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα για τις οικονομικές προοπτικές των ΗΠΑ που μοιάζει να ξαναγυρίζουν σε ξεπερασμένες πρακτικές του μεσοπολέμου, την ώρα που καλούνται να αντιμετωπίσουν εντελώς καινούργιες προκλήσεις.
Οι ΗΠΑ του Τραμπ μοιάζει να ξεχνούν εντελώς τι ήταν αυτό που έκανε την Αμερική πράγματι μεγάλη την μεταπολεμική περίοδο: το ελεύθεριο παγκόσμιο εμπόριο και οι φιλελεύθεροι δημοκρατικοί θεσμοί της
Εντέλει, όπως και στην περίπτωση του φλερτ της κυβέρνησης της ΠΦΑ με εξωευρωπαϊκές δυνάμεις το 2015, που υποτίθεται ότι θα μας έλυναν χωρίς μνημόνια το οικονομικό μας πρόβλημα, έτσι και οι ΗΠΑ του Τραμπ μοιάζει να ξεχνούν εντελώς τι ήταν αυτό που έκανε την Αμερική πράγματι μεγάλη την μεταπολεμική περίοδο: το ελεύθεριο παγκόσμιο εμπόριο και οι φιλελεύθεροι δημοκρατικοί θεσμοί της που στηρίζονταν στην αριστεία και στο σεβασμό των κανόνων από όλους τους παίκτες του εσωτερικού συστήματος. Η ευθεία υπονόμευση ή απλώς η παντελής αδιαφορία του Τραμπ και της ηγετικής του ομάδας για τους θεσμούς είναι πάντως αναμενόμενη. Για να στρίψει το αμερικανικό καράβι και να κινηθεί ενάντια στην ίδια την ιστορική του φύση, θα πρέπει αναγκαστικά να υπάρξει αλλοίωση του καθεστώτος, που σημαίνει να γίνει υπερσυγκεντρωτικό, προσωποκεντρικό (ο Τραμπ διακινεί ήδη την πρόθεσή του για μια αντισυνταγματική τρίτη θητεία) ή και αυταρχικό, αν χρειαστεί. Όπως επίσης θα πρέπει να εκδιωχθούν από υψηλές θέσεις όλοι όσοι μπορεί να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις αλλά και να ελεχθούν τα ΜΜΕ, η δημόσια σφαίρα εν γένει (αυτό είναι άλλωστε που κάνει ήδη ο Μασκ με τον ασφυκτικό έλεγχο του “Χ”) όπως και η πανεπιστημιακή διανόηση, μέσω ενός κλίματος τρομοκράτησης που συμπυκνώνεται απλά στο “ή μαζί μας ή με τους εχθρούς μας”.
Τρίτον, ακριβώς επειδή οι ερασιτεχνισμοί στην διαχείριση όλων των παραπάνω από ένα εντελώς ακατάλληλο πολιτικό προσωπικό (πολλοί υπουργοί είναι πρώην καταδικασμένοι σε δικαστήρια, άλλοι είναι επαγγελματίες συνωμοσιολόγοι ή αντιεμβολιαστές κλπ) καταφεύγουν συστηματικά στην διαστρέβλωση της αλήθειας, σε τερατώδη ψέματα ή σε απίστευτη προπαγάνδα για να δικαιολογηθούν όλοι αυτοί οι τυχοδιωκτισμοί. Μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς την ειρωνεία που κρύβεται πίσω από το σύνθημα, Make America Great Again, που θυμίζει κάτι από την αλήστου μνήμης “περήφανη διαπραγμάτευση”. Το “εμείς θα βαράμε τα νταούλια και οι αγορές θα χορεύουν”, έγινε “they are kissing my ass to make trade deals” που δήλωσε δημοσίως ο Τραμπ για τις ξένες χώρες μετά την επιβολή των δασμών, η οποία στο μεταξύ έχει βυθίσει τα διεθνή χρηματιστήρια σε επίπεδα τα οποία θυμίζουν το πρώτο διάστημα της πανδημίας του 2020.
