Η επιστροφή του Τραμπ στις αξίες της κοινότητας μοιάζει θνησιγενής, ακριβώς γιατί η τεχνολογία και τα δικαιώματα έχουν διαμορφώσει τον τύπο ενός ανθρώπου που ζει αγνοώντας τους άλλους
Η αισθητική του κινήματος MAGA, η πολιτική δόμησης του Ντόναλντ Τραμπ και πώς τοποθετείται στην ιστορία της αρχιτεκτονικής
Στις 20 Ιανουαρίου 2025 ο Ντόναλντ Τραμπ εξέδωσε, στο πλαίσιο της πολιτικής του για την αρχιτεκτονική ομοσπονδιακών κτιρίων, ένα Προεδρικό Μνημόνιο (Presidential Memorandum). Με τίτλο «Promoting Beautiful Federal Civic Architecture» προτρέπει την General Services Administration (GSA) να υποβάλει εντός 60 ημερών προτάσεις για τα ομοσπονδιακά δημόσια κτίρια, έτσι ώστε να είναι «ορατά ως πολιτικά κτίρια», ενώ θα σέβονται την τοπική, παραδοσιακή και κλασική αρχιτεκτονική κληρονομιά. Στις 28 Αυγούστου 2025 εκδόθηκε η εκτελεστική οδηγία (Executive Order) 14344 — «Making Federal Architecture Beautiful Again», με την οποία ο νεοεκλεγείς πρόεδρος συνδέει την ομοσπονδιακή αρχιτεκτονική με το όραμα του Ουάσιγκτον και του Τζέφερσον: Δημόσια κτίρια που εμπνέουν και προάγουν την πολιτική αρετή. Θεσπίζει ως «προτιμώμενη» την κλασική και παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ιδιαίτερα στην Ουάσιγκτον D.C., εκτός αν υπάρχουν «εξαιρετικοί λόγοι» για άλλη μορφή. Ορίζει με ακρίβεια όρους όπως Classical, Brutalist, Deconstructivist, Traditional Architecture και «General Public». Επισημαίνει ότι οι ομοσπονδιακές υπηρεσίες πρέπει να επιλέγουν σχέδια που «εξυψώνουν το πνεύμα» και αντανακλούν «τη σταθερότητα της κυβέρνησης». Αναφέρει το είδος των έργων για τα οποία θα ισχύουν οι παραπάνω κανονισμοί με το ύψος του κόστους στα 50 εκατομμύρια δολάρια.
Πρακτικά αφορά δικαστικά μέγαρα, ομοσπονδιακές έδρες υπηρεσιών, πρεσβείες. Ουσιαστικά προσπαθεί να κατοχυρώσει εκ των πραγμάτων τον νεοκλασικισμό, περιορίζοντας τον μοντερνισμό και τον μπρουταλισμό, θεσπίζοντας δεσμευτικές οδηγίες για τους αρχιτέκτονες των δημοσίων κτιρίων. Μπαίνει, μάλιστα, κατά πρωτόγνωρο τρόπο για πρόεδρο, σε μια μορφολογική ταξινόμηση δείχνοντας πρόθεση ρύθμισης του αισθητικού αποτελέσματος. Με λίγα λόγια, επιμένει αυταρχικά στην επιστροφή στις ρίζες, ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Λίγο αργότερα, στις 4 Σεπτεμβρίου 2025, κατατέθηκε το προς ψήφιση νομοσχέδιο Beautifying Federal Civic Architecture Act of 2025 (S. 2726, 119th Κογκρέσο) στη Γερουσία από τον Jim Banks και Το Make Federal Architecture Beautiful Again Act (H.R. 5565, 119th Κογκρέσο) εισήχθη στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις 26 Σεπτεμβρίου 2025 από τον Tim Burchett.
