Γκέι ζευγάρια και υιοθεσία: Η Πρόεδρος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για το Σύμφωνο Συμβίωσης Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη μας εξηγεί
Στις 23 Δεκεμβρίου του 2015 ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων ζευγαριών το οποίο αποτελεί την πρώτη νομική διάταξη υπέρ των ομοφυλόφιλων. Ο νόμος χαρακτηρίζεται ελλιπής καθώς δεν γίνεται σε αυτόν σαφές αν επιτρέπεται τα γκει ζευγάρια να υιοθετήσουν παιδί. Η κυρία Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Ομότιμη Καθηγήτρια Νομικής και Πρόεδρος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για το Σύμφωνο Συμβίωσης, εξηγεί πως είναι να είσαι νομοθέτης στη χώρα μας, παίρνει θέση στο φλέγον ζήτημα της υιοθεσίας και μιλά ανοιχτά για την επιρροή που ασκεί η εκκλησία στις εξελίξεις.
Τι προσέχει περισσότερο ο νομοθέτης όταν επεξεργάζεται ένα νόμο που αφορά κάποιο ευαίσθητο κοινωνικά θέμα;
Σε θέματα με έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον, όπως συμβαίνει με τα ζητήματα του οικογενειακού δικαίου, ένα από τα οποία υπήρξε και το σύμφωνο συμβίωσης για ετερόφυλα και ομόφυλα ζευγάρια (ν. 4356/2015), o νομοθέτης έχει ένα συγκεκριμένο άγχος: Ενόψει της κοινωνικής πραγματικότητας που έχει αλλάξει και που ακριβώς απαιτεί μια καινούργια νομοθεσία, το βασικό καθήκον του είναι να θεσπίσει ρυθμίσεις που να ανταποκρίνονται στη νέα πραγματικότητα, το πρόβλημα όμως είναι ότι όλοι οι πολίτες δεν είναι εξίσου θετικοί απέναντι στις αλλαγές αυτής της πραγματικότητας. Ο νομοθέτης πρέπει λοιπόν να βρει τη λεπτή ισορροπία και να διαμορφώσει τις νέες νομικές ρυθμίσεις (για τα ομόφυλα λ.χ. ζευγάρια) με τον πρωτοποριακό τρόπο που τους αξίζει, εξασφαλίζοντας όμως παράλληλα και ένα υπολογίσιμο ποσοστό κοινωνικής συναίνεσης, προκειμένου να καταφέρει αφενός να ψηφιστεί ο νόμος του, και αφετέρου -και αυτό είναι το σπουδαιότερο- να πείσει το κοινωνικό σύνολο ότι πράγματι πρόκειται για σωστές νομοθετικές επιλογές, τις οποίες, μέσω της «παιδαγωγικής» λειτουργίας του δικαίου, ακόμα και όσοι είχαν αρχικά αντιρρήσεις τελικά θα τις αποδεχτούν. Και αυτό είναι σημαντικό και ο νομοθέτης έχει την ευθύνη να το προσπαθήσει, έχοντας επίγνωση ότι με το νόμο του δεν καλύπτει απλώς ρυθμιστικά κενά, αλλά διαπλάθει και νέες κοινωνικές αντιλήψεις.
Η υιοθέτηση των τέκνων πρέπει να δίνει βάρος στο συμφέρον του παιδιού ή στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών των συμβίων;
Μετά τη μεταρρύθμιση του δικαίου της υιοθεσίας με το ν. 2447/1996, το δίκαιο αυτό έχει γίνει «παιδοκεντρικό», που σημαίνει ότι γενικά, εδώ και μια εικοσαετία, περιλαμβάνει διατάξεις που έχουν θεσπιστεί με υπέρτατο γνώμονα το συμφέρον του παιδιού. Τα συμφέροντα και οι κοινωνικές ανάγκες των γονέων υποχωρούν, και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν οι γονείς είναι έγγαμοι, άγαμοι μοναχικοί ή ζουν σε συμβίωση, με ή χωρίς σύμφωνο.
Ποιος είναι ο κύριος λόγος που δεν υπάρχει σαφής διάταξη στο νόμο 4356/2015 που να ορίζει τις σχέσεις ομόφυλων ζευγαριών με τα ανήλικα παιδιά;
Ο κύριος λόγος συνδέεται με την απάντησή μου στην πρώτη ερώτηση: Οι αντιρρήσεις μιας μεγάλης μερίδας του κοινωνικού συνόλου σε σχέση με τη νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών αφορούν ακριβώς τις τυχόν αξιώσεις τους να έχουν και παιδιά, συνηθέστερα μέσω υιοθεσίας. Αυτό οδήγησε και ξένες νομοθεσίες να προχωρήσουν στο ζήτημα σταδιακά: Πρώτα αναγνωρίστηκαν οι ενώσεις των ομοφύλων ως προς τις μεταξύ τους σχέσεις, και στη συνέχεια, όταν η επίσημη, νομική αναγνώριση του δεσμού τους «εξοικείωσε» το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού συνόλου με το φαινόμενο, κάποιες χώρες παραχώρησαν στα ομόφυλα ζευγάρια και δικαίωμα υιοθεσίας. Το ίδιο κάναμε και στο ν. 4356/2015, δηλαδή προτιμήσαμε να αφήσουμε τις σχέσεις με τα ανήλικα παιδιά να ρυθμιστούν σε ένα μεταγενέστερο νομοθέτημα, αφού το νέο σύμφωνο θα έχει λειτουργήσει προηγουμένως για κάποια -λίγα- χρόνια, που θα καταφέρουν να δημιουργήσουν μια ευρύτερη σχετική κοινωνική συναίνεση. Και αξίζει να τονιστεί και πάλι ότι πρόκειται για ένα είδος “νομοθετικής στρατηγικής”, που δεν έχει σχέση με τις προσωπικές αντιλήψεις των μελών της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής μας για το αν οι ομόφυλοι γονείς είναι ή δεν είναι κατάλληλοι να ανατρέφουν παιδιά.
