Οι εκλογές στην Αμερική

Για τους αντιπάλους του από τα αριστερά, ο Μπαράκ Ομπάμα εγκατέλειψε τις αρχές του – αν είχε ποτέ: δεν κατάφερε να απεμπλακεί από τον πόλεμο στο Ιράκ που κληρονόμησε από τον Τζ. Γ. Μπους και στον οποίον είχε αντιτεθεί το 2002 ούτε να καταργήσει τις φυλακές στο Γκουαντάναμο όπως είχε υποσχεθεί. Αντιθέτως, αύξησε τις επιθέσεις με μη επανδρωμένα σκάφη, ενέτεινε την επιτήρηση στις ΗΠΑ (και στον κόσμο), και υπέκυψε στις πιέσεις των Ρεπουμπλικάνων για τη μείωση του δημοσίου ελλείμματος «στις πλάτες των φορολογουμένων». Το αντι-Ομπαμικό συναίσθημα είναι εντονότερο στα δεξιά – να τι γράφει ο πρώην κυβερνήτης του Νιου Χάμσαϊρ Τζον Σανούνου: «Ο Ομπάμα δεν έχει ιδέα πώς λειτουργεί το αμερικανικό σύστημα. Δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει: πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Χαβάη καπνίζοντας διάφορα, ύστερα στην Ινδονησία... Όταν ήρθε στις ΗΠΑ εργάστηκε σε κοινοτικές οργανώσεις, δηλαδή σε σοσιαλιστικές δομές».

Εν όψει των midterm εκλογών στις 4 Νοεμβρίου όλοι φαίνονται να γυρίζουν την πλάτη στον Ομπάμα. Πράγματι, η προεδρία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Ο Ομπάμα, προς τιμήν του, δεν διαθέτει το δίκτυο πίεσης και πειθούς του Μπιλ Κλίντον –ο οποίος ψευδόταν και κολάκευε για να εξασφαλίσει υποστήριξη– ούτε φαίνεται να απολαμβάνει την εξωτερική πολιτική όπως συνέβαινε, για παράδειγμα, με τον Ρίτσαρντ Νίξον. Το αποτέλεσμα, που ενισχύεται από την πολυσυζητημένη φυλετική «μοναδικότητα», είναι η απομόνωση κι ένα είδος ανυπομονησίας –αντίστροφης μέτρησης– ώσπου να εκλεγεί ένας ακόμα πρόεδρος, ο οποίος, με τη σειρά του, θα αθετήσει υποσχέσεις και θα διαπράξει σφάλματα.

Αν πιστεύουμε ότι οι Αμερικανοί πρόεδροι είναι μαριονέτες των μεγάλων επιχειρήσεων –του Κεφαλαίου– οποιαδήποτε αποτίμηση της προεδρίας Ομπάμα είναι περιττή. Κι όμως, η κάθε προεδρία φέρνει, κατά κάποιον τρόπο, τη σφραγίδα του προέδρου – όταν αυτή η σφραγίδα είναι υπερβολικά έντονη διαμαρτυρόμαστε για προσωποπαγή εξουσία, όταν είναι λιγότερο έντονη διαμαρτυρόμαστε για «απουσία». Λόγου χάρη, τον περασμένο Αύγουστο, όταν σημειώθηκαν βίαια επεισόδια στο Φέργκιουσον του Μιζούρι, μερικοί είπαν ότι ο Ομπάμα είναι «απών» –επειδή δεν πήγε στο Φέργκιουσον– ενώ άλλοι ότι έδωσε υπερβολικό φυλετικό περιεχόμενο στην υπόθεση αναθέτοντάς τη στον υπουργό Δικαιοσύνης Έρικ Χόλντερ (που είναι μαύρος). Eξάλλου, οι συγκρίσεις μεταξύ προέδρων είναι, εξ ορισμού, λανθασμένες εφόσον αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ασκούν πολιτική. Στις ΗΠΑ ο δημογραφικός παράγοντας έχει αποφασιστική σημασία στην αλλαγή αυτών των συνθηκών: για παράδειγμα, μια ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στην εποχή του Κλίντον και στην εποχή του Ομπάμα είναι ότι τα επιλεγόμενα «δύο έθνη» δεν είναι πλέον οι λευκοί και οι μαύροι, αλλά οι λευκοί και οι «άλλοι» – και μάλιστα με τους«άλλους» να αυξάνονται γοργά. Ήδη, οι ΗΠΑ του 1992 είναι μια μακρινή χώρα, ένα διαφορετικό τοπίο.

