Γάζα: η παγίδα των ακραίων και οι οφειλές των μετριοπαθών 

Στην ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί οι πόλεμοι να είναι πάντα οδυνηροί άλλα έχουν υπάρξει δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι. Δηλαδή, πόλεμοι που η μια πλευρά αισθάνθηκε δικαίως τότε αλλά και εκ των υστέρων υπερήφανη που έδωσε τη μεγάλη μάχη, άσχετα με τις απώλειες και τις καταστροφές που υπέστη. Ένας τέτοιος ήταν, ας πούμε, ο Β΄ ΠΠ για τους Συμμάχους, καθώς η ηθική τους νομιμοποίηση προέκυπτε από το γεγονός ότι πολεμούσαν ενάντια στον φασισμό και τη δεδηλωμένη πρόθεσή του για τον εξανδραποδισμό ολόκληρης της Ευρώπης και όχι μόνο. Τέτοιος πόλεμος είναι επίσης σήμερα και αυτός που διεξάγουν οι Ουκρανοί για την υπεράσπιση της εδαφικής τους ακεραιότητας απέναντι στην απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας του Πούτιν, ο οποίος άλλωστε δεν διστάζει να διακηρύξει ότι ο πραγματικός εχθρός του είναι η Δύση και οι αξίες της. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, τα πράγματα γίνονταν ακόμη πιο ξεκάθαρα χάρη στο γεγονός ότι η αντιπαράθεση αφορούσε κράτη και οργανωμένους στρατούς. Ακόμη κι αν αυτό δεν στάθηκε αρκετό (ούτε τότε, ούτε και τώρα στην Ουκρανία) να τηρηθούν οι κανόνες του δικαίου που πρέπει να ισχύουν ακόμη και σε έναν πόλεμο, είχε κανείς τουλάχιστον σαφή εικόνα για τους αντιτιθέμενους.

Ισραήλ-Χαμάς: Θύτες και θύματα

Δεν είναι έτσι τα πράγματα για τον πόλεμο που ξεκίνησε στη Γάζα μετά την απρόκλητη τρομοκρατική επίθεση την οποία δέχτηκε το Ισραήλ στο έδαφός του από τη Χαμάς, την 7η Οκτωβρίου του 2023. Στον πόλεμο αυτό δεν είναι μόνο δύσκολο να ξεκαθαρίσεις τον θύτη από το θύμα, αλλά είναι και ασαφής η ηθική νομιμοποίηση για τα όσα κάνουν η μία και η άλλη πλευρά.

Εξάλλου, διχασμένες επ’ αυτού είναι και οι ίδιες οι κοινωνίες της κάθε πλευράς στο εσωτερικό τους, ακριβώς διότι αντιλαμβάνονται τη περιπλοκότητα της κατάστασης. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι έτσι, το μόνο που κάνουμε είναι απλώς να τηρούμε ίσες αποστάσεις, ενώ σε έναν πόλεμο είμαστε υποχρεωμένοι να ταχθούμε σαφώς με τη μία ή την άλλη πλευρά. Σε μια όμως τόσο σύνθετη αντιπαράθεση, θα πρέπει πρώτα να έχει καταλάβει ποια είναι η κατάσταση στο πεδίο, στη βάση των πραγματικών στοιχείων – με δεδομένο ότι ο πρώτος χαμένος ενός πολέμου είναι πάντα η αλήθεια.

Το κράτος, αλλά και ο λαός του Ισραήλ, είναι σαφέστατα το πρώτο θύμα αυτού του παρανοϊκού πολέμου. Δεν ήταν εκείνο που ξεκίνησε την επίθεση και προφανώς δεν επρόκειτο ποτέ να την ξεκινήσει, αν δεν είχε δεχτεί τη φρικώδη βία των τρομοκρατών της Χαμάς τον περασμένο Οκτώβριο, μια τυφλή βία που είχε καθαρά στόχο αμάχους, γυναίκες και παιδιά, καθώς και τη σύλληψη ομήρων για να μπορεί να εκβιάζεται το Ισραήλ. Είχε σκοπό, δηλαδή, την τρομοκράτηση του πληθυσμού με απάνθρωπους όρους, σε μια συγκυρία μάλιστα που το Ισραήλ βρισκόταν σε διαδικασία ειρήνευσης με τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο στο πλαίσιο των «Συμφωνιών του Αβραάμ». Η σοκαριστική επίθεση της Χαμάς –που σημειωτέον έχει ως διακηρυγμένο της σκοπό την εξαφάνιση του κράτους του Ισραήλ– οδήγησε σε μία μόνο μέρα στον θάνατο πάνω από 1.200 άτομα, ενώ πιάστηκαν όμηροι άλλοι 250 περίπου, από τους οποίους συνεχίζουν να κρατούνται 124 (με τουλάχιστον τους 37 εξ αυτών να θεωρούνται νεκροί). Μετά από μια τέτοια επίθεση, το Ισραήλ ήταν αδύνατον να μην αντιδράσει με στρατιωτικές επιχειρήσεις. Τα ερωτήματα που τέθηκαν εξ αρχής στην κυβέρνηση Νετανιάχου ήταν τι έκτασης θα είχαν και ποιο πολιτικό στόχο – διότι κάθε στρατός πρέπει να ξέρει εξ αρχής για τι πολεμάει και πότε θα έχει ολοκληρωθεί η αποστολή του.

