Κρίστο Γκρόζεβ: Ο δημοσιογράφος που μισεί ο Πούτιν

Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Κρίστο Γκρόζεβ καθόταν σε ένα καφέ στη Νέα Υόρκη. Ήταν έτοιμος να πετάξει πίσω στη Βιέννη, όπου ζούσε με την οικογένειά του. Εκείνη τη μέρα, μια απλή συνάντηση με τις αμερικανικές αρχές κατέληξε σε ένα άτυπο τελεσίγραφο: «Μην φύγεις. Υπάρχουν πληροφορίες πως σε περιμένουν». Ήταν η αρχή του κυνηγητού για τη ζωή του.

Ο Γκρόζεβ δεν είναι κατάσκοπος. Δεν δουλεύει για κάποιο κράτος, ούτε για κάποια μυστική υπηρεσία. Είναι δημοσιογράφος. Αλλά όχι οποιοσδήποτε. Είναι ο άνθρωπος που κατάφερε να ξεμπροστιάσει δεκάδες Ρώσους πράκτορες, να αποκαλύψει πρόσωπα, διαδρομές, ονόματα, ψεύτικες ταυτότητες και επιχειρήσεις που το ίδιο το Κρεμλίνο σχεδίαζε να κρατήσει για πάντα στο σκοτάδι. Αυτό δεν συγχωρείται.

Γεννημένος στη Βουλγαρία, ο Κρίστο Γκρόζεβ ξεκίνησε ως ραδιοφωνικός παραγωγός. Σπούδασε φιλολογία και δημοσιογραφία, αλλά μπήκε στα media ως επιχειρηματίας. Στα 90s διηύθυνε και στη συνέχεια απέκτησε ραδιοφωνικούς σταθμούς σε Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Ζούσε καλά, ταξίδευε πολύ, είχε οικογένεια και δύο παιδιά. Η στροφή ήρθε όταν το ρωσικό κράτος απαίτησε να του πάρει τον σταθμό. Από τότε, όπως λέει, κατάλαβε ότι αν δεν δώσεις τη μάχη, η προπαγάνδα θα σε καταπιεί.

Το 2014, όταν κατερρίφθη η πτήση MH17 στην ανατολική Ουκρανία, ήταν στο εξοχικό με τα παιδιά του. Άρχισε να ψάχνει data, διαρροές, στοιχεία στα κοινωνικά δίκτυα. Τότε δεν ήταν καν μέλος του Bellingcat (της ανεξάρτητη ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα που ειδικεύεται στο open-source intelligence, δηλαδή, τη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών από ανοιχτές πηγές στο διαδίκτυο: βίντεο, φωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, social media, βάσεις δεδομένων, κ.ά.) - εκείνος τους πλησίασε κι έγινε ένας από τους πιο πολύτιμους ερευνητές τους.

Ο Γκρόζεβ και η ομάδα του ήταν εκείνοι που αποκάλυψαν ότι οι φαινομενικά «τουρίστες» που είχαν επισκεφθεί το Σάλσμπερι το 2018 ήταν πράκτορες της GRU. Ήταν επίσης οι πρώτοι που ταυτοποίησαν τους δράστες της απόπειρας δολοφονίας κατά του Ναβάλνι το 2020: πράκτορες της FSB με ειδίκευση στα χημικά όπλα.

Συνέλεξαν στοιχεία, ταξίδια, τηλεφωνικές κλήσεις, φωτογραφίες, και συνδύασαν στοιχεία που δεν είχαν καταφέρει να συνδέσουν ούτε οι κρατικές υπηρεσίες. Στα χέρια του Γκρόζεβ, οι ρωσικές υπηρεσίες έγιναν ορατές. Και ευάλωτες.

