Το ζοφερό σκηνικό που δημιουργείται για την ουκρανική κυβέρνηση, οι ρωσικές αξιώσεις και η αμερικανική ηγεσία
Στην Ουκρανία έχει ήδη συμβεί το, επί δεκαετίες, αδιανόητο: Ένας συμβατικός, πολυετής πόλεμος ανάμεσα σε κράτη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, εδώ όπου, θα ανέμενε κανείς, τα παθήματα δύο παγκοσμίων και ενός ψυχρού πολέμου να έχουν γίνει μαθήματα. Στην αρχή, βέβαια, καμιά κυβέρνηση, πολύ περισσότερο η ρωσική, δεν ανέμενε ο πόλεμος να έχει διάρκεια. Μάλιστα, η γενική αποστροφή για τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης διαφορών υποχρέωσε το Κρεμλίνο σε λεκτικές ακροβασίες, πρώτα με τη «διατριβή» Πούτιν κατά της υποτιθέμενης απειλής από την Ουκρανία και, κατόπιν, με τη χρήση του ευφημισμού «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Καθώς ο πόλεμος παρατείνεται, ο μηχανισμός προπαγάνδας της Μόσχας παρουσιάζει τη Ρωσία ως αμυνόμενη απέναντι σε μια εχθρική και φύσει επεκτατική «Δύση», υπολογίζοντας βάσιμα ότι η αντιιμπεριαλιστική προπαγάνδα της σοβιετικής εποχής εξακολουθεί να βρίσκει ευήκοα ώτα ανά την υφήλιο.
Ποιες είναι λοιπόν οι επιδιώξεις του Πούτιν; Ο αρχικός στόχος του ήταν να καταστήσει την Ουκρανία κράτος-υποτελές (vassal state) της Ρωσίας. Η αντίσταση των Ουκρανών και η βοήθεια που προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες και ευρωπαϊκές χώρες φάνηκαν να ματαιώνουν τον στόχο αυτόν. Η επόμενη επιδίωξη ήταν και παραμένει ο άμεσος εδαφικός έλεγχος τεσσάρων, τουλάχιστον, ουκρανικών περιφερειών: Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζια, Χερσών, με προοπτική προσάρτησης, όπως συνέβη ήδη με την Κριμαία (2014). Ταυτόχρονα, η συνεχιζόμενη πολεμική κατάσταση, ιδίως η εικόνα της αναμέτρησης με τη Δύση ολόκληρη, επιτρέπει στην ηγετική ομάδα της Ρωσίας να εδραιώνει ακόμα περισσότερο τη θέση της στο εσωτερικό, εξαλείφοντας κάθε ίχνος αμφισβήτησης.
Τι άλλαξε για τον Πούτιν μετά την (επαν)εκλογή του Donald Trump; Πρώτα-πρώτα, η εκλεκτική συγγένεια ανάμεσα στους δύο άντρες δεν κρύβεται: Ο Πούτιν φροντίζει να τροφοδοτεί τον ναρκισσισμό του Trump και ο δεύτερος ανταποδίδει με (σπάνια γι’ αυτόν) διάθεση αποδοχής. Και οι δύο εμφορούνται με μια γεωπολιτική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων που ταυτίζει την ασφάλεια και την ευημερία με τον έλεγχο εδαφών, πλουτοπαραγωγικών πόρων και πληθυσμών (ο Πούτιν επιδιώξει να ενσωματώσει το «εγγύς εξωτερικό» της Ρωσίας, ο Trump δεν έκρυψε τα επεκτατικά του όνειρα σε Καναδά, Γροιλανδία, Παναμά). Και οι δύο θεωρούν ότι οι χώρες τους δεν κερδίζουν από την παγκοσμιοποίηση, που σημαίνει ελεύθερη ροή όχι μόνο κεφαλαίων, αγαθών, υπηρεσιών, αλλά και ανθρώπων και ιδεών.
Ο Πούτιν μπορεί σήμερα να υπολογίζει στην πρεμούρα του Αμερικανού προέδρου να εμφανιστεί ως ειρηνοποιός, αποσπώντας όχι μόνο τη λατρεία των πιστών του κινήματος MAGA αλλά ακόμα και το Βραβείο Νόμπελ. Η ανάγκη αυτή του Trump επιτρέπει στον Πούτιν να προωθεί τη δική του ατζέντα που, αν γίνει δεκτή, καθιστά την Ουκρανία κράτος μειωμένης κυριαρχίας. Τι ζητά; Παραχώρηση εδαφών χωρίς αντάλλαγμα, δέσμευση για μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, μερικό αφοπλισμό και διαρκή ουδετερότητα της χώρας, αλλά και «θεραπεία των βαθύτερων αιτίων της σύγκρουσης» με τη Ρωσία («αποναζιστικοποίηση»). Ο τελευταίος αυτός όρος σημαίνει την επιβολή καθεστώτος αρεστού στο Κρεμλίνο, εν ανάγκη με την «αδελφική» συνδρομή της Ρωσίας.