Στις αρχές του Αυγούστου ανακοινώθηκε η κατασκευή μιας νέας αίθουσας χορού στον Λευκό Οίκο. Ήδη έχει αρχίσει μερική κατεδάφιση της ανατολικής πτέρυγας για να υλοποιηθεί ο φανταχτερός νεοκλασικός σχεδιασμός που έχει εκπονηθεί από τους McCrery Architects, οι οποίοι ειδικεύονται σε καθεδρικούς ναούς. Η πιο προφανής αισθητική κριτική θα ήταν σίγουρα η ασυμφωνία του με τον υπόλοιπο Λευκό Οίκο. Πρώτον: θα διαταράξει τη συμμετρία που απαιτεί η κλασική αρχιτεκτονική. Η στοά της αίθουσας χορού έχει τοποθετηθεί σε μια περίεργη θέση, κρεμασμένη στη νοτιοανατολική γωνία του συγκροτήματος. Επιπλέον, τα παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή είναι δυσανάλογα και εισάγουν έναν εντελώς διαφορετικό τόνο από αυτόν που δίνουν τα άλλα παράθυρα της προεδρικής κατοικίας. Δεύτερον: η πλούσια, ψευδο-μπαρόκ διακόσμηση της αίθουσας χορού δεν ταιριάζει με την κατά τα άλλα λιτή γραμμή του Λευκού Οίκου. Υπάρχει μια νύξη των Βερσαλλιών στην προτεινόμενη αίθουσα χορού, αλλά ο Λευκός Οίκος δεν είναι, και ποτέ δεν προοριζόταν να είναι, οι Βερσαλλίες. Υπό αυτήν την έννοια, η αίθουσα χορού ταιριάζει περισσότερο με το χρυσό ρετιρέ του Τραμπ παρά με το κτίριο στο οποίο θα ενωθεί.
Αν κοιτάξουμε τα πιο αγαπημένα κτίρια του κόσμου, η συμμετρία δεν είναι και τόσο μεγάλη αρετή — όλα είναι παλίμψηστα, στα οποία έχουν προστεθεί τροποποιήσεις από τις επόμενες γενιές.
Όλες οι μορφές κλασικής αρχιτεκτονικής καθορίζονται από την τήρηση ενός αυστηρού συνόλου κανόνων —συμπεριλαμβανομένων των αναλογιών και των σχημάτων κάθε στοιχείου, καθώς και των διακοσμήσεών τους— που έχουν καθοριστεί εδώ και πολύ καιρό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα περισσότερα νεοκλασικά κτίρια μοιάζουν μεταξύ τους. Όμως, πολλά από τα πιο αγαπημένα νεοκλασικά κτίρια του κόσμου παραβιάζουν τους κανόνες. Πολύ συχνά, η κλασική αρχιτεκτονική και οι οπαδοί της καταλήγουν σε πεζότητα. Η συμμετρία, αν κοιτάξουμε τα πιο αγαπημένα κτίρια του κόσμου, δεν είναι και τόσο μεγάλη αρετή — όλα είναι παλίμψηστα, στα οποία έχουν προστεθεί τροποποιήσεις από τις επόμενες γενιές.
«Η μοντέρνα αρχιτεκτονική που εμφανίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα, βασίζεται στα νέα υλικά και κυρίως στην τεχνολογία του σκυροδέματος. Η πέτρα, το τούβλο και το ξύλο της κλασικής περιόδου αντικαταστάθηκαν από το μέταλλο, το γυαλί και το οπλισμένο σκυρόδεμα (μπετόν-αρμέ, σίδερο και πέτρα μαζί). Τα κτίρια έγιναν ασφαλέστερα και ψηλότερα. Μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των σύγχρονων πόλεων της εποχής. Είχαν μεγαλύτερα ανοίγματα και περισσότερο φως. Τα μορφολογικά στοιχεία του κλασικισμού αφαιρούνται και παγιώνεται σταδιακά μια νέα αισθητική».
