Εκλογές 2023: Πώς η συμμετοχή των αποδήμων, αλλά και τα αποτελέσματα που έδωσαν, αναγκάζουν την επόμενη Βουλή να διευκολύνει περισσότερο τη συμμετοχή τους
Τρεις μέρες μόνο μετά τις εκλογές της 21ης Μαΐου, οι αναλύσεις δίνουν και παίρνουν. Η ιστορική νίκη της ΝΔ –και ο προσωπικός θρίαμβος του Κυριάκου Μητσοτάκη– παράλληλα με τον καταποντισμό του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τη σχεδόν εντυπωσιακή απόδοση του ΠΑΣΟΚ άλλαξαν απότομα τον πολιτικό χάρτη. Στις επόμενες εκλογές, τα διλήμματα φαίνεται πως θα είναι δύο: αν αξίζει στη ΝΔ να κυβερνήσει σε καθεστώς απόλυτης αυτοδυναμίας, με όσα αυτό συνεπάγεται, και αν το πολιτικό σύστημα του ενάμιση κόμματος θα αντικατασταθεί από μια αντιπολίτευση δύο ίσων μεταξύ τους –για την ώρα– πόλων.
Σε αυτά τα διλήμματα ωστόσο θα κληθούν να απαντήσουν και οι απόδημοι Έλληνες που άσκησαν για πρώτη φορά το εκλογικό τους δικαίωμα από το εξωτερικό. Περίπου 18.500 από τους συνολικά 23.000 που βρήκαν το σθένος να αντιμετωπίσουν την παράλογα σύνθετη γραφειοκρατική διαδικασία ώστε να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίσουν, τελικά προσήλθαν στις κάλπες, και τα αποτελέσματα που δίνουν έχουν πολύ ενδιαφέρον. Το μεγαλύτερο από αυτά άλλωστε, είναι η ίδια τους η συμμετοχή· μόλις το 60% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων ψήφισαν εντός της ελληνικής επικράτειας, όταν το αντίστοιχο ποσοστό συμμετοχής για τους απόδημους ήταν στο 80%.
Εκλογές 2023: Τι ψήφισαν οι απόδημοι
Με την ενσωμάτωση στο 61% –η οποία αφορά κυρίως την ψήφο των αποδήμων που μένουν μόνιμα στην Ευρώπη– τα αποτελέσματα αντανακλούν σε έναν βαθμό το ευρύτερο αποτέλεσμα των εκλογών. Δύο μέρες μετά τις εκλογές, η ΝΔ προηγείται με 44%, με τον ΣΥΡΙΖΑ να ακολουθεί με 18.5%· οι απόδημοι έδωσαν ουσιαστικά μια επιπλέον διαφορά της τάξεως του 6% στη ΝΔ, σε σχέση με τα αποτελέσματα της επικράτειας. Ωστόσο, το πραγματικό ενδιαφέρον αρχίζει μετά τα πρώτα δύο κόμματα, καθώς στην τρίτη θέση έρχεται το ΚΚΕ με 10.5% –το οποίο στην επικράτεια ήρθε τέταρτο με 7.2%–, στην τέταρτη το ΜέΡΑ25 με 10% –το οποίο έμεινε εκτός Βουλής με 2.6%–, το ΠΑΣΟΚ έρχεται πέμπτο με 6.7%–, ενώ ήρθε τρίτο με 11.5% – ενώ η Ελληνική Λύση έρχεται μόλις δέκατη με 1% – όταν συνολικά ήρθε πέμπτη με 4.5%. Με άλλα λόγια, τόσο τα ποσοστά των κομμάτων, όσο και η σειρά τους, είναι σημαντικά διαφορετική σε ό,τι αφορά την περιφέρεια εξωτερικού συγκριτικά με τα αποτελέσματα που έδωσε η επικράτεια.