Πώς στέκεται η αμερικανική ηγεσία απέναντι στις ρωσικές αξιώσεις; Οι δηλώσεις του Trump και συνεργατών του, όπως ο συνέταιρός του και ειδικός απεσταλμένος Steve Witkoff, δημιουργούν την εντύπωση πως οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν τις διεθνείς σχέσεις όπως την αγορά ακινήτων. Πρώτον, θεωρούν την καταπάτηση της ουκρανικής κυριαρχίας στην Κριμαία τελειωμένη υπόθεση. Δεύτερον, αναφέρονται σε «ανταλλαγές εδαφών» (land swaps), ευφημισμό με στόχο να «πουλήσουν» τη μονομερή παραχώρηση και άλλων ουκρανικών εδαφών χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Τρίτον, προσυπογράφουν τη ρωσική αξίωση για μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ εις το διηνεκές. Τέταρτον, στο πρόσφατο παρελθόν, η προεδρία Trump έδειξε να συντονίζεται με το ρωσικό αίτημα για καθεστωτική μεταβολή στο Κίεβο: Ο ίδιος ο πρόεδρος αμφισβήτησε τη νομιμοποίηση της ουκρανικής κυβέρνησης, χαρακτηρίζοντας τον Ζελένσκι «δικτάτορα», προς μέγιστη ικανοποίηση του Κρεμλίνου. Τέλος, κατά τη συνάντηση στην Αλάσκα, ο Trump ενέδωσε σε μια ακόμα επιδίωξη του Πούτιν: Να μη προηγηθεί η κατάπαυση του πυρός, αλλά οι όποιες διαπραγματεύσεις να αρχίσουν ενώ παράλληλα θα εξελίσσονται οι επιχειρήσεις με στόχο την κατάληψη όσο το δυνατόν περισσότερων ουκρανικών εδαφών.
Όλα αυτά δημιουργούν ένα ζοφερό σκηνικό για την ουκρανική κυβέρνηση. Αν ενδώσει στις ρωσικές αξιώσεις είναι σαν να παραδέχεται ότι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θυσιάστηκαν μάταια. Το Κίεβο δεν θα πρέπει πλέον να τρέφει καμιά ψευδαίσθηση σχετικά με τις προθέσεις της προεδρίας Trump. Αυτή τη στιγμή μπορεί να υπολογίζει μόνο στο εναπομείναν σκέλος της δυτικής συμμαχίας, τους Ευρωπαίους.
Επομένως, προς τι η συγκρατημένη αισιοδοξία που αναδίδουν τα μηνύματα των συμμετεχόντων στην πρόσφατη συνάντηση κορυφής της Δύσης; Μήπως επειδή αποφεύχθηκε μια αντιπαράθεση ανάμεσα στον οικοδεσπότη και τους προσκεκλημένους του; Ή επειδή ο Trump έδειξε να συναινεί στην (απροσδιόριστη) συμμετοχή των ΗΠΑ σε εγγυήσεις προς την Ουκρανία, μετά τον τερματισμό του πολέμου; Εγγυήσεις που, κατά την αντίληψη των Ευρωπαίων, θα είναι στη βάση δεσμεύσεων για αμοιβαία ασφάλεια, κατ’ αναλογία με το περίφημο άρθρο 5 της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Αυτή τη στιγμή, ξεκάθαρες είναι οι απαιτήσεις της Ρωσίας, αλλά και η επιδίωξη του Ζελένσκι και των Ευρωπαίων να μη κακοκαρδίσουν τον Trump. Παραμένει ο κίνδυνος μιας άνισης διαπραγμάτευσης, το αποτέλεσμα της οποίας μπορεί να ανοίξει το Κουτί της Πανδώρας: ανοχή στη χρήση βίας για την επίλυση διαφορών ανάμεσα σε κράτη, επιβράβευση του επιτιθέμενου/κατακτητή με εδαφικές προσαρτήσεις, απεμπόληση των αρχών του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και της διεθνούς νομιμότητας, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γενικευμένη ανασφάλεια, ιδίως για τα ασθενέστερα κράτη στον πλανήτη. Η αποτροπή αυτής της εξέλιξης απαιτεί θυσίες, πολύ μικρότερες όμως από αυτές που καταβάλλουν οι Ουκρανοί εδώ και τριάμισι χρόνια. Αυτό πρέπει να αντιληφθούν οι Ευρωπαίοι και να αναλάβουν τις ευθύνες τους – με ή χωρίς την Αμερική του Trump.
15°