«Όταν κτίζονταν οι ΗΠΑ η νεοκλασική αρχιτεκτονική ήταν εντός της εποχής, ως ένας διεθνής ρυθμός που ταυτόχρονα υπηρετούσε της αξίες της χώρας. Σήμερα, που οι σύγχρονες αρχιτεκτονικές αναζητήσεις συνυπάρχουν με όλους τους ρυθμούς του παρελθόντος υπό μία έννοια, τα πράγματα είναι σαφώς διαφορετικά. Ο νεότερος εξατομικευμένος άνθρωπος δεν μπορεί να ταυτιστεί με ρυθμούς. Είναι σαν να περιορίζεις την ελευθερία του. Μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες όπως ο Δημήτρης Πορφύριος ακόμα επικαλούνται την επιστροφή στην ιστορική αρχιτεκτονική και τις παραδοσιακές μορφές της. Θα μπορούσαμε όμως να σκεφτούμε με τέτοιους όρους ένα σύγχρονο αεροδρόμιο;»
Ο Μεταξάς επέβαλε, όπου νόμιζε, ανάλογους ρυθμιστικούς κανόνες όπως ο Τραμπ, στηρίζοντας τον κλασικισμό ως ελληνικό ρυθμό
«Ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα, και φαινομενικά δυσνόητο, είναι τα ριζοσπαστικά μοντέρνα κτίρια που έγιναν στη διάρκεια της δικτατορίας, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται, διεθνώς, από τον μπρουταλισμό του Λε Κορμπυζιέ και τον μεταβολισμό των Ιαπώνων. Οι Συνταγματάρχες, που ευαγγελίζονταν την παραδοσιακές αξίες της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας δέχτηκαν πρωτοποριακά κτίρια όπως τον ΟΛΠ των Λιάπη και Σκρουμπέλου στον Πειραιά, της ΔΕΗ της Γ’ Σεπτεμβρίου του Κραντονέλλη, το στρογγυλό σχολείο του Ζενέτου στον Άγιο Δημήτριο, ακόμα και τους δύο πύργους Αθηνών και Πειραιώς. Είχαν επίγνωση της αρχιτεκτονικής ή απλώς έπλεαν με το ρεύμα της ανάπτυξης μέσω της ανοικοδόμησης; Από την άλλη ο Μεταξάς επέβαλε, όπου νόμιζε, ανάλογους ρυθμιστικούς κανόνες όπως ο Τραμπ, στηρίζοντας τον κλασικισμό ως ελληνικό ρυθμό. Σε εθνικούς διαγωνισμούς, ακόμα και μοντέρνοι αρχιτέκτονες όπως ο Κίμων Λάσκαρις, ο οποίος είχε σχεδιάσει τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, βρέθηκαν να καταθέτουν νεοκλασικές προτάσεις, ακολουθώντας την επίσημη γραμμή. Γενικότερα, οι προθέσεις φαίνεται να μπερδεύονται συχνά με το συμφέρον ή να χάνονται στις ισορροπίες της εκάστοτε εποχής».
Στην πραγματικότητα, τελικώς, προσαρμόζουμε στις υπάρχουσες ψυχικές μορφές μας τις διαφοροποιήσεις που έρχονται από τις εξελίξεις, τεχνολογικές ή άλλες. Οι συνταγματάρχες χωρίς πόνο ψυχής ανέχονταν μια διαφορετική από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Για να κάνουν τη δουλειά τους. Να δείξουν μοντέρνοι, ανέξοδα. Ο Μεταξάς από την άλλη, είχε μεγαλύτερη σιγουριά για την κληρονομιά που έφερε, αλλά συγχρόνως τον ευνοούσε το κλίμα της εποχής. Στην περίπτωση του Τραμπ τα πράγματα είναι πιο καθαρά. Προσπαθεί να σταθεί εμπόδιο σε έναν νεοφιλελεύθερο αριστερό κόσμο που βασίζεται στον δικαιωματισμό: «Όλα επιτρέπονται εφόσον πρέπει να πραγματωθεί η επιθυμία μου».
Χρειάζεται πολύς χρόνος και αναλύσεις για να μάθουμε ποια θα είναι τα αποτελέσματα των ενεργειών του Τραμπ, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν σταθερά κριτήρια για τις επιλογές του
Η επιστροφή του Τραμπ στις αξίες της κοινότητας —υποτίθεται βάζοντάς την πάνω από την ατομική ευτυχία, εξού και το Make America Great Again— μοιάζει θνησιγενής, ακριβώς γιατί η τεχνολογία και τα δικαιώματα έχουν διαμορφώσει τον τύπο ενός ανθρώπου που ζει αγνοώντας τους άλλους. Χρειάζεται πολύς χρόνος και παράλληλες αναλύσεις για να μάθουμε ποια θα είναι τα αποτελέσματα των ενεργειών του, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν σταθερά κριτήρια για τις επιλογές του. Εκείνο που φαίνεται σχετικά βέβαιο είναι ότι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί, ανεξαρτήτως των εποχιακών τους αλλαγών, έχουν την ανάγκη σταθερών αξιών. Επιζητούν έστω και παροδικά την αλήθεια τους.
12°
