Τα Νόμπελ δεν είναι μόνο λάμψη: Οι συγκινητικές και παράξενες ιστορίες των νικητών

Όταν ακούμε τη λέξη «Νόμπελ», στο μυαλό μας έρχονται επίσημες τελετές με σμόκιν και μακριά φορέματα, και λόγοι γεμάτοι κύρος και ονόματα, που μένουν για πάντα στην ιστορία. Κι όμως, πίσω από την αίγλη και την τελειότητα των τελετών, κρύβονται ιστορίες ανθρώπινες, γεμάτες αδυναμίες, χόμπι, ιδιοτροπίες και απρόβλεπτες καταστάσεις.

Υπάρχουν φυσικοί που έπαιζαν τύμπανα και ζωγράφιζαν σκίτσα στα εργαστήριά τους, συγγραφείς που αρνήθηκαν τα χρήματα του βραβείου τους και πολιτικοί που παρέλαβαν το Νόμπελ υπό περίεργες και δύσκολες συνθήκες, ακόμη και μέσα στη φυλακή.

Ένα είναι σίγουρο, το Νόμπελ δεν είναι απλώς ένα βραβείο για τη δουλειά κάποιου. Είναι ένα εισιτήριο αιωνιότητας για τους μεγαλύτερους επιστήμονες, συγγραφείς και ακτιβιστές, που είναι πρώτα απ’ όλα άνθρωποι με πάθη, αδυναμίες και στιγμές αυθορμητισμού – κι ίσως γι’ αυτό κάθε Νόμπελ έχει κάτι το τόσο ξεχωριστό και ανθρώπινο.

Οι παράξενες ιστορίες ανθρώπων που κέρδισαν βραβείο Νόμπελ

Το «λάθος» ταξίδι: Ο Φρεντ Ράμσντελ και η ανακοίνωση στο… μέσο της φύσης

Λίγες μέρες πριν, έγινε η ανακοίνωση του Νόμπελ Ιατρικής 2025, κι ενώ όλος ο πλανήτης ενημερωνόταν γι' αυτό, ο απόλυτα κι άμεσα ενδιαφερόμενος Φρεντ Ράμσντελ βρισκόταν σε ένα απομακρυσμένο ορεινό μέρος στις ΗΠΑ, σε μια εκδρομή τριών εβδομάδων στη φύση και είχε βάλει το κινητό τηλέφωνό του σε «λειτουργία πτήσης».

Ο ερευνητής έμαθε τελικά ότι τιμήθηκε με το περίβλεπτο βραβείο από τη σύζυγό του, που έλαβε ένα μήνυμα στο δικό της κινητό τηλέφωνο. Τελικά, αφού έφτασε σε περιοχή με WiFi και επιβεβαίωσε την είδηση, ξεκίνησε ένα κύμα τηλεφωνημάτων στους συνεργάτες, φίλους και συναδέλφους του – όπως κάθε νομπελίστας.

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δεν πήρε το Νόμπελ Ειρήνης

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είναι γνωστός ως ηγέτης της Βρετανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν τιμήθηκε ποτέ με το Νόμπελ Ειρήνης. Αντίθετα, το 1953 πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας για τα πολύτομα απομνημονεύματά του. Ένας άνθρωπος που έμεινε στην ιστορία για τη ρητορική και τη στρατηγική του, επιβραβεύτηκε τελικά για την πένα του.

Ο συγγραφέας που απέρριψε τα χρήματα 

Ο Ιρλανδός συγγραφέας Τζορτζ Μπερνάρντ Σω πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1925, αλλά αρνήθηκε να δεχτεί το χρηματικό έπαθλο. Με το καυστικό του χιούμορ δήλωσε: «Μπορώ να συγχωρέσω τον Νόμπελ που εφηύρε τη δυναμίτιδα, αλλά όχι που εφηύρε το Νόμπελ. Δεν έχω ανάγκη τα λεφτά, χρειάζομαι μια καλή γραφομηχανή».

Ήταν ένας από τους λίγους που τόλμησαν να «κοροϊδέψουν» το ίδιο το ίδρυμα.

Η δυναστεία Κιουρί – Μια οικογένεια με Νόμπελ

Η Μαρί Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα που πήρε Νόμπελ και η μοναδική που κέρδισε σε δύο διαφορετικές επιστήμες: Φυσική και Χημεία.

Όμως η ιστορία δεν τελειώνει εκεί. Η κόρη της, Ιρέν Ζολιό-Κιουρί, κέρδισε κι εκείνη Νόμπελ Χημείας. Ακόμα κι ο γαμπρός της οικογένειας πήρε βραβείο, μετατρέποντας τους Κιουρί στη μοναδική «δυναστεία» βραβείων στην ιστορία.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Τα βιβλία και τα χειρόγραφα της Κιουρί είναι ακόμα ραδιενεργά —τόσο που φυλάσσονται σε θηριώδη μολύβδινα κουτιά— και θα παραμείνουν ραδιενεργά για περίπου 1.500 χρόνια.