Κρίστο Γκρόζεβ: Από την έρευνα στην επιχείρηση εξόντωσης

Όλα άλλαξαν όταν έγινε γνωστό πως ο Γκρόζεβ συνεργάστηκε με την ταινία «Navalny» — και το όνομά του έγινε δημόσιο. Από εκείνη τη στιγμή, οι ρωσικές υπηρεσίες έπαψαν να τον αγνοούν. Ο ίδιος έμαθε από πρώην πράκτορες ότι «ο Πούτιν τον μισεί προσωπικά». Κι αυτό αποτυπώθηκε έμπρακτα. Η ρωσική κατασκοπεία δεν του έστειλε έναν εκπαιδευμένο επαγγελματία, αλλά έναν θίασο φθηνών απομιμήσεων: πέντε Βούλγαρους πολίτες, που ζούσαν στη Βρετανία με κανονικές δουλειές και ευρωπαϊκά διαβατήρια, αλλά καθοδηγούνταν από τον Όρλιν Ρούσεφ — και πιο πίσω, από τον μυστηριώδη Γιαν Μαρσάλεκ.

Η ομάδα αυτή τον παρακολουθούσε σε πτήσεις, σε εστιατόρια, στο σπίτι του. Έφτασαν να μπουν στο διαμέρισμά του στη Βιέννη, την ώρα που ο γιος του έπαιζε σε διπλανό δωμάτιο. Σχεδίαζαν να τον απαγάγουν, να τον βασανίσουν, να τον δολοφονήσουν με καμικάζι αυτοκτονίας ή με βαριοπούλα. Σκόπευαν να τον αντικαταστήσουν με σωσία, ώστε να φανεί στην τηλεόραση ότι «συνελήφθη» στη Μόσχα.

Από το σύνολο των συνομιλιών που κατέθεσε το δικαστήριο στο Old Bailey προκύπτει το εξής: Το Κρεμλίνο ήθελε ο Γκρόζεβ να εξαφανιστεί.

Ο Μαρσάλεκ, ο Ρούσεφ και οι «wannabe spies»

Ο συντονιστής της επιχείρησης ήταν ο Γιαν Μαρσάλεκ, ο πρώην COO της Wirecard, που κατηγορείται για απάτη 1,9 δισ. ευρώ. Από το 2020 έχει εξαφανιστεί. Πιθανότατα ζει στη Μόσχα, προστατευόμενος από τις ρωσικές υπηρεσίες.

Ο Μαρσάλεκ προσέλαβε τον Όρλιν Ρούσεφ, πρώην στέλεχος στο Σίτι, για να οργανώσει την ομάδα, που χρησιμοποίησε drones, κρυφές κάμερες σε παιδικά παιχνίδια, ψεύτικες ταυτότητες, χιλιάδες SIM. Οι κατηγορούμενοι εργάζονταν σε κέντρα αισθητικής, σε νοσοκομεία, σε συνεργεία, αλλά λειτουργούσαν ως ομάδα με εντολές, σχέδιο και επιχειρησιακή ετοιμότητα. Η κατάρρευση του κυκλώματος αποδόθηκε στην επιμονή των Βρετανικών αρχών, αλλά ο Γκρόζεβ παραμένει σε κίνδυνο. Όπως είπε στο BBC: «Μπορεί να έμοιαζαν με καρτούν, αλλά ήταν θανάσιμα επικίνδυνοι».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Christo Grozev (@realchristogrozev)

Ο άνθρωπος που έκανε τον Πούτιν να ξυπνάει τις νύχτες

Μετά τις πρώτες συλλήψεις της ομάδας των Βούλγαρων στη Βρετανία, ο Γκρόζεβ δεν επέστρεψε ποτέ στη Βιέννη ως κανονικός πολίτης. Έχασε το σπίτι του, δεν έχει μόνιμη διεύθυνση, κινείται με ψευδώνυμα και υποστήριξη από φίλους και αστυνομικές αρχές. Δεν μπορεί να δει τα παιδιά του.

Εργάζεται ακόμα με το Bellingcat. ίδιος δεν ξέρει πού θα είναι την επόμενη εβδομάδα. Αλλά συνεχίζει.

Μπορούσα να έχω γίνει ένας ήσυχος DJ με οικογένεια. Αντ’ αυτού έγινα ο άνθρωπος που έκανε τον Πούτιν να ξυπνάει τις νύχτες. Δεν είμαι σίγουρος αν ήταν σωστή επιλογή. Αλλά ξέρω ότι ήταν απαραίτητη.