Για τη ΝΔ, η διευκόλυνση του –αυτονόητου– δικαιώματος ψήφου των αποδήμων αποτέλεσε μια κομβική μεταρρυθμιστική εξαγγελία. Στην πράξη ωστόσο, παρότι οι απόδημοι έχουν πλέον τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις εκλογές, οι περιορισμοί που επέβαλε τμήμα της αντιπολίτευσης στο σχετικό νομικό πλαίσιο δυσκόλεψαν σημαντικά μια μαζικότερη συμμετοχή. Για παράδειγμα, η κάθετη άρνηση του ΚΚΕ να υπερψηφίσει την επιστολική ψήφο – ένα σύστημα που εφαρμόζουν αμέτρητες χώρες – περιόρισε σημαντικά τη συμμετοχή των αποδήμων οι οποίοι δε μένουν κοντά σε κάποιο μεγάλο εκλογικό κέντρο· αν, για παράδειγμα, μένεις στο Πλίμουθ ή στο Κάρτνιφ, τότε ακόμα και το Λονδίνο είναι αρκετά μακριά ώστε να πας να ψηφίσεις. Αν, δε, μένεις στο Περθ, τότε η μετάβαση στη Μελβούρνη ή το Σίδνεϊ είναι απαγορευτική. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η προϋπόθεση αυτοπρόσωπης παρουσίας στα εκλογικά τμήματα αποτέλεσε ανυπέρβλητο εμπόδιο για πολλούς απόδημους οι οποίοι θα μπορούσαν να ψηφίσουν επιστολικά, είτε μέσω φυσικής επιστολής –όπως στις ΗΠΑ– είτε με ψηφιακό τρόπο, όπως στην Εσθονία. Η αλλαγή του συγκεκριμένου πλαισίου θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, εφόσον η ΝΔ σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση στις 25 Ιουνίου.
Από την άλλη, τα αποτελέσματα του ΜέΡΑ25 –αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ, σε έναν βαθμό– εκθέτουν και τα δύο κόμματα. Τόσο ο Γιάνης Βαρουφάκης, όσο και Αλέξης Τσίπρας, είχαν υποστηρίξει ένα υβριδικό μοντέλο συμμετοχής των αποδήμων, στο οποίο η ψήφος τους δε θα συμπεριλαμβανόταν στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά θα επέτρεπε την εκλογή απόδημων βουλευτών, αναλόγως με τον πληθυσμό κάθε ηπείρου. Ωστόσο, η προσωπική διεθνής εμβέλεια του Βαρουφάκη φαίνεται πως ήταν αρκετή ώστε το κόμμα του να πάρει το τετραπλάσιο ποσοστό στην περιφέρεια εξωτερικού συγκριτικά με την επικράτεια. Παράλληλα, σε αντίθεση με την επικράτεια όπου ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε μόνο τη Ροδόπη, στο εξωτερικό έχει κερδίσει σε Ισπανία, Πορτογαλία, και Σουηδία, ενώ είναι αρκετά κοντά στη ΝΔ στην Ιρλανδία. Με άλλα λόγια, και τα τρία κόμματα που έβαλαν σημαντικά εμπόδια στη διευκόλυνση της ψήφου των αποδήμων – με το ΜέΡΑ25 να καταψηφίζει μάλιστα το νομοσχέδιο επί της αρχής, πίσω στο 2019 – μπορούν να μετρήσουν έστω κάποια θετικά στην εκλογική τους απόδοση εκτός της ελληνικής επικράτειας.
Στην παραπάνω ανάλυση υπάρχει ένας σημαντικός λογιστικός αντίλογος. Μπορεί μεν το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25 να έδωσαν καλύτερα ποσοστά στο εξωτερικό από τα αντίστοιχα της επικράτειας, ωστόσο αυτά αναλογούν απλώς σε μερικές εκατοντάδες ψήφους. Πράγματι, το 10.5% του ΚΚΕ αντιστοιχεί σε μόλις 1.200 ψήφους με την ενσωμάτωση στο 70%, όταν συνολικά το κόμμα έλαβε περίπου 426.000 ψήφους· το ίδιο ισχύει και για το ΜέΡΑ25, ενώ το γεγονός πως η απογοητευτική επίδοση της Ελληνικής Λύσης στο εξωτερικό δεν επηρέασε στο ελάχιστο την είσοδο της στη Βουλή είναι επίσης ενδεικτικό της απειροελάχιστης – σήμερα – επιρροής της ψήφου των αποδήμων στο συνολικό αποτέλεσμα. Ακόμα και για τη ΝΔ, οι απόδημοι τής έδωσαν μόλις 5.000 επιπλέον ψήφους σε σύνολο σχεδόν 2.400.000 εκατομμυρίων, ένα ανεπαίσθητο νούμερο στη μεγάλη εικόνα. Υιοθετώντας αυτή τη λογική, θα μπορούσε κανείς να πει πως, μέσες-άκρες, ή ψήφος των αποδήμων έχει δημιουργήσει πολύ κακό για το τίποτα, αριθμητικά μιλώντας.
