Πώς διεξάγεται ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα;

Κατά τη διάρκεια των αμερικανικών εκλογών του 2012 βρισκόμουν στη Μασαχουσέτη. Την περίοδο εκείνη μία σειρά από δημοψηφίσματα που αφορούσαν φλέγοντα ζητήματα έλαβαν χώρα σε αρκετές Πολιτείες των ΗΠΑ. Σε κάποιες Πολιτείες οι ψηφοφόροι ερωτήθηκαν αν επιθυμούσαν να νομιμοποιηθεί ο γάμος ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου. Στην Μασαχουσέτη –από τις πρώτες Πολιτείες που, λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε δώσει θετική ψήφο στο ανάλογο δημοψήφισμα– το κέντρο ενδιαφέροντος είχε ήδη μετατοπιστεί σε άλλα θέματα. Αυτή τη φορά οι ψηφοφόροι καλούνταν να αποφασίσουν με ένα απλό ΝΑΙ ή ΟΧΙ αν θα τεθούν σε εφαρμογή, μεταξύ άλλων, ο νόμος για τη συνταγογράφηση φαρμάκων με σκοπό τον τερματισμό της ζωής (υπερίχσησε το ΝΑΙ) και ο νόμος για την ιατρική χρήση της μαριχουάνας (υπερίσχυσε το ΟΧΙ).

Το εντυπωσιακό στη διοργάνωση του δημοψηφίσματος ήταν το επίπεδο ενημέρωσης που παρείχε η Πολιτεία στους πολίτες. Φυλλάδια με εκτενείς πληροφορίες για τη διαδικασία του δημοψηφίσματος, αλλά και σημαντικές λεπτομέρειες για τη στοιχειοθέτηση των προτεινόμενων νόμων, διανεμήθηκαν στους ψηφοφόρους ώστε να έχουν τον απαραίτητο χρόνο να ενημερωθούν αλλά και να κάνουν τη δική τους έρευνα πριν διαμορφώσουν την άποψή τους.

Όσοι πολίτες το επιθυμούσαν, είχαν πρόσβαση σε τράπεζες δεδομένων και επιστημονικές θεωρήσεις που τους βοήθησαν να αποκτήσουν ολοκληρωμένη άποψη και για τα δύο ζητήματα, δύο μήνες πριν την ψηφοφορία. Ας δούμε τώρα πώς διεξάγεται ένα δημοψήφισμα για ένα ζήτημα που δεν είναι απλώς κοινωνικό, αλλά καίρια εθνικό, όπως είναι η συμφωνία με τους Ευρωπαίους Εταίρους στην Ελλάδα του 2015.

Η κυβέρνηση θέτει στους πολίτες ένα ερώτημα από την απάντηση του οποίου εξαρτάται κυριολεκτικά το μέλλον της χώρας, χωρίς να τους δίνει όμως το χρόνο και την ευκαιρία να ενημερωθούν, αφού ο πρωθυπουργός ανακοινώνει τις πρωινές ώρες του Σαββάτου 27 Ιουνίου δημοψήφισμα για την Κυριακή 6 Ιουλίου. Αρχικά δεν είναι ξεκάθαρο τι ακριβώς αφορά η ερώτηση, αφού η κυβέρνηση αποφασίζει να μη θέσει στη διάθεση των πολιτών τα δύο επίσημα έγγραφα τα οποία καλούνται να κρίνουν με την ψήφο τους.

Όταν το ψηφοδέλτιο δίνεται στη δημοσιότητα τη Δευτέρα 29 Ιουνίου οι πολίτες διαπιστώνουν ότι περιέχει ορολογία σε ξένη γλώσσα κάτι που αυτόματα καθιστά τμήμα του ερωτήματος δυσπρόσιτο ή και απροσπέλαστο για σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη με το παράδειγμα της Μασαχουσέτης, η ελληνική κυβέρνηση τάσσεται υπέρ της μίας επιλογής και την προπαγανδίζει με όλες τις μεθόδους που ο κρατικός μηχανισμός έχει στη διάθεσή του, όπως: αποστολή προσωπικών μηνυμάτων σε υπαλλήλους δημοσίων υπηρεσιών, αφισοκόλληση σε κεντρικούς δρόμους των πόλεων, απόφαση του ΕΣΡ να διανείμει τον τηλεοπτικό χρόνο 70% υπέρ του ΟΧΙ και 30% υπέρ του ΝΑΙ, συνεντεύξεις ανώτατων κυβερνητικών στελεχών στην κρατική τηλεόραση και τα υπόλοιπα κανάλια.

Ταυτόχρονα κάποιοι φιλοκυβερνητικοί ιστότοποι εξαπολύουν συστηματικές επιθέσεις σε πρόσωπα του δημόσιου βίου που εκφράζονται υπέρ του ΝΑΙ, όπως ο Τίτος Πατρίκιος, ο Πύρρος Δήμας, ο Σάκης Ρουβάς. Όσον αφορά, τέλος, την απολύτως υποχρεωτική σε τέτοιες περιπτώσεις διανομή έγκυρου ενημερωτικού υλικού υποστήριξης και των δύο επιλογών, η κυβέρνηση ηθελημένα το παραβλέπει, ενώ οι περισσότεροι πολίτες αγνοούν ότι είναι δικαίωμά τους να το ζητήσουν.  

Το ερώτημα είναι: Μπορεί να θεωρηθεί αδιάβλητη η διαδικασία ανακοίνωσης, σύνταξης και προεκλογικής καμπάνιας ενός δημοψηφίσματος που λαμβάνει χώρα υπό αυτούς τους όρους;