Το 2016 θα κριθεί το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ε.Ε. αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα. Οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι οι κρίσεις που διέρχεται περιοδικά η Ε.Ε. βοηθούν, σε τελική ανάλυση, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση γιατί συσπειρώνουν δυνάμεις και ενεργοποιούν τον γαλλογερμανικό άξονα, στον οποίο παραδοσιακά στηρίζεται το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Αυτή τη φορά όμως εκδηλώνονται παράλληλες κρίσεις και οι πιθανότητες δεν είναι με το μέρος της Ε.Ε. Πάντως, εάν ελέγξουμε την κατάσταση το 2016 θα δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια νέα περίοδο ανάπτυξης της Ε.Ε.
Δεξιά στροφή
Η πρώτη κρίση έχει να κάνει με τη στροφή προς τα δεξιά και την άκρα Δεξιά που παρατηρείται σε πολλές χώρες. Στην Πολωνία, για παράδειγμα, θριάμβευσαν στις εκλογές οι δεξιοί ευρωσκεπτικιστές, ηττήθηκε η κεντροδεξιά η οποία άσκησε την εξουσία την προηγούμενη οκταετία και κυριολεκτικά εξαφανίστηκαν οι κεντροαριστερές και αριστερές δυνάμεις. Η Πολωνία έχει το πιο δεξιό κοινοβούλιο μεταξύ των 28. Η νέα κυβέρνηση έχει αρχίσει να κρατάει αποστάσεις από τις Βρυξέλλες και συνεννοείται πολύ καλά με τη Βουδαπέστη, όπου κυριαρχεί ο συντηρητικός ευρωσκεπτικιστής κ. Όρμπαν.
Η ανατολική διεύρυνση της Ε.Ε. δεν οδηγεί στην επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αλλά δημιούργησε νέα προβλήματα εξαιτίας των διαφορετικών προτεραιοτήτων που έχουν σημαντικές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία, οι οποίες πέρασαν τη δοκιμασία του σοβιετικού κομμουνισμού.
Οι χώρες που αναφέραμε αξιοποιούν το προσφυγικό-μεταναστευτικό για να διαφοροποιηθούν από τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Δεν δέχονται να συμμετάσχουν στο σύστημα της μαζικής μετεγκατάστασης προσφύγων βάσει ποσοστώσεων και κατηγορούν το Βερολίνο για «ηθικό ιμπεριαλισμό», υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι θα κινηθούν εντελώς αυτόνομα, με βασικό κριτήριο τα εθνικά τους συμφέροντα.
Η καγκελάριος της Γερμανίας κ. Μέρκελ θριάμβευσε στο πρόσφατο συνέδριο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, όπου τη γραμμή της ενέκριναν οι 996 από τους 1.000 σύνεδρους. Δύο ψήφισαν κατά και δύο απείχαν. Έχοντας συμπληρώσει μία επιτυχημένη δεκαετία στην Καγκελαρία, η κ. Μέρκελ υιοθέτησε μία στρατηγική ανοιχτών συνόρων και οικονομικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης εκατομμυρίων προσφύγων, η οποία βέβαια είναι υψηλού πολιτικού ρίσκου.
Τα εγκυρότερα διεθνή ΜΜΕ, όπως το περιοδικό TIME και η εφημερίδα Financial Times, αναδεικνύουν την κ. Μέρκελ σε προσωπικότητα της χρονιάς, υποκλινόμενα στα ηγετικά της χαρακτηριστικά. Η στρατηγική της Γερμανίας στο προσφυγικό-μεταναστευτικό έχει πάντως τεράστια κενά. Η Τουρκία και η Ελλάδα δεν θέλουν ή δεν μπορούν να ελέγξουν τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές, οι Βρυξέλλες στηρίζουν με τις αποφάσεις τους την πολιτική της Γερμανίας αλλά δεν δεσμεύουν κανέναν και οι περισσότερες χώρες, από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία μέχρι την Πολωνία και την Ουγγαρία, αρνούνται να εφαρμόσουν ανάλογη πολιτική.
Το κυριότερο είναι ότι σημαντικές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, δεν αντέχουν πολιτικά τη στροφή της γερμανικής πολιτικής στο προσφυγικό-μεταναστευτικό υπέρ των ανοιχτών συνόρων και της οικονομικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης.
Η ευρωπαϊκή κρίση κλιμακώνεται και από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τρεις από τις τέσσερις σημαντικότερες χώρες της Ευρωζώνης. Στη Γαλλία, η οικονομική ανάκαμψη παραμένει οριακή, το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της κ. Λεπέν ήρθε πρώτο στον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών με ποσοστό 28% και οι Σοσιαλιστές που ελέγχουν την προεδρία της Δημοκρατίας και της κυβέρνησης είναι πλέον η τρίτη πολιτική δύναμη, χωρίς σοβαρές πιθανότητες ανάκαμψης πριν τις προεδρικές εκλογές του 2017. Προσθέστε στα παραπάνω την πολιτική και κοινωνική ένταση που προκαλεί η δραστηριοποίηση των ισλαμιστών τρομοκρατών στη Γαλλία και έχετε την εικόνα μιας χώρας που περνάει κρίση αποτελεσματικότητας, πολιτικής ταυτότητας και στρατηγικής.