Ο Ομπάμα προσπάθησε να εφαρμόσει «μετα-φυλετική» πολιτική, ακόμα και «μετα-κομματική» ή «υπερκομματική». Η κρίση του 2008 βοήθησε σ’ αυτή την κατεύθυνση: υπήρξαν αντιστοιχίες με τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930 και ο Ομπάμα θεωρήθηκε ο «νέος Ρούζβελτ» με το καινούργιο New Deal. Δεν είμαι σίγουρη για τις ομοιότητες. Είμαι όμως σίγουρη ότι ο Ομπάμα έδρασε, σχετικά αποτελεσματικά, ως κεντρική εξουσία· κάτι που οι Αμερικανοί φοβούνται και αποφεύγουν: γι’ αυτό απέρριψαν την Obamacare. Η άγνοια των πολιτών γύρω από το πώς λειτουργεί το «κράτος» έφτασε σε αντι-Ομπαμικό πυρετό: σε πολιτείες όπως το Κεντάκυ εμφανίστηκαν συνθήματα του τύπου «Έξω η κυβέρνηση από την Κοινωνική Ασφάλιση» και «Κάτω τα κυβερνητικά σας χέρια». Για τον απλό Αμερικανό από το Κεντάκυ ο εχθρός είναι το «κράτος» με τα μακριά, βρόμικα χέρια το οποίο εκπροσωπεί, εκ των πραγμάτων, ο πρόεδρος. Υπό αυτή την έννοια, ό,τι και να κάνει ο Ομπάμα θα συναντήσει αντίσταση και λάσπη. Πόσο μάλλον όταν αναπτύσσονται ανορθολογικά κινήματα όπως το Tea Party ή αναβιώνουν παλιές διαμάχες όπως εκείνη των creationists εναντίον των επιστημόνων.

Όσο για τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής, βρισκόμαστε σε μια καινούργια κατάσταση με αναδυόμενους παίκτες και με τις ανοησίες των ΗΠΑ να πληρώνονται πολύ ακριβά. Αλλά δεν ευθύνεται η προεδρία Ομπάμα για τον ισλαμικό εξτρεμισμό – ευθύνεται, εν μέρει, η αμερικανική και ευρωπαϊκή πολιτική ήδη από τις τελευταίες ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, όταν υπέθαλπε τους Μουτζαχεντίν μόνο και μόνο επειδή ήταν αντικομμουνιστές και αντισοβιετικοί. Ο αντικομμουνισμός, από μόνος του, δεν είναι ο καλύτερος δυνατός σύμβουλος – όπως δεν είναι σωστή καμιά μονοδιάστατη, εμμονική στρατηγική. Ούτε ευθύνεται η προεδρία Ομπάμα για τη διεθνή συμπεριφορά της Ρωσίας για την οποίαν ευθύνονται αποκλειστικά οι Ρώσοι. Η φτηνή κοινωνιολογία που κατακλύζει τα δημοσιογραφικά σχόλια εμφανίζει την αμερικανική πολιτική ως πανίσχυρη, ύποπτη και ολέθρια. Την ίδια στιγμή, ο Ομπάμα κατηγορείται για ανημπόρια και για χαμένους πολέμους. Ένα από τα αρνητικά αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης είναι, νομίζω, η αύξηση των αγχογόνων παραγόντων που ενθαρρύνουν την καταγγελία συγκεκριμένων ενόχων. «Κάποιοι» πρέπει να φταίνε για τις οικολογικές καταστροφές, τη διεθνή τρομοκρατία, τη διάλυση κοινωνικού ιστού, την επισφάλεια στην αγορά εργασίας: το απλό συμπέρασμα είναι ότι φταίνε οι πολιτικοί, ιδιαίτερα εκείνοι που χαρακτηρίζονται, δουλοπρεπώς, ως «πλανητάρχες», οι οποίοι θεωρούνται υπερβολικά ισχυροί και την ίδια στιγμή πιόνια σκοτεινών δυνάμεων.

 Σε αυτόν τον δεύτερο τόμο, που ακολουθεί τη «Φοβερή τροπή των πραγμάτων» (2012), η Σώτη Τριανταφύλλου, πάντα καίρια, διορατική και διεισδυτική, ανατέμνει την ελληνική κοινωνία και την πολιτική αναλύοντας τα αίτια της κρίσης. Τι μας συνέβη; Τι θα μπορούσε να μας συμβεί; Τι πρέπει να κάνουμε; Εδώ λοιπόν υπάρχουν σκέψεις, επισημάνσεις και προτάσεις· κυρίως υπάρχουν όσα δεν ειπώθηκαν για πολύ-πολύ καιρό κι όσα αποτελούν ακόμα ταμπού των ιδεολογιών.