Σαν σήμερα, 9 Οκτωβρίου, το 1944 Ουίνστον Τσόρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν λέγεται ότι μοίρασαν την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής. Πρόκειται για τη «συμφωνία των ποσοστών» ή «συμφωνία της χαρτοπετσέτας»
Σαν σήμερα, 9 Οκτωβρίου, το 1944 διεξήχθη μια συνάντηση κορυφής στη Μόσχα, μεταξύ του Ουίνστον Τσόρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν. Πρόκειται επί της ουσίας για μια σύσκεψη προετοιμασίας εν όψει της Διάσκεψης στη Γιάλτα τον Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς.
Στις μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών Βρετανίας και ΕΣΣΔ, που διήρκεσαν δέκα ημέρες, αποφασίστηκαν μια σειρά από ζητήματα για τον μεταπολεμικό κόσμο, ένα από τα οποία ήταν και οι σφαίρες επιρροής των υπερδυνάμεων επί των χωρών της Ευρώπης -μεταξύ αυτών και της Ελλάδας.
Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για το τι διεμήφθη μεταξύ Τσόρτσιλ και Στάλιν, ακόμη λιγότερα έχουν διασταυρωθεί από τα αρχεία των δύο ηγετών ή άλλες ιστορικές πηγές. Για τον λόγο αυτό ακόμη και σήμερα υπάρχει αμφισβήτηση για τη λεγόμενη «συμφωνία των ποσοστών» ή -σε μια πιο λογοτεχνική εκδοχή- «συμφωνία της χαρτοπετσέτας».
Η «συμφωνία της χαρτοπετσέτας»
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ γράφει για τα γεγονότα: "Φτάσαμε στη Μόσχα […] Και είπα «ας ρυθμίσουμε τις υποθέσεις μας στα Βαλκάνια. Εχουμε συμφέροντα, αποστολές και πράκτορες εκεί […] Οσον αφορά τη Βρετανία και τη Ρωσία, τι θα λέγατε να έχετε 90% κυριαρχίας στη Ρουμανία, 90% κυριαρχίας για εμάς στην Ελλάδα και 50-50% στη Γιουγκοσλαβία;» […] Ενώ αυτό μεταφραζόταν, το έγραψα σε μισό φύλλο χαρτιού […] Το προώθησα στον Στάλιν, ο οποίος είχε ακούσει στο μεταξύ τη μετάφραση. Υπήρξε μια μικρή παύση. Εν συνεχεία, πήρε το μπλε στιλό του και έκανε ένα μεγάλο σημείο στίξης στο χαρτί, και μας το επέστρεψε […] Εν τέλει είπα: «Δεν θα θεωρείτο μάλλον κυνικό αν φαινόταν ότι ρυθμίσαμε αυτές τις υποθέσεις, τόσο σημαντικές για τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων, με έναν τόσο πρόχειρο τρόπο; Ας κάψουμε το έγγραφο». «Οχι, κρατήστε το» απάντησε ο Στάλιν."
Η μαρτυρία αυτή καθόρισε επί δεκαετίες τη θέαση των ιστορικών επί του ζητήματος, αν και η πολεμική επικέντρωνε στο κατά πόσο τα λεγόμενα του Τσόρτσιλ θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ακριβή ή το έγγραφο που συνόδευει τη μαρτυρία ως γνήσιο.
Το χαρτί, πάνω στο οποίο σημειώθηκαν τα ποσοστά για τις σφαίρες επιρροής των υπερδυνάμεων επί των χωρών της Ευρώπης, ήταν -όπως προκύπτει από το αρχείο του Βρετανού πρωθυπουργού- ένα απλό χαρτί από σημειωματάριο. Ο μύθος γύρω από τη συνάντηση κορυφής ήθελε επί χρόνια να πρόκειται για μια χαρτοπετσέτα πάνω στην οποία γράφτηκε πρόχειρα το μεταπολεμικό μέλλον των ευρωπαϊκών χωρών.
Ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, η χαρτοπετσέτα είναι ένας μύθος· αν και το περιεχόμενο της απόφασης, όσο και ο τρόπος που ελήφθη -αν πιστέψει κανείς τα λεγόμενα του Τσόρτσιλ- ταιριάζουν στο αφήγημα της «χαρτοπετσέτας»: Μια συμφωνία που μετέπειτα θεωρήθηκε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ντροπή και από τους δύο πόλους, εξαιτίας των ποσοστών επιρροής που «χάρισαν» η μία πλευρά στην άλλη, όσο και η απαξίωση με την οποία αντιμετωπίζονται σε αυτή την συμφωνία οι ευρωπαϊκές χώρες -κάτι σαν αποικίες μάλλον, παρά ανεξάρτητες (πολιτικές) οντότητες- ταιριάζει γάντι να έχει σημειωθεί πρόχειρα πάνω σε ένα τόσο ευτελές χαρτί όσο μια χαρτοπετσέτα.
Το έγγραφο που υπάρχει στα βρετανικά αρχεία είναι το εξής:
To έγγραφο της «συμφωνίας των ποσοστών» με τις ιδιόχειρες σημειώσεις του Τσόρτσιλ. Πηγή: Εθνικά Αρχεία Μεγάλης Βρετανίας, The National Archives, Public Record Office
Το έγγραφο αυτό φαίνεται ότι έχει σημειωμένα τα ποσοστά επιρροής και τις χώρες δια χειρός Τσόρτσιλ. Το μπλε μελάνι φαίνεται ότι είναι η «απάντηση» του Στάλιν, ενώ με κόκκινο/μωβ είναι η διόρθωση που αφορά την Ελλάδα. Σημειώνεται συγκεκριμένα η φράση «κατόπιν συμφωνίας με τις ΗΠΑ» και δίπλα της αντί για τη λέξη «Λοιποί» γράφει «Ρωσία».
Ρωσικά αρχεία που αποχαρακτηρίστηκαν το 2020 επιβεβαιώνουν τη συνάντηση και τη συζήτηση περί σφαιρών επιρροής, αν και όχι τόσο συγκεκριμένα όσο τα περιγράφει το χαρτί του Τσόρτσιλ.
Μεταξύ άλλων, αναφέρεται η συζήτηση αναφορικά με την Ελλάδα και η αντίστοιχη για το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων (Συνθήκη του Μοντρέ). Όπως σημειώνεται: Ο Τσόρτσιλ δήλωσε ότι «υπάρχουν δύο χώρες για τις οποίες η Αγγλία ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως. Πρωτίστως είναι η Ελλάδα. Αυτός, ο Τσώρτσιλ, δεν ανησυχεί ιδιαίτερα για τη Ρουμανία. Σε μεγάλο βαθμό η Ρουμανία είναι ρωσική υπόθεση […] Όμως, όσον αφορά την Ελλάδα, η βρετανική κυβέρνηση έχει μεγάλο ενδιαφέρον για αυτή τη χώρα. Η βρετανική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα επιτραπεί στην Αγγλία να έχει αποφασιστικό λόγο στις ελληνικές υποθέσεις ακριβώς όπως έχει η Σοβιετική Ενωση στη Ρουμανία. Φυσικά, και στις ελληνικές και στις ρουμανικές υποθέσεις, η Αγγλία και η Σοβιετική Ενωση θα διατηρήσουν τη μεταξύ τους επαφή […]. Ο σύντροφος Στάλιν απαντά ότι κατανοεί πως η Μεγάλη Βρετανία έχασε πολλά από το γεγονός ότι οι δρόμοι μέσα από τη Μεσόγειο αναχαιτίστηκαν από τους Γερμανούς. Αυτός, ο σύντροφος Στάλιν, κατανοεί ότι εάν δεν εξασφαλιστεί η ασφάλεια αυτών των διόδων, τότε η Μεγάλη Βρετανία θα δεχτεί ισχυρό πλήγμα. Η Ελλάδα είναι ένα σημαντικό σημείο για τη διασφάλιση αυτών των οδών. Αυτός, ο σύντροφος Στάλιν, συμφωνεί ότι η Αγγλία πρέπει να έχει ένα αποφασιστικό λόγο στην Ελλάδα».