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κιουρί πρωτοστάτησε στη δημιουργία κινητών ακτινολογικών μονάδων (γνωστές ως «petites Curies»), που μετέφεραν μηχανήματα ακτίνων Χ κοντά στο μέτωπο, ώστε οι χειρουργοί να βλέπουν τη θέση των θραυσμάτων στα σώματα των τραυματιών.

Τόσο η ίδια όσο και ο σύζυγός της, Πιερ Κιουρί, υιοθέτησαν πρακτικές εργασίας που γνώριζαν ελάχιστα τον κίνδυνο της ραδιενέργειας — εργάζονταν σε χώρους με κακό αερισμό, σε εργαστήρια με περιορισμένα μέσα και με μεγάλες ποσότητες ουσιών.

Ο Πιερ Κιουρί πέθανε τραγικά όταν χτυπήθηκε από άμαξα, αφήνοντας τη Μαρί μόνη να συνεχίσει τα πειράματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο θάνατός της, το 1934, οφειλόταν πιθανώς σε ασπλαχνία (ανοσοκαταστολή), ως συνέπεια μακροχρόνιας έκθεσης σε ραδιενέργεια.

Η κόρη της Μαρί Κιουρί, Ιρέν, μαζί με τον σύζυγό της, Φρεντερίκ Ζολιό, κέρδισαν το Νόμπελ Χημείας το 1935, για την ανακάλυψη των τεχνητά δημιουργημένων ραδιενεργών ατόμων. Η Ιρέν είχε μια εκπαίδευση με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: όταν ήταν έφηβη, φοιτούσε σε ένα σχολείο με συνεργατική δομή, όπου έξι καθηγητές δίδασκαν τα παιδιά ο ένας μαθήματα του άλλου.

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιρέν εργάστηκε ως ακτινολόγος στα κινητά νοσοκομεία – έμαθε να χρησιμοποιεί ακτίνες Χ στο μέτωπο. Παράλληλα, όταν η Ιρέν και ο Ζολιό καθοδηγούσαν την έρευνά τους, υπήρξαν πειραματικά αποτελέσματα που, αν είχαν ερμηνευτεί σωστά, θα μπορούσαν να είχαν ανακαλύψει τον θετικό ηλεκτρόνιο (ποζιτρόνιο) και τον νετρόνιο.

Τελικά, η Ιρέν πέθανε το 1956 από λευχαιμία, πιθανόν λόγω εκτεταμένης έκθεσης σε ραδιενέργεια — ειρωνικό για κάποια που αφιέρωσε τη ζωή της στην έρευνα της ραδιενέργειας.

Αυτή η «κληρονομική» διάσταση, με τη μητέρα και την κόρη ως νομπελίστριες, αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο στην ιστορία των Νόμπελ.

Το παράδοξο του Αϊνστάιν, που δεν πήγε στην τελετή

Αν και σήμερα όλοι συνδέουμε τον Άλμπερτ Αϊνστάιν με τη θεωρία της σχετικότητας, όταν του έδωσαν το Νόμπελ το 1921, δεν τον βράβευσαν γι' αυτήν. Το βραβείο ήρθε για το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, κάτι πιο μετρήσιμο και πειραματικά επαληθεύσιμο εκείνη την εποχή.

Κι ένα ακόμα παράδοξο: ο ίδιος δεν πήγε ποτέ στην απονομή. Εκείνη τη μέρα βρισκόταν σε ταξίδι στην Ιαπωνία και η διάλεξη που έδωσε εκεί αντικατέστησε τον επίσημο λόγο του. Έτσι, η πιο διάσημη διάκριση της καριέρας του συνέβη… ερήμην του.

Κι ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο: όταν χώρισε από τη γυναίκα του, της είχε υποσχεθεί ότι αν κάποτε κέρδιζε το Νόμπελ, θα της παραχωρούσε όλα τα χρήματα του βραβείου. Όταν ήρθε το βραβείο, κράτησε την υπόσχεσή του.

Άτομα που αρνήθηκαν το Νόμπελ

• Ο Λε Ντουκ Θο το 1973 αρνήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης μαζί με τον Χένρι Κίσινγκερ, λέγοντας ότι δεν υπήρχε πραγματική ειρήνη.
• Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ το 1964 αρνήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, λέγοντας ότι ένας συγγραφέας δεν πρέπει να μετατρέπεται σε «θεσμό» — δηλαδή να δίνει μεγαλύτερη σημασία στο βραβείο παρά στο γράψιμό του.

Δύο βραβευθέντες που ήταν στη φυλακή όταν τους ανακοινώθηκε το Νόμπελ

• Αούνγκ Σαν Σου Τσι – Νόμπελ Ειρήνης 1991

Η ηγέτιδα της αντιπολίτευσης στη Μιανμάρ (τότε Βιρμανία) βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό όταν της ανακοινώθηκε ότι κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης. Δεν μπόρεσε να ταξιδέψει στη Στοκχόλμη για να παραλάβει το βραβείο της. Στην τελετή πήγαν οι γιοι της, διαβάζοντας έναν λόγο που συγκίνησε τους πάντες. Χρειάστηκαν πάνω από 20 χρόνια μέχρι να καταφέρει να παραλάβει το Νόμπελ της αυτοπροσώπως.