Όταν πέθανε αιφνιδίως ο πατέρας του, δεν πρόλαβε να τον θάψει. Οι αυστριακές αρχές κατέσχεσαν τη σορό για έλεγχο πιθανής δηλητηρίασης. Σύντομα, η αστυνομία του έδειξε φωτογραφία από μία από τις πράκτορες - είχε βγάλει selfie μπροστά στο διαμέρισμα του πατέρα του, με βελάκι προς το μπαλκόνι. Δεν υπάρχει απόδειξη εμπλοκής, αλλά εκείνος δεν έχει αμφιβολίες.

Μετακινείται διαρκώς, με άλλο όνομα, σε χώρες που θεωρεί πιο ασφαλείς: ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο. Όχι για να προστατεύσει τον εαυτό του, αλλά τα παιδιά του. «Η γυναίκα μου μού λέει: παντρεύτηκα έναν DJ, όχι έναν ερευνητή που κινδυνεύει με εκτέλεση», είπε πρόσφατα. «Αλλά η κόρη μου γράφει εργασία για το πώς ο Πούτιν έχει παραμείνει στην εξουσία τόσο καιρό. Ο γιος μου φτιάχνει βίντεο για τις έρευνές μου στο YouTube».

Ο Γκρόζεβ έχει αποκαλύψει περισσότερους από 300 ενεργούς Ρώσους πράκτορες. Λέει ότι έχει καταλόγους με 5.000 ακόμα.

«Δεν ξέρω αν ήταν σωστό που μπλέχτηκα. Έχω φέρει πόνο στην οικογένειά μου. Αλλά έχουμε καταφέρει να κάψουμε δίκτυα κατασκόπων, να αποτρέψουμε επιθέσεις, να πιέσουμε τις δυτικές υπηρεσίες να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Έχω ακόμα 35 ανοιχτές υποθέσεις». Ο ίδιος λέει: «Δεν ξέρω πού είναι το σπίτι μου. Αλλά τουλάχιστον, είμαι ακόμα ζωντανός».

Το νέο ντοκιμαντέρ του Channel 4, Kill List: Hunted by Putin’s Spies, παρουσιάζει την ιστορία του Γκρόζεβ. Προβάλλεται στους κινηματογράφους με τον τίτλο Antidote – θα προβληθεί επίσης στο βρετανικό Channel 4 στις 25 Μαρτίου.

Ο κατασκοπευτικός πυρήνας των Βούλγαρων

Σε μία από τις πιο σύνθετες υποθέσεις κατασκοπείας που αποκαλύφθηκαν τα τελευταία χρόνια στο Ηνωμένο Βασίλειο, πέντε Βούλγαροι συνελήφθησαν και τρεις εξ αυτών καταδικάστηκαν φέτος για συνωμοσία κατασκοπείας υπέρ της Ρωσίας, με βασικό στόχο τον Κρίστο Γκρόζεβ. Η υπόθεση ήρθε στο φως όταν, τον Φεβρουάριο του 2023, αμερικανικές αρχές προειδοποίησαν τον Γκρόζεβ στη Νέα Υόρκη να μην επιστρέψει στην κατοικία του στη Βιέννη, καθώς υπήρχαν πληροφορίες για «κόκκινη ομάδα» που τον περίμενε. Λίγες εβδομάδες αργότερα, η Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου συνέλαβε μέλη του κατασκοπευτικού κυκλώματος που είχε δώσει εντολή για την παρακολούθηση και ενδεχόμενη απαγωγή του. Οι καταδικασθέντες –Βάνια Γκαμπέροβα, Κατρίν Ιβάνοβα και Τιχομίρ Ιβάντσεφ– είχαν μεταβεί επανειλημμένα στη Βιέννη και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ακολουθώντας και φωτογραφίζοντας τον Γκρόζεβ. Ο στόχος ήταν σαφής: να τον παγιδεύσουν και, αν ήταν δυνατόν, να τον εξουδετερώσουν. Σε μηνύματα μεταξύ τους, οι πράκτορες συζητούσαν σενάρια δολοφονίας με βαριοπούλα, με καμικάζι του ISIS, με απαγωγή και βασανιστήρια στη Συρία. Έκαναν λόγο ακόμα και για αντικατάστασή του με σωσία, ο οποίος θα εμφανιζόταν στη ρωσική τηλεόραση ως «ο πραγματικός Γκρόζεβ» για λόγους αξιοπιστίας. Είχαν εισβάλει στο σπίτι του στη Βιέννη, την ώρα που ο γιος του έπαιζε στον υπολογιστή στο διπλανό δωμάτιο.