Σύμφωνα με την εκτίμηση ιστορικών, για τους Σοβιετικούς η όλη συζήτηση με τον Τσόρτσιλ αποτελούσε μια προκαταρκτική διαπραγμάτευση, την έναρξη των διπλωματικών συνομιλιών μεταξύ των Συμμάχων, και όχι τον αμετάκλητο διακανονισμό που επισφράγισε τη διαίρεση των βαλκανικών χωρών σε σφαίρες επιρροής.
Σαν σήμερα Γεγονότα
768 – Ο Καρλομάν Α΄ και ο Καρλομάγνος στέφονται βασιλείς των Φράγκων.
1238 – Ο Ιάκωβος Α΄ της Αραγωνίας καταλαμβάνει τη Βαλένθια.
1264 - Το Βασίλειο της Καστίλης κατακτά τη Χερέθ ντε λα Φροντέρα, που ήταν υπό μουσουλμανική κατοχή από το 711.
1410 - Η πρώτη γνωστή αναφορά του Αστρονομικού Ρολογιού της Πράγας.
1446 - Εκδίδεται στην Κορέα το αλφάβητο χάνγκουλ.
1514 - Ο Λουδοβίκος ΙΒ΄ της Γαλλίας παντρεύεται τη Μαρία Τυδώρ.
1582 - Λόγω της εφαρμογής του Γρηγοριανού ημερολογίου, αυτή η ημέρα δεν υπάρχει στην Ιταλία, την Πολωνία, την Πορτογαλία και την Ισπανία.
1604 - Παρατηρείται για πρώτη φορά ο υπερκαινοφανής αστέρας 1604, ο τελευταίος υπερκαινοφανής αστέρας που παρατηρήθηκε στο γαλαξία.
1701 – Ιδρύεται το Κολλεγιακό Σχολείο του Κονέκτικατ, που αργότερα μετονομάστηκε σε Πανεπιστήμιο Γέιλ.
1708 - Ο Πέτρος Α΄ της Ρωσίας νικά τους Σουηδούς στη μάχη της Λέσναγια.
1740 - Ολλανδοί άποικοι και διάφορες ομάδες σκλάβων ξεκινούν να σφάζουν τους κινεζικής καταγωγής κατοίκους της Τζακάρτα, σκοτώνοντας τελικά 10.000 άτομα και οδηγώντας σε ένα διετή πόλεμο σ' όλη την Ιάβα.
1760 - Επταετής Πόλεμος: Οι ρωσικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το Βερολίνο.
1806 - Η Πρωσία κηρύσσει τον πόλεμο στη Γαλλία.
1812 - Αγγλοαμερικανικός πόλεμος του 1812: Σε μία ναυτική εμπλοκή στη λίμνη Ήρι, αμερικανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν δύο βρετανικά πλοία.
1820 – Το Γουαγιακίλ ανακηρύσσει την ανεξαρτησία του από την Ισπανία.
1824 - Καταργείται η δουλεία στην Κόστα Ρίκα.
1831 - Δολοφονείται ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος κυβερνήτης της ανεξάρτητης Ελλάδας.
1847 - Καταργείται η δουλεία στον Άγιο Βαρθολομαίο και απελευθερώνονται όλοι οι εναπομείναντες σκλάβοι.
1874 – Ιδρύεται η Παγκόσμια Ταχυδρομική Ένωση ως αποτέλεσμα της συνθήκης της Βέρνης.