Στη γνωστή περίπτωση των δύο Γαλλίδων –ας σημειωθεί πως η μία ήταν νηπιαγωγός και η άλλη παιδοψυχίατρος– οι οποίες είχαν εκφράσει το ενδιαφέρον τους να υιοθετήσουν ένα κοριτσάκι, το γαλλικό κράτος τούς το απαγόρευσε. Η υπόθεση οδηγήθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο τις δικαίωσε, καθώς τις έκρινε κατάλληλες ανεξαρτήτως του αν είναι ομόφυλες ή ετερόφυλες. Στη χώρα μας περισσότερη σημασία έχει η καταλληλότητα ενός ανθρώπου για υιοθεσία ή το στερεότυπο του διαφορετικού φύλου;
Στην Ελλάδα οπωσδήποτε υπάρχει ένα μέρος της κοινωνίας μας που ασφαλώς θεωρεί σημαντικότερη την καταλληλότητα των θετών γονέων και όχι το αν οι γονείς είναι ετερόφυλοι ή ομόφυλοι. Αυτοί που πιστεύουν όμως το αντίθετο είναι πολύ περισσότεροι, αν και αυτό σταδιακά θα αλλάξει, όταν θα αρχίσουν πράγματι να συνάπτονται στη χώρα μας αρκετά σύμφωνα συμβίωσης μεταξύ ομοφύλων χάρη στο ν. 4356/2015, οπότε και θα γίνει φανερό ότι οι συμβιώσεις αυτές λειτουργούν όπως και οι συμβιώσεις των ετεροφύλων και θα εξαλειφθούν οι σχετικές αντιρρήσεις. Χρειάζεται όμως κάποιος χρόνος.
Πανεπιστημιακές έρευνες αποδεικνύουν ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου του παιδιού δεν επηρεάζονται αν αυτά μεγαλώσουν από γονείς του ίδιου φύλου. Μια τέτοια έρευνα, πόσο μπορεί να επηρεάσει το νομοθέτη;
Είναι γεγονός ότι υπάρχουν αυτές οι έρευνες, και είναι κάτι που ακούγεται συχνά από τους ψυχολόγους. Πρόκειται βέβαια για έρευνες που έχουν γίνει κυρίως στην Αμερική και στην Ευρώπη, και ασφαλώς είναι σημαντικό, τόσο για τους νομοθέτες, όσο και για το ευρύ κοινό, να υπάρχει μια γενικότερη πληροφόρηση για τα συμπεράσματα και τη μεθοδολογία αυτών των ερευνών, καθώς και για το βαθμό της αξιοπιστίας τους.
Ποια η επιρροή της εκκλησίας στη διαμόρφωση των νόμων στη χώρα μας και σε ποιο βαθμό καθορίζει τις εξελίξεις όσον αφορά στην υιοθέτηση τέκνων από ομόφυλα ζευγάρια;
Η εκκλησία επηρεάζει κατά πρώτο λόγο τους πιστούς της, αλλά φυσικά προσπαθεί κατά καιρούς, σε θέματα με ιδεολογική σημασία, να επηρεάσει και τη διαμόρφωση των νόμων προς εκείνη την κατεύθυνση που εκάστοτε την εξυπηρετεί ανάλογα με το συγκεκριμένο ζήτημα. Στο θέμα του συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ομοφύλων όλοι ακούσαμε τις αντίθετες και ακραίες φωνές ορισμένων μεμονωμένων εκπροσώπων της εκκλησίας, η ίδια όμως, επίσημα και ως σύνολο, δεν αντιλήφθηκα να επεμβαίνει στο ζήτημα, παρά μόνο βέβαια με κάποιες αναμενόμενες και όχι αποφασιστικής σημασίας δημόσιες νουθεσίες και θεωρητικολογίες, απαραίτητες για να υπερασπιστεί το ρόλο της απέναντι στο ποίμνιό της.
Στην Ελλάδα υπάρχει η δυνατότητα να υιοθετήσει παιδί και ένα μόνο άτομο. Με τον εκσυγχρονισμό της σημερινής ελληνικής οικογένειας μήπως είναι καιρός να εκσυγχρονιστούν οι νόμοι και σε άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή των ομόφυλων ζευγαριών;
Η δυνατότητα να υιοθετούν και άγαμα άτομα υφίσταται από πάντα στον ισχύοντα Αστικό Κώδικα, υπάρχουν όμως πια σύγχρονες νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως αυτές για την ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση), που αναγνωρίζουν πράγματι αρκετές εναλλακτικές μορφές οικογένειας, οι οποίες απομακρύνονται από το παραδοσιακό οικογενειακό πρότυπο. Από το πρότυπο αυτό έχει απομακρυνθεί πρώτα η κοινωνία, και οι νέες ρυθμίσεις ακριβώς καθιερώθηκαν προκειμένου η νομοθεσία να εναρμονιστεί με τη νέα κοινωνική πραγματικότητα. Ήδη η νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών μέσω της δυνατότητάς τους να συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης είναι ένα τεράστιο βήμα εκσυγχρονισμού της ελληνικής νομοθεσίας σε ότι αφορά τις αποδεκτές μορφές της οικογένειας, και η υιοθεσία από τα ομόφυλα ζευγάρια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα αποτελέσει ένα επόμενο βήμα.
Η διεθνής κατάσταση, όπως διαμορφώνεται στο τέλος του τρέχοντος έτους, θυμίζει έντονα την τελευταία χρονιά πριν από την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
10°