• Λιου Σιαομπό – Νόμπελ Ειρήνης 2010

Ο Κινέζος διανοούμενος και ακτιβιστής Λιου Σιαομπό βρισκόταν φυλακισμένος όταν του απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης για τον αγώνα του υπέρ της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα. Στην τελετή η καρέκλα που θα έπρεπε να καθίσει ο ίδιος έμεινε άδεια — μια από τις πιο συγκλονιστικές εικόνες στην ιστορία του θεσμού.

Ο Μπράιαν Σμιντ πέρασε δύσκολα στο αεροδρόμιο λόγω του βραβείου

Όταν κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής το 2011, για τη δουλειά του στη σκοτεινή ενέργεια, ο Μπράιαν Σμιντ είχε πρόβλημα με το να περάσει το βραβείο του από τις ακτίνες ελέγχου του αεροδρομίου — το μετάλλιο κάνει «μπιπ» στα μηχανήματα, όπως κι άλλα μέταλλα… κι έτσι προκλήθηκε τεράστια αναστάτωση.

Το ζήτημα της ηλικίας και της «πρώτης φοράς»

Ο μέσος νομπελίστας, όταν βραβεύεται, είναι γύρω στα 59 με 60. Η νεότερη κάτοχος Νόμπελ Ειρήνης στην ιστορία ήταν η Πακιστανή ακτιβίστρια Μαλάλα Γιουσαφζάι, το 2014. Ήταν μόλις 17 ετών όταν βραβεύτηκε και για να βοηθήσει τα θύματα του πολέμου στη Συρία, έβαλε σε δημοπρασία το χρυσό της μετάλλιο και συγκέντρωσε εκατομμύρια για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Ο μεγαλύτερος ηλικιακά κάτοχος Νόμπελ ήταν ο Λεονίντ Χουρβιτς, που πήρε Νόμπελ Οικονομικών στα 90.

Περίεργες επιλογές

Ο Αντόνιο Εγκάς Μονίζ, που ανέπτυξε τη λοβοτομή ως θεραπεία για ψυχικές ασθένειες, πήρε το Νόμπελ Ιατρικής το 1949. Αργότερα, η λοβοτομή θεωρήθηκε από πολλούς μια αμφιλεγόμενη —ή και βλαβερή— πρακτική.

Το γεγονός ότι ορισμένες ανακαλύψεις που τιμήθηκαν αποδείχθηκαν στη συνέχεια είτε λανθασμένες είτε λιγότερο σημαντικές — αλλά το βραβείο έχει αποδοθεί και δεν έχει αφαιρεθεί ποτέ.

Ο φυσικός με τα μπόνγκος

Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν, βραβευμένος με Νόμπελ Φυσικής το 1965, δεν ήταν ο τυπικός «σοβαρός επιστήμονας». Ήταν εξαιρετικά χαρισματικός, γεμάτος χιούμορ και τρέλα. Αγαπούσε τη μουσική και έπαιζε μπόνγκος σε πάρτι, ενώ περνούσε ώρες φτιάχνοντας σκίτσα ή λύνοντας… χρηματοκιβώτια συναδέλφων του για πλάκα. Η φήμη του συνδυαζόταν με τη μεγαλοφυΐα του, δείχνοντας ότι ακόμη και οι κορυφαίοι φυσικοί του 20ού αιώνα ήξεραν να διασκεδάζουν.

Ο αφηρημένος χημικός – Χέρμαν Στάουντινγκερ

Ο Γερμανός χημικός Χέρμαν Στάουντινγκερ κέρδισε το Νόμπελ Χημείας το 1953 για την ανακάλυψη των μακρομορίων. Παράξενη λεπτομέρεια: οι συνάδελφοί του δεν τον πίστευαν για χρόνια και τον κορόιδευαν λέγοντας ότι οι «γιγάντιες αλυσίδες μορίων» ήταν αποκύημα φαντασίας. Τελικά είχε δίκιο και με το Νόμπελ δικαιώθηκε.

Ο Νομπελίστας που δεν ήθελε τίποτα

Ο Ρώσος συγγραφέας του «Δόκτορ Ζιβάγκο», Μπόρις Πάστερνακ, κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1958. Όμως η Σοβιετική Ένωση τον πίεσε αφόρητα να το αρνηθεί, γιατί θεωρούσαν το έργο του «αντικαθεστωτικό». Ο Πάστερνακ αναγκάστηκε να στείλει επιστολή αποποίησης: «Μη με πάρετε στραβά, αλλά δεν μπορώ να δεχτώ την τιμή». Αυτό ήταν ένα από τα πιο θλιβερά Νόμπελ της ιστορίας. 

Με πληροφορίες από Nobel Foundation, CNN και Reuters