Από τα δύο αυτά κρίσιμα ερωτήματα, γνωρίζουμε σήμερα με σαφήνεια την απάντηση μόνο στο ένα. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των ισραηλινών δυνάμεων στη Λωρίδα της Γάζας, που αποτελεί μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του πλανήτη, υπήρξαν εκτενέστατες εκκενώνοντας περίπου το 85% του πληθυσμού από ολόκληρες ζώνες και καταστρέφοντας συθέμελα υποδομές και ιδιωτικές κατοικίες, ενώ οι πρόσφυγες που έχουν καταφύγει κατά εκατοντάδες χιλιάδες προς το νότο (που έχει εξελιχθεί πλέον και αυτός σε πεδίο επιχειρήσεων στη Ράφα, παρά τις αντιρρήσεις των ΗΠΑ), αντιμετωπίζουν σοβαρότατες ελλείψεις στέγασης, σίτισης και ασφάλειας.

Το πρόβλημα ξεκινούσε από την εξής δυσκολία: ο εχθρός δεν ήταν ένας οργανωμένος στρατός αλλά ένα «φάντασμα»: δηλαδή, μια τρομοκρατική οργάνωση της οποίας οι κεφαλές βρίσκονται έτσι κι αλλιώς στο εξωτερικό, αλλά και που δεν διστάζει να κρύβεται μέσα στον παλαιστινιακό πληθυσμό, χρησιμοποιώντας αμάχους ως ανθρώπινες ασπίδες, νοσοκομεία ως κέντρα των επιχειρήσεών της και υπόγεια τούνελ ως δίκτυα μετακίνησης, κρυψώνας ή ως εφαλτήρια επιθέσεων. Πώς θα εντοπίζονταν και θα εξοντώνονταν, χωρίς σοβαρές παράπλευρες απώλειες; Και αν υπήρχαν τέτοιες απώλειες αμάχων, μέχρι ποιο ποσοστό θα ήταν «δικαιολογημένες» – αν είναι ποτέ δικαιολογημένος ο θάνατος μικρών παιδιών.

Ως αποτέλεσμα, και παρότι οφείλουμε να είμαστε διαρκώς επιφυλακτικοί με τους αριθμούς που ανακοινώνονται (καθώς αυτοί υπόκεινται στις προπαγανδιστικές πρακτικές της Χαμάς), σύμφωνα με τα αναθεωρημένα προς τα κάτω προχθεσινά στοιχεία του ΟΗΕ, από τις επιχειρήσεις των Ισραηλινών, περίπου έξι μήνες τώρα, έχουν σκοτωθεί επιβεβαιωμένα 12.756 γυναίκες και παιδιά. Ο αριθμός είναι αντικειμενικά πολύ υψηλός, ακόμη κι αν είναι ο μισός από τους περίπου 24.000 που είχαν ανακοινωθεί προηγουμένως.

Η απόφαση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για Νετανιάχου και Σινουάρ

Η απόφαση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να ζητήσει εντάλματα σύλληψης για εγκλήματα πολέμου τόσο του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπ. Νετανιάχου όσο και του επικεφαλής της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ, δείχνει ότι ένα μη αμελητέο μέρος της διεθνούς κοινότητας αντιμετωπίζει με τα ίδια μέτρα και σταθμά αμφότερες τις ευθύνες των δύο πλευρών, και αυτό είναι σαφέστατα προβληματικό, όταν από τη μία έχεις ένα δημοκρατικό κράτος και από την άλλη μια τρομοκρατική οργάνωση. Αλλά η βαρβαρότητα και οι φρικτές συνέπειες του πολέμου αυτού έχουν λειτουργήσει διχαστικά και στο εσωτερικό τόσο της ισραηλινής κοινωνίας όσο και της παλαιστιανιακής.

Όπως αποτυπώθηκε σε πρόσφατη έρευνα, μόνο το ένα τρίτο των Παλαιστινίων της Γάζας συνεχίζουν να στηρίζουν το καθεστώς της Χαμάς. Με άλλα λόγια, η συντριπτική πλειοψηφία της παλαιστινιακής κοινωνίας μοιάζει να αντιλαμβάνεται τι δεινά έχει επιφέρει η ολέθρια στρατηγική της Χαμάς στον τόπο τους και πόσο έχει υπονομεύσει την προοπτική μιας ειρηνικής λύσης στην πολύπαθη περιοχή. Η Χαμάς μπορεί να διαφημίζει ότι είχε εκλεγεί δημοκρατικά στην κυβέρνηση της Γάζας, αλλά, από τη στιγμή που ήρθε στην εξουσία, είχε επιβάλει ένα ημι-ολοκληρωτικό καθεστώς ελέγχοντας ασφυκτικά τον πληθυσμό, παρακολουθώντας πολίτες, παραβιάζοντας στοιχειώδη δικαιώματα και καταπνίγοντας κάθε αντίθετη φωνή. Ως αποκορύφωμα, έσυρε αυθαίρετα, με την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, πάνω από 2 εκ. ανθρώπους σε μια περιπέτεια με άγνωστο τέλος και πάντως χωρίς καμία υπόσχεση για μια καλύτερη ζωή, όταν όλο αυτό θα έχει τελειώσει.