Οι τρεις κατάσκοποι διέμεναν στο Λονδίνο και, σύμφωνα με την εισαγγελία, ταξίδευαν ανά την Ευρώπη συγκεντρώνοντας πληροφορίες για λογαριασμό της Ρωσίας, παρακολουθώντας δημοσιογράφους, πρώην πολιτικούς και στρατιωτικές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ στη Γερμανία. Στην κατοχή τους βρέθηκαν δεκάδες πλαστά έγγραφα, εξοπλισμός παρακολούθησης και τεχνολογικά μέσα καταγραφής. Πίσω από τη δράση της ομάδας βρισκόταν ο επίσης Βούλγαρος Όρλιν Ρούσεφ, 47 ετών, ο οποίος διατηρούσε επιχειρησιακή βάση σε παλιό ξενώνα στο Γκρέιτ Γιαρμαουθ. Εκεί η αστυνομία εντόπισε κάμερες κρυμμένες σε γραβάτες, ψεύτικες πέτρες, παιδικά παιχνίδια, εκατοντάδες κάρτες SIM και drones. Ο Ρούσεφ είχε στρατολογηθεί από τον Αυστριακό Γιαν Μαρσάλεκ, καταζητούμενο για οικονομική απάτη στην υπόθεση της Wirecard και ενδιάμεσο των ρωσικών υπηρεσιών. Ρούσεφ και Μαρσάλεκ αντάλλασσαν μηνύματα εξετάζοντας σενάρια παρακολούθησης, αρπαγής ή εμπρησμού περιουσιακών στοιχείων του Γκρόζεβ. Είχαν τοποθετήσει συνεργάτες δίπλα του σε πτήσεις, ενώ μία από τις γυναίκες της ομάδας φέρεται να επιχείρησε να τον προσεγγίσει ερωτικά. Σε μήνυμα του Ρούσεφ αναφέρεται ότι ο Γκρόζεβ ήταν «ερωτευμένος και παγιδευμένος».

Η ομάδα είχε επίσης στοχοποιήσει τον Ρώσο δημοσιογράφο Ρομάν Ντομπροχότοφ, με σχέδιο απαγωγής του από τη Βρετανία μέσω θαλάσσης. Είχαν καταγράψει δραστηριότητες στρατιωτικού ενδιαφέροντος, όπως την αμερικανική βάση στη Στουτγάρδη, όπου εκπαιδεύονταν Ουκρανοί στρατιώτες κατά την περίοδο της ρωσικής εισβολής.

Ο επικεφαλής της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας της Μητροπολιτικής Αστυνομίας, Ντόμινικ Μέρφι, χαρακτήρισε την επιχείρηση επικίνδυνη για την εθνική ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου.

Antidote: Ένα ντοκιμαντέρ για τη δημοσιογραφία στην άκρη του γκρεμού

Το Antidote δεν είναι απλώς ένα ντοκιμαντέρ για τον Κρίστο Γκρόζεβ. Είναι ένα χρονικό πολιτικής καταδίωξης, μια ρεαλιστική απεικόνιση του πώς ένας δημοσιογράφος καταλήγει να κυνηγιέται σαν τρομοκράτης, επειδή έκανε τη δουλειά του καλύτερα από τις κρατικές υπηρεσίες. Το ντοκιμαντέρ κινείται με ρυθμό κατασκοπευτικού θρίλερ, αλλά παραμένει ριζωμένο στην πραγματικότητα όπου τα ψευδώνυμα, η παρακολούθηση, οι διαρρήξεις και οι απειλές δεν είναι σενάρια, αλλά καθημερινότητα. Σκιαγραφεί τη συναισθηματική φθορά που προκαλεί ο διαρκής φόβος, το πένθος και η εξορία.

Σκηνοθετημένο από τον Τζέιμς Τζόουνς (Chernobyl: The Lost Tapes, Mosul), το ντοκιμαντέρ ακολουθεί τον Γκρόζεβ από τη στιγμή που μαθαίνει ότι βρίσκεται σε kill list του Κρεμλίνου, αμέσως μετά τη συμμετοχή του στην έρευνα για τη δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι. Η αφήγηση κινείται ανάμεσα στην εξορία του στη Νέα Υόρκη, στις έρευνες του Bellingcat, στη σύλληψη της βουλγαρικής κατασκοπευτικής ομάδας και στην προσωπική του τραγωδία: τον ξαφνικό και ανεξήγητο θάνατο του πατέρα του, λίγες μέρες αφότου έγινε γνωστό ότι παρακολουθούνταν από πράκτορες.