Τέταρτον, την ίδια ώρα που επιτελείται μια τέτοια καταστροφή, η αντιπολίτευση μοιάζει να υπνοβατεί κοιμισμένη, ακριβώς όπως ήταν η κατάσταση της απαθούς αντιπολίτευσης στην Ελλάδα του 2015. Μετά την σοκαριστική τους ήττα στις προεδρικές εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου, οι Δημοκρατικοί δεν έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να προβάλουν καμία αντίσταση ούτε στην Γερουσία ούτε αλλού. Από ολόκληρο το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, ο μόνος που αποδεικνύεται ικανός να αρθρώσει πειστικό αντιπολιτευτικό λόγο είναι ο παλαιόθεν γνωστός γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς. Αλλά είναι προφανές ότι δεν αρκεί ένας 83χρονος για να αντιπαλέψει τη νέα ολιγαρχία που εδραιώνεται στην χώρα. Πάντως, μέσα σε ένα τέτοιο θλιβερό πολιτικό κοινό, αν και ακέφαλη, η δημοκρατική αμερικανική κοινωνία των πολιτών προσπαθεί να αυτο-οργανωθεί σε ένα δικό της κίνημα με τίτλο “Hands Off” (Κάτω τα Χέρια), που θυμίζει σε πολλά το δικό μας “Μένουμε Ευρώπη”. Τις προάλλες, πραγματοποιήθηκαν αντιτραμπικές διαδηλώσεις (όπως και κατά του Μασκ) σε περίπου 1400 πόλεις, από την μία άκρη της ηπείρου στην άλλη, με εκατομμύρια διαδηλωτές να συμμετέχουν με έντονο αγωνιστικό πνεύμα και χωρίς κομματικό πρόσημο.
Η αμερικανική κοινωνία είναι πράγματι αυτή τη στιγμή βαθύτατα διχασμένη – και αυτή αποτελεί ενδεχομένως την πέμπτη ομοιότητα με την ελληνική δεκαετία της κρίσης.
Η αμερικανική κοινωνία είναι πράγματι αυτή τη στιγμή βαθύτατα διχασμένη – και αυτή αποτελεί ενδεχομένως την πέμπτη ομοιότητα με την ελληνική δεκαετία της κρίσης. Ο διχασμός είναι ευδιάκριτος ήδη από την πρώτη εκλογή του Ομπάμα το 2008, η οποία έφερε αμέσως στην επιφάνεια το υπερσυντηρητικό κίνημα του Tea Party, το οποίο με τη σειρά του γέννησε τον τραμπισμό. Ο διχασμός εντοπίζεται σε πολλά επίπεδα και γεωγραφικά και πολιτισμικά. Απηχεί ουσιαστικά τον μεγάλο μετασχηματισμό τον οποίο έχει υποστεί η Αμερική ως συνέπεια της αποβιομηχάνισης, της παγκοσμιοποίησης και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης τα οποία δεν έχουν μόνο κερδισμένους αλλά και μεγάλους χαμένους στο εσωτερικό της σπουδαίας αυτής χώρας που αρέσκεται πάντα να κοιτάζει το μέλλον. Αυτό είναι άλλωστε και το τεράστιο λάθος του τραμπισμού, όπως κάθε αυταρχικού λαϊκισμού: ότι υπόσχεται μια εν γνώση του αδύνατη επιστροφή σε ένα “ένδοξο” παρελθόν όπου το “έθνος” ήταν κάποτε ευτυχισμένο, παραπλανώντας τους πιο αδύναμους που μπορεί να πίστεψαν στο παραμύθι. Το πόσο πληρώνονται αυτές οι ψευδαισθήσεις είναι πάντως εύκολο να το διαπιστώσει κάποιος αν κοιτάξει πόσα χρόνια χρειάστηκε για να ανακάμψει εκείνη η μικρή χώρα του ευρωπαϊκού νότου που πίστεψε κάποτε ότι όλα θα μπορούσαν να επιλυθούν “σκίζοντας τα μνημόνια μέρα μεσημέρι”.
18°