Εξαιρετικά δύσκολη η κατάσταση και στην Ιταλία, όπου η ανάκαμψη επίσης παραμένει οριακή και δεν μπορεί να συμβάλει στην ουσιαστική μείωση της ανεργίας. Ο κεντροαριστερός πρωθυπουργός κ. Ρέντσι δίνει μια δύσκολη μάχη υπέρ της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας αλλά δέχεται τεράστιες πολιτικές πιέσεις. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του δεξιόστροφου λαϊκιστή Μπέπε Γκρίλο έχει δημοσκοπικά ποσοστά που ξεπερνούν σταθερά το 25%, η Λέγκα του Βορρά του κ. Σαλμίνι, η οποία κινείται μεταξύ δεξιού ευρωσκεπτικισμού και ακροδεξιού αντιευρωπαϊσμού, καταγράφει ποσοστά ανώτερα του 15%, ενώ ο πρώην πρωθυπουργός κ. Μπερλουσκόνι μοιάζει έτοιμος να εγκαταλείψει την κεντροδεξιά υπέρ θέσεων που πλησιάζουν πολύ εκείνες της Λέγκας του Βορρά. Το μεταρρυθμιστή κ. Ρέντσι απειλούν η δημοσκοπική του φθορά αλλά και τα προβλήματα των ιταλικών τραπεζών, που μπορεί να οδηγήσουν σε παραλλαγές του bail-in και στην πολιτική κατάρρευση της κυβέρνησης.
Τα νέα είναι ανησυχητικά και από την Ισπανία, όπου στις εκλογές της περασμένης Κυριακής ο παραδοσιακός δικομματισμός περιορίστηκε στο 50%, με το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς Podemos να εξασφαλίζει το 20% των ψήφων και τους κεντροδεξιούς ριζοσπάστες του κόμματος των Πολιτών να παίρνουν 14%. Το παλιό εξασθένησε αλλά δεν πέθανε στην Ισπανία, ενώ το καινούριο είναι ιδεολογικά και πολιτικά μπερδεμένο και δεν μπορεί να δώσει λύσεις στα μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Παράλληλα, έχει αναδειχθεί το ζήτημα της απόσχισης της Καταλονίας, το οποίο κάνει πιο δύσκολο το σχηματισμό βιώσιμης κυβέρνησης και μεγαλώνει την πολιτική ένταση.
Η απειλή του Brexit
Η κρίση της Ε.Ε. παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις εξαιτίας και της δυναμικής που αναπτύσσεται στο Ηνωμένο Βασίλειο υπέρ του Brexit, της αποχώρησης δηλαδή της χώρας από την Ε.Ε. Με πρωτοβουλία των Βρυξελλών και του Βερολίνου, οι Ευρωπαίοι εταίροι κάνουν ό,τι μπορούν για να απαντήσουν θετικά στα περισσότερα αιτήματα του πρωθυπουργού κ. Κάμερον και να εξασφαλίσουν ένα θετικό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε., το οποίο θα πραγματοποιηθεί πιθανότατα μέχρι το καλοκαίρι του 2016.
Υπάρχουν όμως δύο εξαιρετικά σοβαρά προβλήματα που μπορεί να οδηγήσουν στο Brexit. Πρώτον, οι Βρυξέλλες δεν μπορούν να δεχτούν τις διακρίσεις που θέλει να επιβάλει η κυβέρνηση Κάμερον σε βάρος των χαμηλόμισθων εργαζομένων που προέρχονται από τις ανατολικές χώρες της Ε.Ε. Η Συντηρητική κυβέρνηση υποστηρίζει, χωρίς να μπορεί να το αποδείξει, ότι επιβαρύνουν μέσω των επιδομάτων που παίρνουν χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι στο Ηνωμένο Βασίλειο τον κρατικό προϋπολογισμό και γι’ αυτό θα πρέπει να μην τους καταβάλλονται επιδόματα και να μην τους δίνονται φορολογικά κίνητρα για μία τετραετή μεταβατική περίοδο. Δεύτερον, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν θα κριθεί τόσο από το συμβιβασμό στον οποίο θα οδηγηθεί η διαπραγμάτευση, όσο από τη γενική εικόνα που έχουν οι Βρετανοί για την Ε.Ε. και το προσφυγικό-μεταναστευτικό, η οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να βελτιωθεί στο άμεσο μέλλον.
Η ελληνική κρίση και ο κίνδυνος του ντόμινο που μπορούσε να προκαλέσει μοιάζουν πλέον με μακρινή ανάμνηση παρά το γεγονός ότι δεν αντιμετωπίστηκαν ακόμα τα βασικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ε.Ε. είναι πολύ σημαντικότερες και εξελίσσονται παράλληλα, περιορίζοντας έτσι τις πιθανότητες άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισής τους και δημιουργίας των προϋποθέσεων για μια νέα περίοδο ανάπτυξης και εμβάθυνσης της Ε.Ε.
13°