Χρησιμοποιώντας υλικό από αρχεία, απομαγνητοφωνήσεις, surveillance footage, καθώς και animation για τα κενά στην καταγραφή, το Antidote στήνει ένα αφηγηματικό θρίλερ: αστικά τοπία, συνεχής μετακίνηση, άνθρωποι που κυνηγούν και κυνηγιούνται χωρίς στολές, χωρίς όπλα, μόνο με data, προγράμματα και ανοιχτές πηγές.

Ο ίδιος ο Γκρόζεβ εμφανίζεται αγχωμένος, εξαντλημένος, αλλά απόλυτα νηφάλιος. Δεν ρομαντικοποιεί τη δουλειά του, δεν πουλάει ηρωισμό. Δηλώνει απλώς πως αν δεν υπήρχαν δημοσιογράφοι να κάνουν αυτές τις έρευνες, κανείς δεν θα μάθαινε την αλήθεια. Απέναντί του, το ντοκιμαντέρ προβάλλει το πορτρέτο ενός Πούτιν που δεν ικανοποιείται απλώς με τη φίμωση — απαιτεί εξουδετέρωση για παραδειγματισμό.

Δίπλα στον Γκρόζεβ, εμφανίζονται κι άλλοι: ο Καραμούρζα, που δηλητηριάστηκε δύο φορές και φυλακίστηκε, με σκηνές από τη ρωσική απομόνωσή του· ο Ναβάλνι, στις τελευταίες του στιγμές· ένας επιστήμονας χημικών όπλων που διέφυγε στη Δύση. Όλοι, στόχοι του ίδιου μηχανισμού: τιμωρία όσων εκθέτουν το σύστημα.

Η κορύφωση του φιλμ έρχεται με τον θάνατο του πατέρα του Γκρόζεβ στη Βιέννη, τον Μάρτιο του 2023. Οι αυστριακές αρχές κατάσχουν τη σορό, αλλά δεν εντοπίζουν τίποτα ύποπτο. Ο ίδιος ο Γκρόζεβ, όμως, λαμβάνει από τις αστυνομικές αρχές φωτογραφία πράκτορα έξω από το διαμέρισμα του πατέρα του, με σημάδι προς το μπαλκόνι.

Ο Τζέιμς Τζόουνς καταφέρνει να αποτυπώσει όχι μόνο τον κίνδυνο, αλλά και την ψυχική διάβρωση που προκαλεί η διαρκής παρακολούθηση. Ο γιατρός του Γκρόζεβ, σε μια σκηνή-κλειδί, του λέει πως ακόμη και στον ύπνο του, οι δείκτες στρες του είναι υψηλοί. Στην πιο φορτισμένη στιγμή, ακούγεται η κόρη του να λέει: «Ο μπαμπάς μου κατάφερε να εξοργίσει έναν από τους πιο επικίνδυνους άνδρες του κόσμου».

Το ντοκιμαντέρ δεν απαντά πλήρως στο «γιατί το κάνει». Ο ίδιος ο Γκρόζεβ γελάει πικρά και λέει: «Ίσως είναι η κρίση μέσης ηλικίας μου». Η αλήθεια είναι πιο σύνθετη: έχει ζήσει κάτω από κομμουνιστικά καθεστώτα, έχει δει την προπαγάνδα από μέσα, έχει χάσει την πατρίδα του δύο φορές. Δεν ανέχεται πλέον το ψέμα και δεν έχει τίποτα να χάσει.

Το Antidote είναι μια υπενθύμιση ότι στη σημερινή Ευρώπη, το να είσαι δημοσιογράφος μπορεί να σημαίνει να είσαι στόχος. Και ότι υπάρχουν ακόμα κάποιοι που επιλέγουν αυτή τη ζωή συνειδητά. Καθώς, όπως λέει ο ίδιος, «κάποιος πρέπει να το κάνει».