Αντίστοιχος είναι ο διχασμός και στην ισραηλινή κοινωνία. Είναι ενδεικτικό ότι στα τέλη Μαρτίου, είχε γίνει έξω από την Κνεσέτ η μεγαλύτερη σε όγκο διαδήλωση Ισραηλινών κατά της κυβερνητικής συμμαχίας του Νετανιάχου, ενώ ένα από τα βασικά αιτήματα ήταν να αρθούν τα προνόμια που επιτρέπουν στους υπερορθόδοξους Eβραίους της χώρας να απαλλάσσονται από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία (που διαρκεί 32 μήνες).

Όλο αυτό είναι πολύ ενδεικτικό της πόλωσης ανάμεσα στο πιο φιλελεύθερο τμήμα του Ισραήλ και τους φανατικούς Eβραίους που μπορεί μεν να αποτελούν μόνο το 14% του πληθυσμού, αλλά αυτή τη στιγμή φαίνεται να έχουν επιβάλει πλήρως τη σκληρή γραμμή τους στον πρωθυπουργό Νετανιάχου μέσω των κυβερνητικών του εταίρων, του κόμματος του Θρησκευτικού Σιωνισμού, του Σας, του Ενοποιημένου Ιουδαϊσμού της Τορά, της Εβραϊκής Δύναμης και του Νοάμ. Τα κόμματα αυτά όχι μόνο αντιτίθενται σθεναρά στη στρατολόγηση των χαρεντίμ, αλλά και ουσιαστικά αρνούνται μια μη στρατιωτική λύση στο παλαιστινιακό.

Το ζήτημα αυτό είναι και το πλέον περίπλοκο και διχαστικό διότι έχει να κάνει με την ασάφεια των στόχων την επαύριο του πολέμου από την πλευρά της κυβέρνησης Νετανιάχου. Το θέμα ετέθη με επιτακτικό τρόπο τόσο από τον υπουργό Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ (πρώην στρατιωτικό), όσο και από τους ίδιους τους στρατηγούς του ισραηλινού στρατού οι οποίοι βιώνουν το εξής παράδοξο: εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν έχει υπάρξει ένα σαφές σχέδιο για τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της Γάζας, στις περιοχές που «απελευθερώνονται» από τις δυνάμεις του Ισραήλ, επανεμφανίζονται θύλακες της Χαμάς καλύπτοντας το προφανές κενό εξουσίας.

Σύμφωνα με όσα έκανε δημοσίως γνωστά ο Γκαλάντ, ο Νετανιάχου φαίνεται να επεξεργάζεται ένα σχέδιο επιβολής στρατιωτικού καθεστώτος στη μεταπολεμική Γάζα το οποίο έχει τη στήριξη των ακροδεξιών εταίρων του. Ο υπουργός Άμυνας θεωρεί ότι μια τέτοια προοπτική θα ήταν καταστροφική για τη συνολική ασφάλεια του Ισραήλ καθώς θα δημιουργούσε μια μόνιμη ανοικτή πληγή στην περιοχή αυτή, που θα απαιτούσε διαρκείς υλικούς και ανθρώπινους πόρους, αφαιρώντας τους από άλλα πιο κρίσιμα μέτωπα.

Πίσω από ένα τέτοιο μεσσιανικό σχέδιο, οι μετριοπαθείς του Ισραήλ διαβλέπουν την εμμονή των ακραίων της χώρας να επανακτήσουν τον έλεγχο της Γάζας, που είχαν εγκαταλείψει μετά το 2005, εγκαινιάζοντας ένα νέο κύκλο εβραϊκών εποικισμών. Εξ ου και φαίνεται να πυκνώνουν οι φωνές που θεωρούν ότι η μόνη διέξοδος από μια τέτοια παγίδα για τη χώρα είναι η προσφυγή στις κάλπες, κάτι που θα συμβεί έτσι κι αλλιώς αν ο υπουργός Μπένι Γκαντς επιμείνει στο τελεσίγραφό του να ρίξει την κυβέρνηση αν δεν υπάρξει, μέχρι τις 8 Ιουνίου, σαφές σχέδιο για την επόμενη μέρα.

Αυτό είναι και το μεγάλο διακύβευμα τούτη τη στιγμή: όσοι στο εσωτερικό των δύο πλευρών αλλά και στη διεθνή κοινότητα εξακολουθούν να πιστεύουν σε μια έντιμη διευθέτηση του παλαιστινιακού δεν πρέπει να πιαστούν στην παγίδα των ακραίων φωνών που ανατροφοδοτούν η μία την άλλη και όλες μαζί την μεγάλη πυρκαγιά. Πόσο μάλλον όταν αυτός ο φανατισμός είναι θρησκευτικός και μεσσιανικός, δηλαδή ο πιο τυφλός από όλους.