Όμως, αυτή η ανάλυση θα ήταν βιαστική. Στις εκλογές της 21ης Μαΐου είχαμε ένα εκλογικό «blowout» όπως λένε στις ΗΠΑ, καθώς η ΝΔ πήρε περιφέρειες όπου ιστορικά υποφέρει, κερδίζοντας τελικά με διαφορά 1.3 εκατομμυρίου ψήφων από τον ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, αν γυρίσουμε πίσω στις εκλογές του 2000, θα θυμηθούμε πως το ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη είχε κερδίσει τη ΝΔ του Κώστα Καραμανλή με μόλις 75.000 ψήφους, ενώ μόλις στις φετινές εκλογές, κόμματα όπως η Πλεύση Ελευθερίας και η Νίκη έμειναν εκτός Βουλής για λιγότερες από 20.000 ψήφους. Με άλλα λόγια, η ψήφος των αποδήμων – ειδικά αν διευκολυνθεί μέσω της επιστολικής ψήφου και με δεδομένη την περαιτέρω διευκόλυνση της εγγραφής τους στους αντίστοιχους καταλόγους – μπορεί στο μέλλον να αποτελέσει καθοριστική παράμετρο στη διαμόρφωση των κοινοβουλευτικών συσχετισμών. Άλλωστε, ακόμα και η παρουσία ή μη ενός μικρού κόμματος στη Βουλή μπορεί να αποτελέσει έναν κρισιμότατο παράγοντα, ειδικά αν αυτή η Βουλή είναι αναθεωρητική, όπου κάθε έδρα μετράει.
Η κυβέρνηση της ΝΔ απέτυχε μεν να περάσει το σχετικό νομοσχέδιο όπως το ήθελε εκείνη, όμως τώρα θα έχει μια δεύτερη ευκαιρία – αλλά όχι τη δυνατότητα να αποτύχει ξανά. Αν η ΝΔ επαναλάβει ένα ποσοστό παρόμοιο με της 21ης Μαΐου, τότε η πλειοψηφία των 2/3 που απαιτείται ώστε να διευκολυνθεί ακόμα περισσότερο η ψήφος των αποδήμων θα είναι απόλυτα εφικτή, με δεδομένο πως τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η Ελληνική Λύση έχουν ήδη υποστηρίξει τις διευκολύνσεις που πρότεινε η κυβέρνηση Μητσοτάκη αφότου ψηφίστηκε ο νόμος, οι οποίες όμως μπλοκαρίστηκαν από ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, και ΜέΡΑ25. Η διευκόλυνση της ψήφου των αποδήμων συμφέρει τα κόμματα της σημερινής αντιπολίτευσης περισσότερο απ’ όσο πιθανώς νομίζουν, όμως κυρίως συμφέρει το πολιτικό μας σύστημα. Αν τα σημαντικά ποσοστά αποχής μάς προβληματίζουν, αν το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου για το μέλλον, τότε η συμμετοχή των απόδημων στις εθνικές εκλογές αποτελεί σίγουρα κομμάτι της όποιας λύσης.
Η συμμετοχή των αποδήμων στην εκλογική διαδικασία αποτελεί δεοντολογική υποχρέωση του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Το γεγονός πως έπρεπε να φτάσουμε στο 2019 ώστε να ψηφιστεί για πρώτη φορά ένα σχετικό νομοσχέδιο είναι οριακά εξευτελιστικό, ειδικά όταν στην υπόλοιπη Δύση – στην οποία επιλέξαμε ακόμα μια φορά πως ανήκουμε – οι απόδημοι της κάθε χώρας συμμετέχουν εδώ και δεκαετίες στις εκλογικές διαδικασίες των χωρών τους. Από τη στιγμή που κάποιος πολίτης είναι ήδη εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους, τότε η διευκόλυνση της συμμετοχής του στις εθνικές εκλογές αποτελεί υποχρέωση, όχι παραχώρηση. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε πόσοι Έλληνες έφυγαν για το εξωτερικό κατά την προηγούμενη δεκαετία, Έλληνες πολίτες οι οποίοι βρίσκονται σήμερα στην πιο παραγωγική τους ηλικία, τότε η περαιτέρω προσέλκυση τους σε κάθε εκλογική διαδικασία πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα τόσο μιας αυτοδύναμης κυβέρνησης ΝΔ, όσο και των κομμάτων της αντιπολίτευσης που θα προκύψουν. Όποιος έχει ζήσει στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια το ξέρει καλά πως αμέτρητοι από τους μετανάστες της κρίσης βλέπον το μέλλον τους πίσω στην Ελλάδα· ένα μέλλον όμως που θα επιλέξουν μόνο αν μπορούν να το διαμορφώσουν και εκείνοι.