1900 - Οι Νήσοι Κουκ γίνονται έδαφος του Ηνωμένου Βασιλείου.
1912 – Α΄ Βαλκανικός πόλεμος: Αρχίζει η μάχη του Σαρανταπόρου μεταξύ των ελληνικών και των οθωμανικών δυνάμεων.
1918 - Το φινλανδικό κοινοβούλιο προσφέρει στον πρίγκιπα Φρειδερίκο Κάρολο της Έσσης το θρόνο του βραχύβιου βασιλείου της Φινλανδίας.
1919 - Οι Σινσινάτι Ρεντς κερδίζουν την Παγκόσμια Σειρά (μπέιζμπολ).
1934 - Δολοφονούνται στη Μασσαλία ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ της Γιουγκοσλαβίας και ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Λουί Μπαρτού.
1962 – Η Ουγκάντα γίνεται ανεξάρτητη χώρα.
1963 – Στη βορειοανατολική Ιταλία, 1.910 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους όταν μία μεγάλη κατολίσθηση πίσω από το φράγμα Βάιοντ προκαλεί ένα τεράστιο κύμα νερού.
1967 - Μία ημέρα μετά τη σύλληψή του, ο μαρξιστής επαναστάτης Ερνέστο Τσε Γκεβάρα δολοφονείται για απόπειρα υποκίνησης επανάστασης στη Βολιβία.
1969 - Καλείται στο Σικάγο η Εθνοφρουρά των Ηνωμένων Πολιτειών για να ελέγξει το πλήθος, καθώς συνεχίζονται οι διαδηλώσεις σε σχέση με τη δίκη των "Οκτώ του Σικάγου" που ξεκίνησε στις 24 Σεπτεμβρίου.
1981 – Καταργείται η θανατική ποινή στη Γαλλία.
1983 – Δολοφονούνται 4 Νοτιοκορεάτες υπουργοί στο Ρανγκούν της Βιρμανίας. Έκρηξη βόμβας στη Σεούλ προκαλεί το θάνατο 19 ατόμων, μεταξύ των οποίων και έξι ανώτατων κυβερνητικών αξιωματούχων.
1993 – Στη Ρωσία, 142 νεκροί, οι περισσότεροι άμαχοι πολίτες, είναι ο επίσημος απολογισμός των θυμάτων από τα αιματηρά επεισόδια της Μόσχας, κατά τη διάρκεια της επιχείρησης κατάληψης του Κοινοβουλίου από το στρατό.
1994 – Δημιουργείται στο Ντάρμσταντ της Γερμανίας το χημικό στοιχείο 110, το οποίο αργότερα θα ονομαστεί, προς τιμήν της πόλης, Νταρμστάντιο.
1995 – Σεισμός 7,6 Ρίχτερ στο Μεξικό σκοτώνει δεκάδες και τραυματίζει εκατοντάδες άτομα.
1996 – Σεισμός με επίκεντρο την Πάφο γίνεται αισθητός σε Κύπρο, Κρήτη και Δωδεκάνησα, με απολογισμό 2 νεκρούς και 50 τραυματίες.
1999 – Καλλιτέχνες της ροκ και της ποπ δίνουν συναυλία στο Γουέμπλεϊ, με ανθρωπιστικό χαρακτήρα (για τα θύματα του Κοσόβου και του Σουδάν). 1 δισεκατομμύριο άτομα παρακολουθούν τη συναυλία ζωντανά μέσω του διαδικτύου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο κοινό σε συναυλία.
2004 – Διεξάγονται οι πρώτες δημοκρατικές προεδρικές εκλογές στο Αφγανιστάν.
2006 – Η Βόρεια Κορέα πραγματοποιεί την πρώτη της πυρηνική δοκιμή.
2006 – Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επιλέγει τον υπουργό Εξωτερικών της Νοτίου Κορέας, Μπαν Κι-Μουν για τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού για το διάστημα 2007-2011.
17°
